Dagur - 12.02.1958, Blaðsíða 5

Miðvikudaginn 12. febrúar 1958
D A G U R
5
Svar Hermarsns Jónassonar lorsætisráð
herra til N. Bulganins
íslendingar telja öryggi sínu bezt borgið með
þátttöku í A-bandalaginu - Stöðvar fyrir árás-
arvopn verða ekki leyfðar hér á landi
Svarbréf Hermanns Jónasson-
ar forsætisráðherra er svohljóð-
andi:
„Reykjavík, 1. febrúar 1958.
Kseri lierra forsætisráffherra:
l-'.g hef mcff mikilli athygli kynnt
mér efni bréfs yffar frá 12. desem-
ber og hafffi aff mestu lokiff svari
viff því, cr ég íékk bréf vffar 8. f. m.
£g hef einnig kynnt mér gaumgæfi-
lega þetta síffara bréf yðar. Þar scm
bréf þessi Ijalla um svipuff málcfni,
finnst mér hlýffa aff svara Jteim báff-
um í senn.
Ég vil fyrst byrja á því aff þakka
yffur fyrir viðurkenningarorff yffar
um friðarvilja Islendinga. Ég dreg
ekki í efa friffarvilja neinnar þjóff-
ar, en ég efast um, aff friffarviljinn
eigi nokkurs staffar dýpri rætur en
á meffal íslenzku þjóffarinnar. Því
veldur meffal annars, að íslending-
ar hafa aldrei átt í vopnuffum ófriffi
viff ncina þjóff og hafa ekki svo aff
öldum skiptir haft vopn um hiind
til aff útkljá deilumál innbyrffis. ls-
lendingar kunna því aff nicta, hve
mikilsvert þaff er, aff deilur séu
leystar án vopnaburffar.
Þessi friðarvilji íslendinga kom
gliiggt í ljós, þegar lsland endur-
heimti sjálfstæffi sitt 1918. Þá var
lýst yfir því, aff Island myndi ekki
hafa her og myndi verða ævarandi
lilutlaust. Það var þá einlæg von
íslendinga, aff land þeirra myndi
haldast áfram utan hernaffarátaka
stærri þjóffa, eins og veriff hafffi öld-
um saman, og hlutleysi myndi því
nægja landinu til öryggis. Síffari
hcimsstyrjiildin leiddi hins vegar á-
þreifanlega í ljós, aff ný tækni hafffi
gcrt Island hcrnaffarlega þýffingar-
ntikiff á stríffstímum. ísLand var því
hernumið strax á fyrsta stríffsárinu,
og var mcff því sýnt, aff lilutleysið
veitti ekki íslendingum lengtir iir-
yggi lrckar en svo miirgum öffrum.
íslendingar lærffu af jtessari reynslu
aff þeir yrffu í framtíffinni aff rcyna
aff tryggja tiryggi sitt meff öffrum
hætti. í samræmi viff þaff var gerffttr
varnarsamningurinn viff Bandarik-
in 1941. Ariff 1946 gerist ísland svo
aðili aff Sameinuffu |>jóffunum í
trausti jicss, aff jtannig yrffi öryggi
]>ess bezt tryggt. Því miffur hafa
Sameinuffu þjóffirnar enn ekki náð
þeim viffgangi, aff þátttaka í þcim
veiti smáríki nægilegt öryggi. Meff
tilliti til þess gerffist ísland affili aff
Atlantshafsbandalaginu 1949, eftir
aff hafa kynnt sér vandlega, aff þar
var um hrein varnarsamtök aff ræffa
en lega landsins og margvíslegur
skyldleiki viff hinar bandalagsþjóff-
irnar gerfti þátttöku íslands efflilega
í þessum samtökum. Tveimur árum
síffar gerffi Island svo í samræmi viff
sáttmála „Atlantshafsbandalagsins"
varnarsamning viff Bandaríkin
vegna mjög uggvænlegs útlits, sem
þá var í alþjóffamálum.
