Dagur - 12.02.1958, Blaðsíða 7

Miðvikudaginn 12. febrúar 1958
D A G U R
7
Hesturinn er eina svokallaða húsdýrið, sem enginn veit
tölu á hér á landi. Hann er villtastur þeirra og göfugastur
ávöxtur, sem íslenzk náttúra framleiðir, segir Einar Bene-
diktsson á einum stað. Og raunar er rciðhesturinn ekki
skepna, segir í nýlega útkominni bók, „Sleipnir“, eftir Einar
E. Sæmundsen, heldur skyni gædd vera, sem liugsar á sína
vísu, elskar og hatar, umber og hefnir. hetta vita og skilja
allir sannir hestamenn að fornu og nýju.
Hesturinn víkur.
Hesturinn er ekki lengur lífs-
nauðsyn í landi okkar. Nýir tímar
liafa fært okkur sterkari tæki til
ílutninga þungavöru en hesturinn
cr. Ennfremur fljótari farartæki.
Brýr eru gerðar yfir fallvötnin, þar
sem áður syntu hestar með menn
■og annan flutning á baki, vegirnir
teygja sig eins og net yfir landið.
l>eir eru lífæðar byggðanna, og J>ar
þjóta vélknúnir fararskjótar, seni
áður voru hestar og reiðmenn.
Lagar sig eftir
náttúru landsins.
En prátl fyrir þetta fækkar liest-
um Íítið í landinu. Þeir eru víða
léttir á fóðrum og leggja ljúffengt
kjöt í bú. A hvérju hausti eru J>eir
í nokkrum metum, bæði hvað Jietta
snertir, og ennfremur kemur þá í
ljós, að ekki er hægt að fara í göng-
ur án ]>eirra. Og einhvernveginn er
það svo, að þegar allar leiðir lokast
af snjóúm á vetrum og ekki er fært
vcnjulegum farartækjum, er gripið
til hestsins til flutninga og póst-
l'erða. Engin skepna hefur lagað sig
betur eftir íslenzkri náttúru en hest-
urinn. 1 fyrsta lagi er hann svo
þurftarlítill, að undrun sætir. Hann
getur lifað vctrarlangt á fölnuðu
grasinu einu saman, og Javí af sjálf-
um sér, sem hann hefur safnað
sumrinu áður. Frosthörkúr gera
honum ekki mein, og svo er hann
Jjolinn á ferðalögum, að hann á
cngan sinn líka, og hann er bratt-
gengur og fótviss. Ekkert hestakyn
í víðri veröld hefur jafn fjölbreytt-
an gang og íslenzki hesturinn, kyn-
ið cr lítt ræktað og býr yfir dásam-
legunt kostum, sem koma fram í
til]>rifum gæðingsins og vitsmun-
um hans.
Gæðingiirinn við stallinn.
En þótt orðið hafi þáttaskil í
blutverki hestsins í íslenzkri sögu,
•ér'saga hans ekki öll.
Á ný er vaknaður áhugi á reið-
mennskunni, og spórtliestum hefur
fjölgað á síðari árum. Sumum Jryk-
ir Jrað vart sæmandi Jrarfasta þjón-
inum. En ]>að er hinn mesti mis-
skilningur. Bæði er ]>að að ]>etta
■er ekki nýtt sport, heldur jafn gam-
allt og íslandsbyggð. í öðru lagi
er nú meiri Jaörf á því en áður, að
tengja fólkið náttúru landsins og
sögu. Til Jiess er hesturinn á marg-
an hátt bezt fallinn.
Enn ber ]>ess að geta, að þeir sem
kunna að njóta hestanna, finna
enga skemmtun betri eða hollari en
samncytið við þá, og því þá ekki
að veita sér þann munað?
Og hér skal það fullyrt, og ekki
út í bláinn, að margur máður'inn
hefttr unað lífi strjálbýlisins mun
betur, ef hann hefur átt gæðing
sinn eða gæðingsefni við stallinn,
og það hefur ■ jafnvel ráðið úrslit-
um ungra manna um dvalarstað.
Göfug en vandmeðfarin
náttúruBörn.
Én hin göfugu náttúrubörn eru
vandmeðfarin. Og þau eru líka
vandhitt. Það er stundum nokkuð
löng leiðin úr stóðinu og til þess
tíma, að söðlaður gæðingurínn býð-
ur kosti sína alla.
Fyrst er að velja sér hestefni.
