Dagur - 28.01.1953, Blaðsíða 9

Miðvikudagiiui 28. janúar 1953
D A G U R
9
nsks skólasfjóra viS óhróSursgrein Orlufs lekfors
í síðasta tbl var birt hin
makalausa óhróðursgrein Fr.
Orlufs lektors, í Jyllandsposten
10. des. sl. Nú hefur blaðinu
borizt eftirfarandi grein, þar
sem danskur skólastjóri, cand.
jur. Poul Engberg í Rungsted,
svarar grein Orlufs. En Orluf
þessi er samt ekki af baki dott-
inn, því að hinn 18. des. er hami
enn a ferð í Jyllandsposten með
áframhaldandi óhróður um fs-
lendinga og lætur þess jafn-
framt gétið, að hann hafi með-
tekið „varm Tak“ frá löndum
sínum í Suður-Jótlandi íyrir
rógirin um fsland og segir að
Danir eigi víst háð og spott
þaðan, ef þeir láti fslendinga
„kujonérá“ sig í handritamál-
inu!
Grein Orlufs lektors frá 10. þ.
m. er alveg sérstæð, svo bitur og
hvöss er hún að tón og orðalagi,
en gjarnan hefði hann mátt
hvessa betur eggjarnar á sínum
andans brandi. Heiftræknin og
jafnvel hatrið til íslenzku þjóð-
arinnar og þjóðlegra óska hennar
hafa slævt hæfileika lektorsins til
þess að hugsa af ró og réttsýni,
svo að hann leiðir oss Dani fram
á sviðið^sgm, mþðgaða sakleys-
ingja, en íslendingana sem illa
innrætt hrakmenni, sem lítið
' 1
Poul Engberg, skólastj. í Rungsted, birti 17. des. sl. eft-
irfarandi svargrein til Orlufs lektors í „JyUandspostení;
ríkisdeginum eða ekki. Með her-
skip að bakhjalli kom danska til-
boðið árið 1851: ísland gat fengið
að verða áð dönsku amti (sömu
réttarstöðuna hafa. Færeyingar
haft síðan 9. apríl — illu heilli).
íslendingar neituðu. Þeir æsktu
sjáöstjórnar í öllum eigin málum.
Er ekki bæði óskiljanlegt og
sorglegt, að hin þjóðlega og
frjálslynda Danmörk, sem þar að
auki vildi láta líta á sig sem
skandinavíska (en það var kann-
ske bara til þess að fá hjálp í
stríðinu?) skyld fara fram gegn
norrænni bræðraþjóð af svo mik-
illi skammsýni ðg rangsleitni?
Danir börðust þá í Suður-Jót-
landi fyrir hinum þjóðlega rétti
hins danska, og þeir höfðu stór
orð um hinn eilífa rétt móður-
máls og þjóðaranda. í Danmörk
var . nú runnin upp frelsisstund
sjálfrar- þjóðarinnar, nú átti fólk-
ið sjálft að stjórna sínum mólum
og ráða örlögum sínum, en hug-
sjónir þessar fengu ekki málum
að ráða á Íslandi. íslendingar
skyldu hvorki öðlast þjóðfrelsi né
ákvörðunarrétt í eigin málum.
gijnaðhgfý hgft.lyrir stafni enjFrelsi það og réttindi, sem Danir
fremja órétt gegn oss af óholl-
i-' I i 'JJ C.J- 11 i/i /íufí tj Ji(í &
ustu sinni .En þessu er alls ekki
þann veg farið, og þá staðreynd
verður strax að viðurkenna.
Auðkenni stjórnar vorrar á ís-
landi t. erpy þyi paiður ótal yfir-
frpðslui' og misfellur, og þessar
staðreyndii-, gera .skiljanlega ein-
hyei-ja ^gremju.v./hjá íslenzku
þjóðinnir,pg.a...>ip,;k.-ættu þær að
gera. ölhf^^ljóst^að ekki var að
Ugdra , þóttíj þjóð yþessi, allt til
1944, hafi hlakkað til.þess dags, er
hún ggeti slitið þau síðustu
stjórnarþönd er bundu hana við
Danmörk.
