Alþýðublaðið - 21.05.1968, Blaðsíða 8

Rætt við Jón Sigurðsson, IV.:
VIÐ HÆTTUM ÞAJR síðast
er þú varst í óða önn að stofna
verJcalýðsfélög haustið 1934.
Hvað gerðirðu svo um vetur-
inn?
— Ég var töluvert í Heykja-
vík um veíurinn. Þá fór ég nokk-
uð út á landsbyggðina. Maðúr
ferðaðist þá mikið með skipum.
Flugvélar þekktust lítt og allir
vegir voru nærri ófærir að vetr-
inum. Það sem ég þurfti að fara
á landi fór ég gangandi. Ég fór
til dæmis gangandi frá Blöndu-
ósi til Sauðárkróks, yfir Koluga-
Haraldur Guðmundsson
fjall, var að vísu reiddur upp að
Syðra-Hóli, en gekk svo þaðan
yfir að Illugastöðum í Laxár-
dal og gisíi þar hjá Kemp, vini
mínum. Færðin var erfið, snjór
í hné og miðjan legg bókstaf-
lega alla leiðina. Svo hélt ég á-
fram gangandi til Sauðárkróks.
Fyrir kom líka á þessum árum
að ég gekk yfir Siglufjarðarskarð.
Einnig fór ég einu sinni gang-
andi yfir Oddskarð, frá Norð-
firði til Eskifjarðar, áður en
vegurinn kom, og það er í eina
skiptið, sem ég hef farið þann
fjallveg. Nú og ég £ór líka ein-
hvern tíma gangandi frá ísafirði
til Flateyrar, yfir Breiðadals-
heiði.
— Verkalýðsbaráttan var hörð
á þessum árum?
— Já, hún var hörð. Aðstaða
verkalýðsins var erfið vegna
erfiðra tíma, lííils skilníngs at-
vinnurekenda, atvinnuleysis og
kreppu, og ofan á þetta bættist
síidarleysi til dæmis sumarið
1935.
— Já, það var erfitt ár.
— Það var erfitt ár í flestu
tilliti. Ég var þá á Siglufirði og
hafði að nokkru opna skrifstofu
af hálfu Alþýðuflokksins og Al-
þýðusambandsins, sem þá var
sama stofnunin. Ástandið varð
alvarlegra eftir því sem á leið
sumarið og betur kom í ljós, að
síldin ætlaði alveg að bregðast.
Það var bókstaflega engin síld
veiði sem heiíið gæti og mjög
lítil atvinna, en feiknarmikið af
utanbæjarfólki sem komið hafði
þangað í atvinnuleit. Þá var
engin kauptrygging, og ég dreg
ekki í efa, að það hafi verið
hreinn voði fyrir dyrum hjá
mörgum, einkum aðkomufólki.
Að vera atvinnulaus aðkomu-
maður á Siglufirði var nógu
slæmt. En hitt var þó enn verra
að fæstir höfðu nokkur ráð til
að komast heim. Eg gekk þá í það
í samráði við Alþýðusambands-
stjóm að reyna að hjálpa þessu
fólki einhvern veginn heim til
sín. Við höfðum þá ríkisstjórn-
ina ásamt Framsóknarflokknum
eftir okkar mikla kosningasig-
ur 1934, og var Haraldur Guð-
mundsson okkar ráðherra í stjórn
inni, ráðherrar raunar ekki nema
þrír alls. Ég snéri mér því til
stjórnarinnar með beiðni um
að þessu allslausa aðkomufólki
væri einhvers veginn hjálpað
heim, varðskipin látin koma við
á'Siglufirðí og taka það, eða þá
strandferðaskipin. Ég var sí-
kvabbandi á stjórninni um þétta
og sérsíaklega á Haraldi, enda
var hann atvinnumálaráðherra
og fór með félagsmálin. Stjórn-
in brást vel við og lét í té far-
kost, sumu til ísafjarðar, sumu
til Reykjavíkur, og sumu alla
leið til Austfjarða eða á leið
þangað. Þetía sama sá ég um
sumarið 1934, en þá hafði ég
opna skrifstofu á Siglufirði á
vegum Sjómannafélags Reykja-
víkur, þótt þörfin á aðstoð v.ið
fólkið væri ekki jafnmikil þá og
hún reyndist 1935.
— Þurfti fólkið í rauninni
ekki meiri hjálp en bara far
heim?
— Jú, sannarlega. Og vegna
þess að venjulegir atvinnu-
möguleikar manna höfðu brugð-
izt var reynt að finna nýjar
leiðir. Einmitt þá um haustið
var farið að reyna að nýta karf-
ann.
— Það hefur verið athyglis-
verð tilraun?
— Ég tel þap. Það var mikið
af karfa á miðunum. Hann hafði
lítið sem ekki verið hirtur, van-
inn var að moka honum fyrir
borð af togurunum. En að und-
irlagi dr. Þórðar Þorbjarnar-
sonar var nú horfið að því ráði
að nýta hann á þann hátt að
bræða hann og fá úr honum lýsi
og mjöl svo sem nú er gert
með smáan karfa og afganga
frá frysfihúsunum. En ekki þar
með búið. Við karfavinnsluna
var feiknarmikil vinna af því
að farið var innan í karfann og
lifrin brædd sérsKaklega. Dr.
