Dagblaðið Vísir - DV - 25.11.1992, Blaðsíða 15

MIÐVIKUDAGUR 25. NÓVEMBER 1992.
15
Neyslugloð þjóð í vanda
Gangverk hins efnahagslega
heims hikstar. Víða eru erfiðleikar
sem rekja má m.a. til fæðingarhríð-
ar nýs hagkerfis í austurvegi þar
sem markaðskerfið er að leysa til-
skipanahagkerfið af hólmi. Slík
umrót hafa eins mikla þýðingu fyr-
ir hagfræðina eins og mannað far
til Mars hefir fyrir geimrannsókn-
ir. Lok kalda stríðsins, samdráttur
í vígbúnaði, sviptingar á gjaldeyris-
markaði, fjárlagahalli margra ríkja
og háir vextir á alþjóðamarkaði
hljóta óhjákvæmilega að snerta ís-
lenskan þjóðarbúskap. Fer ekki
fram hjá neinum að harðnað hefir
á dalnum.
Efnahagsvandi
stórlega ýktur
Leitað er blóraböggla, fortíðar-
vanda, samtíðarvanda eðá framtið-
arvanda. Tiltækar lausnir eru
vegnar og metnar. Helst eru nefnd-
ar almennar aðgerðir, sértækar
aðgerðir, niðurfærslur, hliðar-
færslur, markaðstenging gengis,
raungengislækkun, gengissig, mn-
talsvert gengissig í einu stökki og
loks gengisfelling þar sem hver yf-
irbýður annan. Þrjátíu af hundr-
aði, íjörutíu af hundraði, fimmtíu
af hundraði. Enn er ekki neinn
kominn í hundrað af hundraði.
Flestar eru tillögurnar í véfréttar
stíl og nægja til að æra óstöðugan.
Ætla mætti af fjölmiðlum að
ástandið í innanlandsmálum væri
hrikalegt, landsmenn byggju við
sult og seyru, leptu dauðann úr
skel. I raun er efnahagsvandinn
eins stórlega ýktur og fréttir af
dauða Marks Twain voru á sínum
tíma.
Betri lífskjör
Samkvæmt þjóðhagsspá er gert
ráð fyrir að verg landsframleiðsla
íslendinga verði um 384 milljarðar
króna á þessu ári, sem er um ein
KjaUaiinn
Kristjón Kolbeins
viðskiptafræðingur
og háif milljón króna á hvem íbúa.
Af þessari upphæð em um 240
milljarðar einkaneysla eða um níu-
hundruð þúsund krónur á íbúa. Til
viðbótar kemur samneyslan, sem
er rekstur opinbera geirans, 78
milljarðar.
Alls er því gert ráð fyrir að neysla
íslendinga á yfirstandandi ári verði
318 milljarðar, sem eru 100 þúsund
krónur á íbúa á mánuði. Þægileg
tala, sem gott er að muna. Þessar
upphæðir eru furðu mikið á skjön
við þá umræðu sem er um kaup
og kjör í landinu og ekki í neinu
samræmi við þá kauptaxta sem
sagðir em greiddir.
Þegar einstaklingar hafa greitt
fyrir einkaneysluna er effir að
greiða opinber gjöld, afborganir og
vexti af lánum og leggja fyrir sem
spamað, því heimilin hafa verið
helsta uppspretta nýs sparnaðar í
þjóðfélaginu í gegnum lífeyrissjóð-
ina. Dæmið virðist ekki ganga upp,
enda kemur í ljós að einkaneyslan
er meiri en nemur launum í lands-
framleiðslu. Neyslan hefur farið
vaxandi sem hluti þjóðartekna,
sérstaklega varð aukningin mikil á
ámnum frá 1977 til 1982.
Hluti þess vanda, sem nú er við
aö glíma og lýsir sér í vaxandi
skuldasöfnun þjóðarbúsins, á því
rætur sínar að rekja til aukinnar
neyslu og minnkandi sparnaðar.
Alþjóðlegur samanburður sýnir
að íslendingar geta vel við unað.