Rétt er að néma staðar við eitt
ljóst dæmi, er lektorinn nefnir í
byrjun gréinar sinnar: Á stjóm-
lagáþingiriu í Kristjánsborgarhöll
1848—’49 voru 5 fulltrúar fslands,
allir konúngkjörnir, Hvers vegna
skyldu þeir allir hafa verið
konúngk jöfriif úr því að
danska þjóðin hafði sjálf öðlazt
íétt til þess að veíja-sér fulltrúa
með almennum kosningum? Það
var blátt áfram vegna þess, að ís-
lenzkum almenningi var ekki
urint þeSs sarria réttar til áhrifa á
sín mál og þerin danska. Þessir 51
fulltrúar neituðu — og þáð
gramdist mjög hinum þjóðlegu(!)-
og frjáislyndú(l) Dönum — að
taka nokkurn þátt í þingstörfun-
• urri, og þeir voru kallaðir upp-
i'eistarmenn, rétt eiris og íbúar
hertogadæmanna, þegar þeir
lýstu yfir því, að- ríkisdagurinn
værin ekki réttur samningsaðili,
þeir semdu aðeins við konung,
því að honum einum hefði ís-
lenzka þjóðin gengið á hönd á
sírium tíma. Að lokum fengu þeir
þó því framgengt, að íslenzka ^ eru hvort tveggja of merk mál-
þjóðin fengi að -segja álit sitt um,
hvort hún vildi eiga fulltrúa í
bóginn er ástæða til að nema
staðar við orð lektorsins um
frelsistöku íslendinga árið 1944,
en sá atburður virðist fá honum
mikillar ógleði. Han segir þar um,
að íslendingar „í skjóli þýzkra
vopna afnámu á eigin hönd sam-
bandslögin“, og seinna, að þeir
hafi „notfært sér yfirráð Þjóð-
verja í Danmörk á heimsstyrjald-
arárunum til þess að nema sam-
bandslögin úr gildi á ólöglegan
hátt og víkja Kristjáni X. frá
völdum“. En lektorinn getur þess
ekki ,að sambandslögin sjálf gáfu
Alþingi íslendinga leyfi til þess
að segja upp sambandinu við
Dani (18. grein) eftir 1940, og hin
endanlegu sambandsslit fóru ekki
fram fyrr en eftir 3 ára frestinn,
sem ákveðinn hafði verið til
samninga um framhald sam-
bandsins. Sambandslögunum var
því hægt að slíta á löglegan hátt
að liðnum árinu 1943.
En sambandslögin voru annars
óskýr frá lögfræðilegu sjónarmiði
og hálfgerður grautur, og þegar
lektorinn heldur því fram að ís-
lendingar hafi brotið ákvæði
sambandslaganna til þess að ein-
skorða þau við persónusamband,
en þau hafi verið hugsuð' sem
samband milli ríkja, þá yerður í
sannléikans þágu að geta þess, að
hinn danski þjóðréttarprófessor,
Knud Berlin, sem alls ekki verð-
grunaður um samúð með
skilnaði íslands, fullyrðir í bók
sinni um sambandslögin, að sam-
band íslands og Danmerkur eftir
1918 verði ekki skilgreint á annan
hátt en sem persónusamband.
18. grein sambandslaganna
mælti svo fyrir, að ef Alþingi að
liðnu árinu 1940 óskaði þess,
skyldu samningar hefjast milli
íslands og Danmerkur um endur-
skoðun sambandslaganna. Tækj-
ust ekki samningar áður en 3 ár
væru liðin, gæti Alþingi sagt upp
sambandinu með 2/3 atkvæða,
þar á eftir kæmi svo þjóðarat-
kvæði, sem 3/4 kjósenda tækju
þátt í og 3/4 þeirra greiddu upp-
sögninni atkvæði.
Alþingi hélt sér nákvæmlega
við þennan bókstaf. í þingsálykt-
un 17. maí 1941 (á þjóðhátíðar-
degi Nopðmanna) varlýstyfir, að
ísland óskaði ekki eftir framhaldi
á sambandinu við Danmörk, og
þess var vel gætt, að láta líða 3
ár frá þessum degi, áður en land-
ið væri gert að lýðveldi og sam-
bandslögin úr gildi felld. Hvort
tveggja var svo lagt undir þjóðar-
atkvæði, og þar urðu úrslitin á
einn veg. 98% kjósenda tóku þátt
í atlivæðagreiðslunni og rúm-
lega 99% játuðu sambands-
slitunum við Danmörk. Þegar
lýðræðisríki og norræn bræðra-
þjóð tekur ákvörðun af slíkum
samhug, er ekki neinum Dana
sæmandi að snúast öndverður
efni til þess að láta þýðingarlitlargegn;betur sómir að feta ífótspor
peningasakir spilla þeim. Á hinnKristjáns konungs X., er hann
kröfðust sjálfum sér. til handa,
áttu ekki að falla í skaut þeim
smáþjóðum, sem þeir höfðu uridir
sínum verndarvæng.