Þórður hafði rannsakað karfa-
lifur og komizt að þeirri niður-
stöðu, að lýsið úr henni væri tíu
sinnum vítamínríkara en þorska
lýsi, og þótti því sjálfsagt að
nýta hana sérstaklega. Ég hafði
verið skipaður í stjórn Síldar-
verksmiðja ríkisins það ár, og
nú féll það í minn hlut meira
en annarra í verksmiðjustjórn-
inni að stússast í þessu máli.
Haraldur fór með atvinnumál-
in eins og ég sagði áðan, og ég
sneri mér til hans til að fá rík-
isstjórnina til að beita sér fyrir
að fleiri og fleiri togarar væru
sendir á karfaveiðar.
— Hvar var karfinn unninn?
— í ríkisverksmiðjunum bæði
á Flateyri og á Siglufirði. Af
þessu fékkst mikil vinna um
haustið og fram á vetur sem var
mikil uppbót fyrir afar slæmt
sumar.
í sambandi við karfavinnsluna
á Flateyri væri ekki úr vegi að
segja þér frá dálítið sérstöku
atviki sem þar skeði. Flateyr-
ingar vildu að sjálfsögðu sitja
fyrir um þá miklu vinnu er þar
skapaðist vegna karfavinnslunn-
ar og samningslega séð áttu þeir
forgangsréttinn. Hins vegar var
það ósk ríkisstjómarinnar, með
hliðsjón af því erfiða ástandi
sem þá ríkti á Vestfjörðum á
þessum árum, — mátti eiginlega
heita að um alvarlegt atvinnu-
leysi væri að ræða — að vinnsla
karfans yrði til atvinnujöfnun-
ar fyrir Vestfirðina yfirleitt. Sú
stefna var einnig-studd af stjórn
Alþýðusambandsins, og þó að
sjálfsögðu af verkalýðsfélögun-
um á öðrum stöðum á Vest-
fjörðum.
Mín aðstaða í þeirri deilu sem
þannig upphófst í sambandi við'
við vinnslu karfans var dálítið
erfið svo vægt sé að orði kom-
izt. Ég var þarna fulltrúi verk-
smiðjanna og þá um leið ríkis-
stjórnarinnar, og ég var fulltrúi
Alþýðusambandsins og þá einnig
verkalýðsfélagsins á Flateyri
sem var aðálmótaðilinn og vildi
sitja eitt að vinnunni.
Um þessi mál urðu mikil á-
tök og deilur, og voru margir
fundir haldnir, en sérstaklega
man ég þó eftir að læknirinn á
staðnum og kannski fleiri íhalds
menn Voru mjög áhugasamir um
að samkomulag næðist ekki. Ég
man eftir að læknirinn var svo
áhugasamur að hann vélritaði
eldheit hvatningarorð til verka-
manna á Flateyri að standa sig í
baráttunni, og þessi hvatningar- i
orð mátti sjá bæði á símastaur- i
um og húsgöflum.
Þegar ég nefni símastaura <
kemur mér í hug að í sambandi í
við þessa deilu voru símahler- i
anir talsvert stundaðar. Fyrst i
varð ég var við þessar símahler- i
anir á þann hátt, að ég átti von
á skeyti frá verksmiðjustjórn- i

Karfavinm
inni, en áður en ég fékk skeyt-
ið í hendur vissi ég að allmargir
menn á Flateyri þekktu efni
skeytisins. Mér fór nú ekki að
standa á sama, og spurðist fyrir
um það á símastöðinni hvernig á
þessu gæti staðið? Frúin, sem
var stöðvarstjóri sagði mér áð
útfrá stöðinni bærust engar upp-
lýsingar og ég trúði þá og trúi
enn að hún vissi ekki betur.
Þetta var mjög grandvör kona
og trúverðug í starfi sínu.
En svo fór málið að skýrast.
Einu sinni bar svo við, að dr.
Þórður Þorbjarnarson stóð á tali
við verkamann úti á götu skammt
frá símstöðinni, og þá segir mað-
urinn allt í einu: „tíú er Jón
Sigurðsson að fara á stöðina, nú
fer ég heim að hlusta/’ —
„Hlusta?” segir Þórður, „hvernig
geturðu það?” „Veiztu það ekki?”
var svarið; „við getum heyrt 1
útvarpinu allt sem sagt er í
símann.” I-Ieima á Sólbakka var
þetta svo athugað, og það reynd-
ist vera rétt.
Að sjálfsögðu kærði ég þetta
til umdæmisstjórans á ísafirði
og var það strax lagað. Tækni-
lega skýringu á þessu fyrir-
brigði, fékk ég víst efalaust, en
hef gleymt henni, en ástæðan
mun hafa verið eitthvað í sam-
bandi við það að jarðsamband-
Karfavinnsla á Flateyri, kasir af karfa á plan'inu á Sólbakka.
8 21. maí 1968 - ALÞÝÐUBLAÐIÐ