Bcztu hestamenn þekkja nokkuð
til hestaætta, en sú kunnátta er
þó aðeins lítils háttar leiðbeining,
vegna ræktarleysis yfirleitt. Fremur
verður að treysta auganu, óg ræðúr
það venjuléga. mestu. Þó eru til þau
hrossakyn, sem tæplega bregðast um
fjör og aðra eftirsótta kosti. Um
uppeldið veltur á ýmsu. Stundum
er treyst á útiganginn, eða Guð og
gaddinn, og þá er liinn tilvonandi
reiðhestur algerlega villt skepna á
tamningaraldri, oftast kvillalaus, en
vöðvarýr, og lundin óstýrilát.
Flestir sveitamenn þekkja af eig-
in sjón og raun, hvernig hestur er
taminn. Hér á Akureyri geta menn
kynnzt því á einum stað sérstak-
lega.
Tamningastöð Léttis.
Hestamánnafélagið Léttir hefur
starfrækt tamningastöð undanfarna
vetur með góðum árangri og verið
heppið með forstöðu lrennar. Enn
heldur í horfinu, og er tamninga-
stöðin nýlega tekin til starfa og er
þar fullskipað hestum. Aðaltamn-
ingamaður er Arnór Jónsson, einn
þeirra bræðra, sent hér eru kunnir
fyrir hestamennsku.
Þótt tamningamenn stöðvarinnar
velji fremur aðra vegi en þá, sem
mesta bera umferðina, sjást þeir í
útjöðrum og nágrenni bæjarins- og
ekki gangandi.
En hvað er þar að sjá? kann ein-
hver að spyrja. Um mánaðamótin
janúar—febrúar ár hvert fyllast hús
hestamannaWlagsins af liestum víðs
vegar að. Flestir eru þeir ótamdir
með öllu eða verra en ótamdir, hafa
kannske sýnt sig í óknyttum eða
ofsa og bczt að láta tamningastöð-
ina um að koma tauti við þá kump-
ána!
Elver hestur fær sinn bás og nú
verður hann að venjast múl og haga
sér eins og hestar eiga að gera. Þeir
þurfa fyrst að yfirvinna hræðsluna
við manninn og skilja, að liann
er vinur þeirra, Þeir verða samtím-
is að bera virðingu fyrir honum og
taka tilsögn. Þegar ungviðið er svo
orðið vel bandvant í húsi og teym-
ist þolanlega, þá.þarf .að járna það
•og-cr það þó nokkur raun fyrir
hræðslugjörn tryppi, þó að ckkert
óvænt komi fyrir. En eftir það þarf
ekki að óttast svcllin, en skafla-
járnin geta þó verið hættuleg þeim
hestum, sem hættir til að stinga
sig.
Einn góðan véðurdag eru svo
fangarnir leyslir, hafa aðeins múl-
inn, og smáferðalag er fyrir hönd-
um. Stundum er ærslazt, þegar út
er komið, en brátt er hópurinn
rekinn á nokkurri ferð, og er þá
um aniiað að liugsa en að fljúgast á.
Þegar búið er að járna hópinn,
er hægt að fara að temja. Ótemj-
úrnar eru réknar í smáhópum í
styttri eða lengri ferðir, og fá þær
þá að spretta úr spori. Kemur þá
Iljótt í Ijós, hve sporléttar þær eru
og fleiri einkenni, sem hestamenn-
irnir gefa gætur.
Fyrst hlaupa hestarnir með múl-
inn. Síðan er farið að teyma þá, og
vérða ]>eir þá að læra að hlaupa
vel fram með og vera léttir í taumi.
Ef til vill er settur á þá lmakkur
einhvern daginn, og virðast sumir
hestar næstum verða montnir af
því, en fleiri hræðast hann þó í
byrjún.
Hin stóra stund.
Svo rennur upp sú stóra stund,
þegar farið er á bak í fyrsta skipti.
Þá getur margt að höndum borið
og óvæntir hlutir gerzt. Sumir hest-
ar tryllast gjörsamlega og ]>eytast
áfram, ausandi og prjónandi, og þá
er betra að ásetan sé örugg og knap-
inn ekki geðríkur um of eða óbil-
gjarn. Bíði hann ósigur og falli af
baki í fyrstu lotu, hefur hesturinn
lært það, hvernig á að koma manni
af baki. Og hætt er við að hann
noti sér það aftur við fyrsta tæki-
Frá Tamningastöð Léttis á Akureyri.
færi og jafnvel síðar á ævinni, þótt
hann hafi sýnzt fulltaminn.
Skapstórir hestar grenja jafnvel
af vonzku og eiga erlitt með að
sætta sig við hlutskipti silt. Aðrir
cru fljótir til að tileinka sér háttu
Iiinua tömdu.
Þegar hesturinn hefur náð nokk-
urri æfingu í að lilaupa mcð mann
á bakinu, teymist vel með báðum
hliðum o. s. -írv. vex áhugi tamn-
ingamannsins fyrir ganghæfni hests-
ins og fjöri. Stundum þarf þó lengi
að bíða hvors um sig, og stundum
er biðin til einskis.