I sambandi viff allar þær ákvarff-
anir íslendinga, sem greindar eru
hér aff framan, hefur einlægur friff-
arvilji og frelsisvilji þeirra komiff
glöggt í ljós. Þeir hafa jafnan tckiff
fram, aff þeir vildu ekki hafa eigin
her, ekki taka þátt í hernaffaraff-
gerffum gegn öffrum þjóffum, ekki
segja iiffrum þjóffum stríff á heudur,
og er þeir leylffu erlendum her dvöl
í landinu, væri þaff eingöngu gert í
varnarskyni. Þessi afstaffa ]>eirra var
t. d. greinilega miirkuff viff inn-
göngu íslands í Atlantshafsbanda-
lagiff. Jafn eindregiff hafa og Islend
ingar markaff þá afstiiffu sína, aff
þeir muni ekki leyfa erlendum her
landvist á friðartímum. Þetta var
markaff gliigglega í varnarsamningn
um viff Bandaríkin 1941, þar sem
tekiff var fram, aff hinn crlendi her
skyldi lnerfa strax af landi burtu
í stríffslokin. Þetta var áréttaff viff
inngöngu íslands í Atlantshafs-
bandalagið. Þetta var cnn á ný á-
réttaff 1951, er síffari varnarsamn-
ingurinn við Bandaríkin var gerff-
ur. í samræmi viff þetta óskaffi líka
Alþingi 28. marz 1956 eftir endur-
skoffun samningsins meff brottflutn-
ing hersins fyrir augum, þar sem
friffarhorfur höfSu ]>á fariff batn-
andi um skeiff. Vegna óvæntra og
hörmulegra atburffa, sem gerffust
haustiff 1956, óx uggur og óvissa í
alþjóffamálum svo aff nýju, aff sjald-
an hafa horfur veriff uggvænlegri,
og voru því tilmælin um endurskoð-
un samningsins afturkölluff. Osk
]>cssi hcfur ekki veriff endurnýjuff,
vegna hins „alvarlega ástands, sern
nú ríkir, og vaxndi ófriðarhættu“,
eins og þér lýsiff ástandi alþjóða-
mála í upphafi bréfs yffar 12. des-
embcr. En engir myndu fagna meir
en íslendingar batnandi friffarhorf-
um, sem gerffu erlenda hersetu ó-
þarfa í landi þeirra.
í bréfi yffar frá 8. janúar 1958
ræffiff þér nokkuff um herstöð
Bandaríkjanna á íslandi og segiff
í því sambandi, aff íslenzka ríkis-
stjórnin hafi ekki gefiff neina skýra
yfirlýsingu um þaff, hvort staffsetn-
ing kjarnvopna effa eldflauga yrffi
leyfð á íslandi. í tilefni af þessu
þykir mér rétt aff vekja athygli yffar
á yfirlýsingu, er íslenzka ríkisstjórn-
in birti 7. maí 1951, þcgar varnar-
samningurinn viff Bandaríkin var
gerffur, en þar segir orffrétt:
„Óþarft cr aff taka þaff frain, svo
sjálfsagt scm þaff er, aff ráðstafanir
þessar (]). e. ráffstafanir þær, sem
rætt cr um i samningnum) eru ein-
göngu varnarráðstafanir. — Affilar
samningsins eru sammála um, aff
ætlunin er ekki aff koma hér upp
mannvirkjum til árásar á aff.ra, hcld-
ur eingöngu til varnar."
Sú afstaffa íslands, er hér kcnuir
fram. er aff sjálfsiigffu éibreytt enn.
Þessi afstaffa leiffir efflilega til ])ess,
aff hér verfía ekki leyfffar stöffvar
fyrir iinnur vopn en þau, sem ls-
lendingar telja nauðsynleg landi
sínu til varnar. Um kjarnorku- og
eldflaugastöðvar á íslandi hcfur
aldrei veriff rætt og cngin é>sk kom-
ið fram um slíkt.