Það er athyglisvert, að Jón
Sigúrðsson,? hinn 1 mik'li stjórn-
málaforingi íslendinga, hélt því ur
fram allt sitt líf, að þær þjóð-
frelsiskröfúr,.sem hann gerði fyr-
ir hönd íslendiriga, hefði hann
lært af hinum þjóðfrelsissinnuðu
Dönum. ÞaS'> vóru' aðeins ,Danlr.
sjálfir, sem ekki gátu séð, að frelsi
íslands var aðeins eðlileg afleið-
ing af voi-u eigin frelsi. Og sum-
um Dönum virðist ganga illa að
skilja þetta enn þann dag í dag.
Lektorinn virðist vefja skiln-
ingsleysi sitt á rétti smáþjóðanna
með því að vísa til smæðar ís-
lenzku þjóðarinnar. „Árið 1918
gerðist svo ísland konungsríki —
með miklu færri íbúa en Lippe-
Detmold." Dönskurri stjórnar-
völdum getur verið eitthvað um
að kenna, að möguleikar til fólks-
fjölgunar voru óeðlilega litlir á
íslandi. Hér skal ekki rætt um
það mál. En spyrja mætti lektor-
inn hversu fjölmenn ein þjóð
þnrfi að vera til að lifa frjálsu
lifi. Einhver heimsveldissinnaður
stjórnmólamaður gaet átt það til
að flytja þessar skoðanir lektors-
ins yfir á ÐanmÖrk. Það er ekki
ýkja langt síðan við heyrðum um
„dieses lácherlich kléines land“.
Lektorinn spjallar mjög um
ýmis fjárhagsleg skipti við ísland
á tímabilinu frá 1918—1940, og eg
held næstum, að flestir góðviljað-
ir menn láti honum einum eftir
það peningaspjall. Handritamálið
og góð vinátta Dana og ísleridinga
sendi heillaskeyti sitt til hinnar
miklu lýðveldishátíðar íslend-
inga.
Þriggja ára samningatilraunirn-
ar, sem 18. greinin mælfr fyrir
um, urðu reyndar aldrei neinar,
og líklega er það þetta, sem lek-
torinn á við, er hann talar um
sjálfræði og ólögmætar athafnir.
En hverjum var um að kenna?
Ekki íslandi, svo mikið er víst.
Hin hernumda Danmörk hafði frá
9.- apríl ekki getað gegnt þeim
skyldum, er sambandslögin lögðu
henni á herðar: landhelgisgæzl-
una og framkvæmd utanríkis-
málanna. ísland hafði þá orðið að
skipuleggja sín utanríkismál á
eigin spýtúr ,og. því gátu íslend-
ingar ekki hugsað sér að vera
gerðir ómyndugir á þessu mikil-
væga sviði að stríðinu loknu.
Þetta. ,ya,r aðeins hægt að hindra
'Ájvi j'i.í Á
með uppsögn; sambandslaganna.
Þar við bættist, að hvorki 9. apríl
né Scavenius-pólitíkin höfðu
frómt frá sagt, aukið álit Dana,
hvað utanríkismálum við kemur.
Gat ísland gert sér að góðu að
láta slíka Danmöfk fara með ut-
•mnkismál síri að stríðinu loknu?
Það var umhugsun um slík mál,
sem leiddu til uppsagnarinnar.
Eg fullyrði því, að uppsögnin
hafi farið fram á löglegan hátt, og
erfitt er að halda því fram, að til-
efnið hafi ekki verið heiðarlegt
og sanngjarnLÁulð 1944 rann svo
upp hinn merki dagur í sögu ís-
lands. Hið íslenzka lýðveldi, sem
staðið hafði í nær 400 ár áður en
landið komst ,á vald Noregskon-
uriga og síðan Danakonunga, var
nú eridurreist, ög írelsissólin rann
upp yfir þessari gömlu frelsis-
unnandi þjóð. Vér Danir hefðum
átt að gleðjast í stað þess að fara
í fýlu!
