Dagur - 22.12.1965, Side 16

16
JÓLABLAÐ DAGS
SÍRA ÁGÚST SIGURÐSSON:
AUÐKÚLA í
SVÍNADAL
l.
SÍRA BJÖRN STEFÁNSSON,
prestur og prófastur á Auðkúlu,
lét af embætti sjötugur 1951. Fór
þá burt af hinu ælafoma höfð-
ingja- og prcstasetri liinn síðasti
' sóknarherra og jafnframt síðasti á-
búandi á Auðkúlujörð óskiptri, því
að árið eftir, 1952, var Auðkúlu-
prestakall lagt niður að lcigum og
sóknirnar báðar, Auðkúlu- og
Svínavatns-, sameinaðar gömlu
Bergsstaða- og Iflöndudalshóla-
prestaköllum, en prestsetursjörð-
inni skipt upp í nýbýli.
Alltaf má deila um réttmæti
slíkra ráðstafana sem að færa prest-
ból af fornum stöðum eða leggja
alveg niður. Og víst'var'svó hér, að
ekki voru allir á einu máli.
í þessari grein verða raktif nokkr
ir þættir úr mérkri sogti höfuðbóls-
ins Auðkúlu í Svínadal. Xfcin þar
koma fram hv.efs verð ríkisniöhn-
um fyrri alda þótti þessi jörð vera,
og þá einnig livert álit prestar
höfðu á staðnum, en þeir tregir
upp að standa, sem náðu. Þannig
hafa þrem sinnum feðgar og frænd-
ur ha.ldið Auðkúlu lengi í senn
hver af öðrum. Og ekki mun hafa
þurft að leita eftir prestum í emb-
ættið á Kúlu, færri komust að en
vildu. Jafnvél talið á stundum, að
ekki væri allt með felldu um
dauða Kúlupresta, þeim væri bein-
línis magnaðar sendingar svo aðrir
kæmist að. Slíkurn tiltækjum
fylgdu vitanlega reimleikar.
Auðkúla varð „löggilt prestset-
ur“ 1520 og hélzt svo til 1952. Frá
því tímabili í sögu staðarins scgir
liér í gr. 6—9. Fyrst skal greint frá
katólska tímanum, þegar Auðkúlu-
staðir í Svínadal vorú óðal, en að
sönnu prestsetur jafnframt, þótt
prestur væri þá eigi ábúandi jarð-
arinnar oftast heldur fengi sitt við-
urhald af jarðeiganda. Á jörð, þar
sem reist hefur verið guðshús, hvíl-
ír sú kvöð, að kirkjunni sé haldið
við upp frá því meðan trúin má
blíva.1 F.n ábyrgðarmaðuf jarðar-
innar verðúr að sjá kirkjunni fyrir
pfesti.
■ O 2; ‘
Af fyrstú sögii Auðkúlu og
Svínavatns er það að segj'a, að Ey-
vindur auðkúla nam land í Svína-
dal og bjó á Auðkúlustöðum, en
Þorgils gjallandi reisti bæ að Svína-
vatni. Kom hann út með Auðuni
skökli, landnámsmanni á Auðun-
arstöðum í Víðidal.
Kunnar er en frá þurfi að segja,
hve margir bæir taka naln sitt af
landnemum og ábúendum. \bð
fyrstu sýn virðist Auðkúla ekki vera
mannsnafn né viðurnefni. Þannig
er og'um annan bæ í þessari sveit,
inni á Bug, þar sem heitir á Þröm,
eða Þreini, en það er konunafn.
Hér ei? ekki rúm til að rekja ná-
ið heimildakönnun, en Auðkúlu-
staðir koina nokkuð við sögu
snemma, sbr. Sturlungu. Bjarni hét
maður er bjó á Kúlu, og kallaður
Auðkýlingur. Kolbeinn son halns
er kunnur í skjcjlum, þar sem hann
(var einn þeirra Norðlendinga, sem
sóru Noregskonungi skatt 1262, en
þrír bændur gildir og héraðsríkir
voru látnir undirgangast tir hverju
þingi. Kolbeinn Bjarnason Auð-
kýlingur var einn þriggja Húnvetn-
inga. Var hann riddari og má telja
þægð hans að þakka að hann fékk
jarlsnafn 1301, og bar hann síðast-
ur manna þá tign á íslandi. Nafn-
bótin var afnumin 1308.
Svo vill til, að unnt er að sjá
nokkurn veginn hvert ástand Auð-
kúlukirkju er skömmu eftir daga
Bjarna og Kolbeins jarls. Skoðunar
gerð Auðunar rauðs Hólabisups
lrá 1318 er varðveitt. F.n þótt höfð-
ingjar þessa tíma stæði í ýmsum
vafasömum máluin og vígum er
víst, að vel héldu þeir kirkju sína,
eða svo er a. nt. k. að sjá af rnáldag-