Vanalegast er þó, að á nokkurra
mánaða ské>Ia komi í Ijós, hvaða
eiginleikum megi búast við í fram-
tfðinni af hverjum hesti.
í höpum þeim, sem undanfarna
vetur hafa verið á tamningastöðinni
á Akureyri, hafa alltaf verið nokkur
gæðingsefni, regluleg gæðingsefni,'
og einnig nokkrar bykkjur og allt
þar á milli.
Klækjaklárinn.
Svo sem í framhaldi af rabbinu
um tamningu hesta, set ég hér eina
frásögn Sigurðar Jónssonar frá
Brún um óþekktarorminn Hand-
legg:
„Þegar Handleggur sá hnakkinn
fóru heldur að koma kollhúfur á
piltinn. .. hafðist ]>ó illindalítið að
söðla hann, og var þá næsta vcrkið
að komast á bak. .. var það æði-
stund, að ég kom ekki upp á lion-
um taumnum. Hann hljóp altur á
bak ýmist eða henti mér til með
hliðarköstum og ruðningi. Þegar
svo loks taumurinn komst upp og
cg náði hendi yfir hnakkinn, h’ófst
leikurinn fyrir alvöru, jós liann ]>á
strax og prjónaði til skiptis, svo
ýmist tókst ég allur á loft með
Iinakkkúluna í handarkrikanum
eða ég mátti verja mér öllum til að
halda taki á ístaðsólinni á hinni
hliðinni, en um hana hafði ég
gripið, til þess að vera tryggari með
að hann kæmi ekki að mér höfð-
inu og gæti krafsað mig undir sig
éða strokið fram af sér tauminn.
Barst þessi leikur allvíða og þang-
að sem mér þótti verst, en það var
á linjóskþurran mógrafarbakka, þar
sem hann hafði viðspyrnuna ó-
svikna, en ég gat átt von á Ijótu
baði eða kannske við báðir.
Að lokum hálfdatt hann í karga-
þýfi og kyrrðist þá svo, að ég komsfi
í ístaðið og gat lyft mér á bak.
Hafi hann gert andhlé á meðatj.
ég vatt mér á bak, þá vann hann.
það upp, þegar er ég var þangáð
kominn: risti hann þá stjórnlauí,
um mýrina í ótal krókurn, með höf->
uðið milli framfótanna, síausandi
og leit ekki upp, nema til þess a?
setja á sig nýja hnykki. Eftir langa
liríð hrékkja og meingjiirða, bar
hann að tóftarbroti. Hann henti sig
upp á vegginn, þar sem ]>að var
lægst og stakk sér frafn af því, þar
sem það var hæst. Hvort hann het-
ur þá kornið óþægilega niður eða.
fengið þá flugu í höfuðið, að ég;
mundi sitja flest það, sem hann.
tæki upp á, get ég ekki gizkað á, en.
þegar ég datt ekki þarna, hætti
hann hrekkjunum.“
Þessi lýsing stingur ef til vill
nokkuð í stúf við hin giifugu nátt-
úrubörn, sem fyrr var á minnzt.
En því er til að svara, að enginn
verður óbarinn biskup. Snillings-
hestarnir verða vissulega að ganga
í gegnum eldskírn tamningarinnar.
Snillingar.
Eftirfarandi kafli um Sleipni úr
bók Einars E. Sæmundsens, segir
h'ka, en á annan hátt, frá því, þeg-
ar hesti er komið á bak í lyrsta
sin n:
Von bráðar sveiflaði Guð-
mundur sér léttilega á bak, greip
ístaðið með fætinum og sat örugg-
ur í söðlinum.
Sleipnir svignaði lítils háttar, utn
leið og hann fann þungann á baki
sér, hóf sig upp að framan en stóð’
kyrr í sömu sporum. Guðmundur
fór sér ekki óðslega að neinu, hann
hagræddi sér í söðlinum og jafnaði
taumana í höndum sér. En á með-
an talaði hann hlýlega við Sleipni
og sagði honurn hvað til stóð. Og'
folinn skaut til eyrunum, eins og
hann vildi taka eftir því, sem hús-
bóndinn var að segja.
Svo tók Guðmundur hægt í taurn-
inn, heldttr þéttara í þann vinstra
og þrýsti læruhum að síðununí og-
hælunum í kviðinn og smellti með'
tungunni.
Sleipnir steig áfram ofur gæti-
lega, eins og hann væri að þrcifa
fyrir sér. Honum fannst byrðirt
nokkuð óþægileg í fyrstu, en rödd.
Guðmundar lét vel í eyrum og eitt-
Framhald á bls. 15.