Þá er aðeins eftir að ræða
handritamálið. Einnig hér finnst
mér lektorinn í vígamóði sínum
tala of mikið lögskýringamál og
segja margt það, sem til mikils
skaða er frjálsri og hjartanlegri
norrænni samvinnu. Hvort hand-
ritin eru í öruggari geymslu í
Kaupmannahöfn, sem áreiðan-
lega er hættusvæði, eða á „af-
skekktri ey í Atlantshafi“, ef
styrjöld brytist út, er engan veg-
irin víst, svo að ékki sé meira
sagt. Og móðguri er það við ís-
lenzku þjóðina að ætla henni það
að gera þjóðardýrgripi sína að
verzlunarVöru. Vísindamenn frá
Evrópu, sem til þessa hafa heim-
sótt Kaupmannahöfn vegna
handritanna, gætu í framtíðinni
látið sér nægja ljósprentanir eða
þá stigið upp í flugvélina til
ReykjavÍkur.
Hvað eignarréttinum á handrit-
unum við kemur, þá verður fyrst
að benda á það, að Flateyjarbók,
Fagurskinnu, Morkinskinnu og
önnur handrit, sem m. a. inni-
halda íslendingasögurnar, norsku
konurigasögurnar og Grágás, hina
fyrstu lögbók hins íslenzka þjóð-
ríkis, snerta í reyndinni alls ekki
Danmörk og geta þess vegna ekki
talizt samnorrænn, andlegur arf-
ur. Það er rétt, að Árni Magnús-
son arfleiddi Kaupmannahafnar-
hóskóla að fjölmörgum handrit-
um, en því má ekki gleymá, að þá
var Kaupmannahafnarsháskóli
líka háskóli íslands, og það er
varla líklegt, að hann hefði beint
þangað arfi sínum, ef svo hefði
ekki verið. Hann gaf þess vegna
handritin hinum eina og sameig-
inlega háskóla ríkisins, til þess að
þau yrðu örugglega geymd. En
um leið og ísland skilur við ríkið
og eignast sinn háskóla, er for-
sendan fyrir veru safns Árna
í Kaupmannahöfn fallin burtu,
alveg á sama hátt og skjöl við-
víkjandi Slésvík og Holstein,
sem afhenda þurfti Þýzkalandi
eftir 1864, óg þau, sém snertu
Norður-Slésvík, varð að afhenda
Danmörk aftur eftir 1920.
Enn mikilvægara finnst mér
þó, að þessi handrit eru hinar
einu raunverulegu fornaldar-
minjar fslands. Vort eigið land er
auðugt af minjum frá mörgum
áraþúsundum, en ísland á engar
aðrar en þessar frá sínu stolta
þjóðveldi eftir landnámið. Það,
sem skráð er á handritin, er líka
þekkt og elskað af öllum stéttum
íslendinga, en ekki er hægt að
kalla þau þjóðareign hér í landi,
þar sem flestir Danir þekkja ekki
einu sinni nafn á einni einustu
sögu. Já, og nú höfum vér meira
að, segja hætt að krefjast þekk-
ingar á norrænu við stúdentspróf.
í stuttu máli sagt, þetta er síð-
asta misklíðarefnið milli íslands
og Danmerkur, og það ríður á að
fjarlægja það. Fortíðin á í fórum
sínum margar danskar syndir, en
nú gætum vér á skemmtilegan og
myndarlegan hátt rutt brautina
fyrir vináttu þjóðanna á milli. Sú
fórn, sem vér færðum, væri ekki
stór. Vísindalega myndum vér
engu tapa, því að nú er
ljósprentunin komin á svo hátt
stig. Sem norræn þjóð myndum
vér öðlast vináttu þjóðar, sem
stendur oss nærri, og með því
ryðja einum steini úr götu þeirrar
norrænu samvinnu, sem margir
okkar leitast við að gera að veru-
leika.
Stúlka,
eða eldri kona, óskast til
heimilisstarfa í sveit sem
fyrst.
Afgr. vísar á.
Fóðurlvsi
Vil selja nokkur föt a£
fóðurlýsi.
Þorsteinn Agústsson,
Grenivík.
Kven-aniibaii(lsiir
til sölu. Það er í stálkassaj
sjálflýsandi skífa, ágæt teg.
Upplýsingar í sírna 1799.