Alþýðublaðið - 01.09.1968, Síða 3

Benedikt Gröndal.
í dag- eru liðin tíu ár, síöan fiskveiðilandhelgi lýffveldisins
íslands var færð úr 4 mílum í 12 mílur umhverfis landiff.
Var þetta fyrir margra liluta sakir einn medkasti viffburður í sögu
þjóffarinnar og hins nýendurreista lýffveldis, og er því verffugt,
aff hans sé minnzt.
um liyggilegt að biða niðurstöðu
og var það gert. í stað þess að
Eftir rúmlega aldarbaráttu
'blut.u íslendingar sjálfstæði á
nýjan leik. Þetta var þó elkki
lokabalkmark, því að ánauð
margra aldia Ibafði á annan hátt
þjarmað ®ð ísiendingum og
Iþurfti fleiru að kippa 1 lag, ef
vel átti að fara. Sem dsemi
má nefna, að samningar frá
nýlendutímianum bundu fisk-
veiðilandh©lgi við 3 mílur. Og
Ihelztu men ningarverffimæti þjóð
arinnar, handritin, höfðu verið
flutt úr landi.
Breyting á landhelginni belg-
laðist af efnahagslegri nauðsyn
þjóðarinnar, ef ihenni átti að
auðnast að framfleyta sér í land
inu og tryggja framtíð sína.
Handritamálið var tekið upp við
Dani og 'hlaut Ihinar drengileg-
ustu undirtektir. Hvorttveggja
eru þetta eftirhreytur sjálfstæð-
isbaráttunnar, en óhjákvæmilega
Ihluiti af henni.
Meðan íslendingar fengu sjálf
ir engu ráðið um, dróst land-
ihelgin BÍfellt saman. Hún var
24 mílur á ofanverðri 17. öld,
en var á 19. öld komin niteur í
4 mílur og varð loks með sanin-
ingum Diana við Breta 1901
'affeins 3 miílur. Sá samningur
batt hendur íslendinga í hálfa
öld.
Str'ax og tækifæri gáfust var
þaff undirbúið, að Íslendingar
mundu hugsa til hreyfings í
landheilgismálinu og það gæti
ekki staðjzt í heimi frjálsra og
fulLvalda ríkjia, að samningar
nýlendutímabilsins ríktu. Fjór-
um árum eftir lýðveldisstofnun-
ina, 1948, voru landgrunnslögin
samþykkt og þar með lagður
grundvöllur að því, sem síðar
gerðist.
þeirra mála, 'áður -en þeir
hreyfðu sig. Eftir sigur Norð-
manna lýstu íslendingar yfir 4
mílna fiskveiðilandhelgi og nýj-
um grunmlinum, sem dregnar
voru yfir flóa. Hafði síðarnefnt
atóði ekki sízt mikla þýðingu,
því að svæði eins og Faxaflói
Ih'lutu friðun 1 krafti þess.
Margar þjóðir í Vestur-Evrópu
istunduðu veiðar við strendur
íslands í þessia tíð, og mót-
mæltu nú ýmsar Iþeirra. Bre-tar
höfðu þó imestira hagsmuna að
gæta, enda urðu viðbrögð þeirra
með sérstökum ihætti. Togara-
eigendur áttn öll löndunartæki
í brezkum höfnum. Nú bei-ttu
Iþeir leágniarétti sínium til að
Ibannia íslenzkum skipum not
tækjanna og settu þannig algert
löndunarbanin á íslendinga. —
Þóttust brezk yfirvöld ekki m-ega
við ráða, þar sem einstaklingar
væru að verki.
Þetta löndunarbann (bafði víð
tæk áhrif á 'bagi íslendinga.
Lokað var lahgstærsía fiskmark
aði okkar og þar með skapað
la'lvarlegt vandamál — eins og
til var ætlazt. Þá opnuðust
möguleikar á að selja mikið
imagn fiskjar til Sovétríkjanna,
selja fiskinn ísaðan, var hann
settur á land, flakaður og fryst-
ur. Mikil ný atvinna skapaðist
og nýr markaður var fundjnn,
sem haldizt 'hefur síðan. og all-
ar ríkisstjórnir hafa lýst stuðn-
ingi sínum við. Þegar brezki
markaðurinn loks opnaðist aft-
ur, fyrir meðalgöngu alþjóða
stofnana höfðu íslendingar
minni áhuga en fyrr og héldu
áfram að selja fiskinn frystan
í austurveg.
Þannig var fyrsti kafli land-
helgi'smálsins. Réttur ís'lendinga
til útfærslu að alþjóðalögum
var umdeildur. En þeir tefldu
á tæpasta vað, þó með mestu
gætni, og brutu ekki ófcvíræðan
þjóðarétt. Bretar brugðust illa
við, en urðu skömmu síðar að
láta undan síga og viðurkenna
|það, sem íslendingar höfðu gert.
Samihliða þessum viðburðum
ihöfðu íslendingar unnið að mál
inu á öðrum vettvangi. Þjóðrétt-
amefnd Sameinuðu þjóðanna
vann að því -að skýra og styrkja
þjóðarétt. Var ákveðið iað hún
skyldi taka fyrir lög hafsins.
Þá gerffist það 1949, að ístend-
ingar fluttu tillögu um að nefnd
in fjallaði einnig um landhelg-
ina. Mætti þetta andstöðu, ekki
sízt frá Bretum. Nefndin skilaði
áliti 1956, en gat ekki komizt
-að niðurstöðu um, hver land-
'helgin skyldi vera. Sagði aðeins
í álitinu, að hún gæti verið frá
3 íil 12 miílna. Var að vísu nokk-
ur vinningur að efra markinu,
'en málið óleyst. Nú var tími
til kominn að stíga næstu skref.
Allsherjarþing Sameinuðu
þjóðanna samþykkti að kalla
saman sérstaka ráðstefnu til að
fjalla um lög 'hafsins. íslend-
ingar einir greiddu atkvæði
gegn því með þeirri röksemda-
færslu að þingið ætti sjálft að
útkljá málið. Reyndist harla erf
i-tt að leiðia málið til lykta-á
slíkri ráðstefnu, og voru raunar
haldnar tvær.
Löndunarbannið leystist 1956
fyrir átak Guðmundar í. Guð-
mundssonar, sem þá var ný-
orðinn utanrikisráðlherra, og
Þegar samningurinn um 3ja
mílna landhelgina gekk úr gildi,
stóðu yfir málalfeirli miUi Breta
og Norðmanna um landhelgi við
Noregsstrendur. Þótti íslending-
LANDHELGBN
ÞREFÖLDUÐ
Á ÁRATUG
Útvíkkun fiskveiðilandhelgi íslands úr 3 mílum í 12 mílur og
breytingar á grunnlínum hefur gerzt í þrem áföngum á ára-
bilinu 1952 til 1961. Stækkunin hefur liverju sinni veriff
þessi:
24.530 km2
42,905 km2
69.809 km2
3 sjómílur frá 1901
4 sjómílur frá 1952
12 sjómílur frá 1958
12 sjómílur eftir grunnlínu-
breytingar 1961 74.874 km2
íslendingum tókst þannig á einum áratug aff þrefalda þá
fískveiðilandhelgi, sem þeir liöfffu 1901-1951. Er þaff óneitan
lega mikill og glæsilegur árangur.
1. sept. 1968 — ALÞÝÐUBLAÐIÐ 3