Þér ntinnizt á það í bréfi yffar, 12.
desember, aff hugsanlegt sé aff veita
Islandi öryggi í formi „tryggffs
hlutleysis" og muni stjórn yfíar fiis
til aff styðja tilliigur, sem kynnu aff
koma fram um þaff. Jafnframt og ég
þakka stjórn yffar þann hug, til ís-
lands, sent hér kemur fram, vil ég
vekja athygli yffar á því, aff samkv.
því, sem er rakiff hér á undan, hafa
íslendingar komizt aff þcirri niffur-
stöffu, aff <>ryggi Islands verffi aff ó-
breyttum aðstæffum bezt tryggt meff
þátttiiku í Atlantshafsbandalaginu,
enda séu þau sanuiik helzta trygg-
ing þess, aff friffur haldist, á meffan
ekki næst samkomulag um bætta
sambúff stéirþjéiða og verulega af-
vopnun.
í framhaldi af þessu finnst mér
ekki úr vegi aff minna á nokkur unt-
mæli yfíar í bréfinu frá 12. desem-
ber. Þér segiff í upphafi bréfsins:
„Færi svo, aff styrjöld brytist éit,
til biilvunar öllu mannkyni, þá er
þaff víst, aff ekkert ríki smátt effa
stéirt getur taliff sig iiruggt."
Þér segiff ennfremur nokkru síffar
í bréfinu:
„Þaff væri þó háskaleg blekking
aff ímynda sér, aff nú á tímum vrffi
hægt aff takmarka styrjiild viff til-
tekiff svæffi. Hafi báffar heimsstyrj-
aldirnar hafizt rneff staðbundnum
hernaðaraffgerffum, þá er enn síffur
ástæffa til aff ætla, aff meff þrémn
hertækninnar verffi hægt aff koma í
veg fyrir, aff hernaðarsvæffin breiff-
ist út.“
Þessi ummæli yjþar, herra forsætis-
ráffherra, sem eru vafalaust hárrétt,
benda vissulega til þess, aff á striffs-
tímum yrffi hlutleysi lítil vernd'fyr-
ir land, sem liefur jafnmikla hern-
aðarlega þýðingu og Island. Lega
íslands er slík, aff íslendingum cr
það mcira hagsmunamál en nokkuff
annaff, aff ckki konti til styrjaldar.
Aff éibreyttum affstæðum ciga þcir
því samstöffu meff þeim samtökum,
sent frá sjémarihiffi þeirra cru nti
helzta trygging þess, að friður liald-
ist.
Af sriinti ástæffum er þaff jafn
mikifí hagsmunamál íslendinga, aff
sambtiff stéirveldanna batni og friff-
urinn í heiminum komist á traustari
grundvöll, því aff vopnaffur friffur
verfíur aldrci tryggffur og óhiipp og
ill atvik gcta leitt til þeirrar tortím-
ingar, sem allir vilja þó forffast. Is-
lendingar fagna þess vcgna sér-
hverju frumkvæffi, sem beinist aff
því aff finna betri skipan á sambúff-
arháttum stéirveldanna en þá, sem
nú er. Af þessum ástæffum fiignuffu
íslendingar þeirri ákvörffun nýlok-
ins fundar Atlantshafsbandajagsins,
aff gerffar yrffu nýjar tilraunir til aff
bæta sambúðina milli austurs og
vesturs, t. d. meff fundi utanríkis-
ráffherra. Af sömu ástæffum tcl ég
mér líka fært aff lýsa stuffningi viff
tilliigur ríkisstjórnar Sovétríkjanna
um fund æffstu manna nokkurra
ríkja, enda verffi ekki rasaff um ráff
fram viff undirbúriing hans. Mörg
riik hriiga aff því, aff gott gxti leitt
af slíkum fundi, en ])ó því affeins,
aff hann vcrffi svo vel undirbúinn,
aff árangur verffi af stiirfum hans og
hann valdi ]>ví ekki vonbrigðum, er
gætu orffiff til ]>ess aff auka viffsjár á
ný. Af þessunt ástæffum virffist
heppilegt, enda virffist ekkert því
til fyrirstöðu, aff samræma tillögur
Atlantshafsbandalagsins og Sovét-
ríkjanna, t. d. nteff því aff halda
fund utanríkismálaráffherra fyrst
effa undirbúa fundinn eftir diphim-
atiskum leiffum. Þaff er að sjálf-
siigffu samningsatriffi, hve fjiilmenn
ráffstefna æffstu manna eigi aff vera.