Þrátt fyrir samdrátt þjóðarfram-
leiðslu eru lífskjör hér betri en hjá
flestum þeirra þjóða sem við mið-
um okkur við. Meðal iðnvæddra
þjóða ver engin þjóð hlutfallslega
jafn stóram hluta landsframleiðslu
til neyslu og íslendingar nema
Bandaríkjamenn enda eru þeir nú
orönir hreinir skuldunautar við
lánakerfi heimsins í stað þess að
vera lánardrottnar.
Ekki einhlítur mælikvarði
Mismunandi aðferðir hafa verið
notaðar til að bera saman lífskjör
hinna ýmsu þjóða. Tekjur em ekki
einhlítur mælikvarði. Taka þarf til-
lit til annarra þátta.
Fyrir tveimur árum birti breska
vikuritið The Economist þróunar-
vísitölu ríkja með meira en eina
milljón íbúa, þar sem tekið var til-
lit tU þriggja þátta, lífslíka við fæð-
ingu, læsis og kaupmáttar lands-
framleiðslu á íbúa. I efsta sæti list-
ans trónuðu Japanar. í kjölfarið
fylgdu Svíar og Svisslendingar.
Japanar nutu góðs af mestum lífs-
líkum við fæðingu þrátt fyrir lægri
þjóðartekjur en þjóðimar í næstu
sætum listans.
íslendingar hefðu tvímælalaust
lent í einu af efstu sætumun ef list-
inn hefði einnig náð til smáþjóða,
þar sem lífslíkur á íslandi em svip-
aðar og í Japan, 78 ár, reiknað í
heilum áram, læsi fiúlorðinna 99%
og viðmiðunarárið var kaupmáttur
vergrar landsframleiðslu á mann
meiri á íslandi en í Japan. Regin-
munur er þó að einu leyti á íslandi
og Japan. Hér á landi er neyslan
meira en fiórir fimmtu hlutar
vergrar landsframleiðslu en aðeins
um tveir þriðju hlutar í Japan.
Neðst á listanum í The Economist
var Niger þar sem læsi fullorðinna
er aðeins 14%, lífslíkur 45 ár og
verg landsframleiðsla á íbúa einn
þrítugasti þess sem gerist meðal
iðnvæddra ríkja. Vissulega um-
hugsunar virði.
Kristjón Kolbeins
„Hluti þess vanda, sem nú er við að
glíma og lýsir sér 1 vaxandi skuldasöfn-
un þjóðarbúsins, á því rætur sínar að
rekja til aukinnar neyslu og minnkandi
sparnaðar.“
....einkaneyslan er meiri en nemur launum í landsframleiðslu."
„Upp með fánann - Ótíðindi“
Þannig hljóðaði skeyti sem
Bjarni frá Vogi sendi Landvamar-
mönnum á íslandi þegar samband-
slaganefndin klofnaði um „uppk-
astið“ umdeilda árið 1908. Bjami
var þá staddur erlendis og 'mun
ekki hafa litist á blikuna. Texti
þessa fræga skeytis kom upp í hug-
ann daginn sem Alþingi íslendinga
virti að vettugi þjóðarviljann um
almenna atkvæðagreiðslu um mjög
umdeildan EES-samning.
Ekki venjuiegur
viðskiptasamningur
Samkvæmt skoðanakönnun DV
og fleiri aðila þar sem mikill meiri-
hluti aðspurðra tjáði sig fylgjandi
þjóðaratkvæðagreiðslu og meira en
34 þúsund íslendinga sem rituðu
nöfn sín undir áskorun til stjórn-
valda um sama efni, þá fer ekki
milli mála að sá minnihluti þeirra,
sem sitja á Alþingi íslendinga, þ.e.,
31 af 63, og höfnuðu þjóðarat-
kvæði, brást þeirri skyldu að virða
lýðræðið í landinu og skýlausan
rétt borgaranna til þess að fiá hug
sinn um afdrifaríkasta mál sem
þjóðin hefur staðið andspænis frá
því er lýðveldi var stofnað á Þing-
völlum sumarið 1944.