É.g tel ekki rétt aff þessu sinni aff
ræffa sérstaklega þær tillögur, er þér
ræffiff um í bréfum yffar, aff lieppi-
lcgt myndi verffa aff leggja lyrir slík-
| an fund. Tillögur þessar snerta
flestar meira önnur ríki en ísland,
og er æskilegt aff heyra undirtektir
þeirra, áffur en endanlcg afstaffa er
tekin til tillagnanna. Sennilega
koma þau meff einhverjar gagntil-
lögur. Því virffist efflilegt, að reynt
verffi aff samræma nokkuff sjónar-
mifíin áffur en fundur æðstu manna
er haldinn, því aff þaff væri líklegt
til aff tryggja betri árangur af störf-
um hans.
Þótt ég ræffi ekki umræddar til-
lögur yffar frekar aff svo stöddu, vil
ég taka skýrt fram, aff þafí er skoffun
þjéifíar minnar, aff allar tillögur, er
geta leitt til betri sambúffar Jjjóffa
og afvopnunar, beri aff athuga
vandlega. Efflilegt virffist, að slík at-
hugun fari m. a. fram á vegum Sam
einuffu þjéifíanna, og ber því aff
vænta. aff stjórn yffar sjái sér fært aff
taka sent fyrst aftur þátt í störfum
afvopnunarnefndar Samein. þjóff-
anna.
Mér er þaff mikil ánægja aff taka
undir ummæli yffar um góffa sam-
búff og samskipti milli íslands og
Sovétríkjanna á undanförnum ár-
um. Ég get fullvissaff yffur um, aff
Islendingar bera hlýjan hug til
Lesandi góður, ef þú átt fyrir
höndum að koma í frumskóga
hitabeltislandanna, mun þér gefa
á að líta. Hið einkennilega og
fjölbreytta dýralíf þar opnar þér
nýja veröld, sem á lítið skylt við
norðurhjara heims. Þó hygg ég að
undrun þín næði hámarki, ef þú
sæir fisk koma gangandi eða hopp-
andi á móti þér. Ef til vill heyrir
þú uppi yfir þér lágt hljóð. Þú
lítur upp og sérð fisk sitja kyrfi-
lega á trjágrein. Nú trúir þú ekki
lengur þínum eigin augum; auð-
vitað hefir einhver látið fiskinn
þarna, til þess að gabba fólk! En
svo er ekki, þarna er raunveru-
lega lifandi fiskur að klífa tré.
Vitað er, að mörg skordýr, svo og
froskar, geta lifað bæði á landi og
í vatni. Svona er því líka háttað
með býsna margar tegundir fiska,
en engir þeirra lifa að staðaldri á
þurru landi. Sumir þessir fiskar
anda eingöngu með tálknum, en
aðrir bæði með lungum og tálkn-
um. Geta sumir þeirra verið ótrú-
lega lengi án vatns, eins og t. d.
lungnafiskarnir í Afríku. Þar
þorna tíðlega smærri vötn, sem
fiskar þessir lifa í. Þeir hringa sig
þá saman í sólbakaðri botnleðj-
unni, og þarna dúsa þeir unz regn-
timinn hefst og vatnið hylur þá á
ný; þá eru þeir strax jafnsprækir
og þegar þeir lögðust í dvalann.
Enginn veit, hve lengi lungnafiskar
geta lifað á þennan hátt. Svo er
mælt, að eitt sinn hafi lungnafisk-
ur verið fluttur til Bretlands, og
hafi hann verið búinn að liggja 20
ár í þurrum botnleirnum. Þegar
forstöðumenn safnsins, sem átti að
fá hann til eignar, settu hann í
vatn, lifnaði kauði við, eins og
ekkert hefði í skorizt. Þetta virðist
máske ótrúlegt, en það eru nú svo
margir hlutir, sem við skiljum
ekki, en gerast þó raunverulega í
ríki dýranna.
])jóða Sovétríkjanna og hafa áhuga
á aö fylgjast nteff framförum á sviði
atvinnutækni og menningar í hin-
um vífflendu og fjölmennu ríkjum
þeirra.
Þaff hefur komiff í Ijós í seinni
tíff, aff miklir möguleikar eru til
hagkvæmra vöruskipta milli íslands
og Sovétríkjanna. Mér er ljúft aff
minnast þess, aff þessi viffskipti hafa
verifí oss Islendingum mjög gagn-
leg. Þaff hefur sýnt sig, aff vér höf-
um getafí fengiff frá Sovétríkjunum
mikiff af vörum, sem eru nauffsyn-
legar lyrir þjé)ffarbúskap íslendinga,
og ég vona, aff þær vörur, sem vér
liöfum látifí Sovétríkjunum í té hafi
einnig vcriff þeim gagnlegar. Vér
kunnum vel aff meta þann markað
fyrir útflutningsvörurnar, er opnazt
hefur í seinni tíff í Sovétríkjunum.
Þaff er von mín, aff þessi og önn-
ur samskipti Islands og Sovétríkj-
anna megi lialda áfram og aff oss
í friffsömum heimi megi lánast að
vinna áfram aff því aff treysta gagn-
kvæma virðingu og vináttu þjóffa
okkar.
Yffar einlægur
í Suður-Ameríku er lungnafisk-
ur af ættkvíslinni Lepidosiren,
sem vísindamenn nefna svo. Það
má segja, að hann setji met í því
að lifa á þurru landi. Hann lifir í
smáám og blautum mýrum og et-
ur froska, vatnaskordýr og fisk-
seiði. En það er ekki óalgengt, að
þetta æti bregðist vegna þess, að
órnar og mýrarnar þorna gersam-
lega á vissum tíma árs. Verður þá
fiskur þessi að leita annarra ráða,
hann arkar langar leiðir og krækir
sér í mýs, rottur, snáka og unga
fugla; og fyrir hefur komið, að
hann hefur smeygt sér inn í
hænsnahúsið á einhverjum bónda-
bænum og gælt sér á kjúklingun-
um. En þetta ferðalag er fiskinum
hættulegt. Ernir og haukar koma
auga á hann og steypa sér eins og
elding yfir hann, og er þá ekki að
spyrja að leikslokum. Lepidosiren
er talinn sæmilegur matfiskur. —
Hann er langur og mjór með lang-
an bakugga. Aftarlega á kviðnum
eru tveir bægslikenndir uggar, og
aðrir tveir (eyruggar?) skammt
aftan við höfuðið. Þessa undarlegu
ugga notar fiskurinn sem fætur og
er furðu fljótur að bera sig yfir.
Einn af landgöngufiskunum er
Anabaskaríinn, sem heima á í Ind-
landi og víðar í Asíu, hann andar
eingöngu með tálknum; en áður en
hann leggur land undir fót, byrgir
hann sig upp með vatn, og getur
því með góðu móti ferðast langar
leiðir en talinn er hann fremur
þungur upp á fótinn — hann
hoppar þetta áfram hálf hliðskakk-
ur. Aftur á móti er hann töluvert
fimur að klifra. Á tálknunum eru
sem sé hreyfanlegir þyrnar, er
hann stingur inn í trjábörkinn og
fetar sig þannig upp á við. Miklu
skemmtilegri er eðjustökkullinn,
lítill fiskur, er heima á í Afríku og
lifir þar í tjörnum eða smáum
Framhald á bls. 15.
Hermann Jónasson."
Landgöngufiskar
Ingimar Oskarsson, grasafræðingur, hefur ritað marg-
ar skemmtilegar greinar úr heirni dýratina, og birtist
hér ein þeirra. — Áður birt í „Tímanum".