Virðing þjóðarinnar fyrir Alþingi
hefir enn einu sinni beðið afhroð
og mátti þó síst á bæta. Enginn
hefði átt að efast um þjóðarviljann
í þessu afdrifaríka máli, enda
munu flestir vera búnir að átta sig
á því að um er að ræða samning
sem á sér engan líkan og á eför að
skipta sköpum í þjóðlífinu á kom-
andi tímmn verði hann lögfestur á
íslandi.
Öllum ætti að vera ljóst að þessi
KjaUarinn
Jóhannes R. Snorrason
fyrrv. yfirflugstjóri
hjá Flugleiðum
samningur er ekki venjulegur við-
skiptasamningur, eins og talsmenn
Evrópubandalagsins á íslandi hafa
haldið fram. Samningur, sem felur
í sér-m.a. það að annar samnings-
aðilinn verður að samþykkja að
lúta lögum hins aðilans og meðtaka
sem sín lög, allar nýjar lagasetn-
ingar varðandi samningssviðiö, án
þess þó að geta haft hin minnstu
áhrif á gerð þefrra laga, er víðs
fiarri því að vera venjulegur við-
skiptasamningur.
Þar fyrir utan er ísland ekki í
bandalagi þeima ríkja (EB) sem
hefur sett þessi lög og kemur til
með að setja þau lög, sem okkur
beri að lúta í framtíðinni, verði
gengið til þessa leiks um örlög þjóð-
arinnar. En þetta er aðeins einn
þáttur þessa samnings, margir aðr-
ir þættir hans em síst aðgengilegri
fyrir sjálfstæða íslenska þjóð, þ.e.,
vilji hún vera fullvalda og sjálfri
sér ráðandi í framtíðinni.
Óyggjandi mat
Tveir af menntuðustu og virtustu
lögmönnum þjóðarinnar, þeir
Bjöm Þ. Guðmundsson, prófessor
við lagadeild Háskóla íslands, og
dr. Guðmundur Alfreðsson, dr. í
þjóðarétti frá Harward háskóla,
sátu fund með utanríkismálanefnd
Alþingis þann 6. nóv. sl., þar sem
m.a. kom fram, skv. fréttum i ríkis-
útvarpinu að kvöldi sama dags, að
ákvæði í samningnum um EES
brytu í bága við ákvæði í sfiómar-
skrá íslenska lýðveldisins.
Haft var eftir Bimi Þ. Guðmunds-
syni prófessor að hann heíði á und-
anförnum mánuðum grannskoðað
þetta mál og komist að þessari
óyggjandi niöurstöðu, hann væri
ekki lengur í minnsta vafa mn þetta
atriði. Dr. Guðmundur Alfreösson
er sömu skoðunar og hefir áður
látið það í ljós. - Margir aðrir virt-
ir og lærðir lögmenn hafa opinber-
lega látið í ljós sömu skoðun.
Það virðist því vera augljóst að
fræðimenn greinir á um valdaafsal
í samningnum mn EES, en taka
verður með varfæmi álitsgerð þá
sem talsmenn EES byggja á. Hitt
ætti öllum að vera deginum ljósara
að hinn minnsti vafi 1 svo afdrifa-
ríku máli hlýtur að réttlæta og
krefiast breytingar á sfiómar-
skránni áður en hægt er að lögfesta
samninginn.
Þijátíu og einn eiðsvarinn gæslu-
maður sfiómarskrár íslenska lýð-
veldisins hafnaöi þjóðarviljanum
mn að mega fiá hug sinn til samn-
ingsins um EES. Gera má því ráö
fyrir að þeir hinir sömu muni
greiða atkvæði með lögfestingu
samningsins, án breyttrar sfióm-
arskrár.
En hvemig sem þeirri atkvæða-
greiðslu lyktar á Alþingi, þá á ís-
lenska þjóðin sér enn von.
Jóhannes R. Snorrason
.. hinnminnstivafiísvoafdrifaríku
máli hlýtur að réttlæta og kreQast
breytingar á stjórnarskránni aður en
hægt er að lögfesta samninginn.“