Dagur - 22.12.1965, Side 19

JÓLABLAÐ ÖAGS
19
var í hans hlut, og Eyvindárstöð-
uin við Egil Grímsson, en mat
þeirra jarða var jafnt. Þannig hafa
varðveitzt í heimildum ýmsar samn-
ingsgerðir barna og niðja Bjarnar
ríka um Aiiðkúlu og „fylgijarðir"
hennar. 1511 verður upphaf svo-
nefndra Auðkúlumála. Olafur
Filippusson selur með samþykki
Einars sonar síns Cfottskálk bisk-
upi á Hólum Auðkúlu í Svínadal
fyrir jarðirjrar Ytri- og Syðri-Borg í
Vesturhópi. Einar ungi hafði tekið
Auðkúltijarðir í arf eftir Solveigu
móðurmóður sína, en hún áður
fengið af bræðrum sínum. En ekki
hafa þeim Óíafi og biskupi þótt
kaupin örugg, því að þeir skilmálar
fylgja, að biskup fengi Borgir báð-
ar dómlaust aftur, ef hann „fengi
ekki haldið Kúlu fyrir ofríkis sak-
ir“. Kyrrt var [ró um hríð, því árið
eftir selur Olafur enn biskupi erfða-
jarðir sonar síns; Hrafnabjörg,
Ljótshóla, Sriæringsstaði, Geit-
hamra, Mosfell, Þremi tvenna svo
og skóg í Blöndugiji, sem allt hafði
átt Solveig Björnsdóttir, en biskup
geldur í mó'ti jarðirnar Arnarstapa
á Vatnsnesi, Hvol og Vatnsenda í
Vesturhópi, Galtarnes í Víðidal.
Friðurinn hélzt ekki lengi, því að
ári síðar en Gottskálk biskup hafði
keypt allar Auðkúlujarðirnar af
erfingja Solveigar eru fyrrgreind
kaup dæmd ógild, á. Léiðarhólms-
þingi í Döhurí, af tylftardómi, sem
Jón Sigmundss'orí lögmáður Út-
riefndí.1 Krafðist Bjötn Guðnasrin,
sýslumaður í ()gri, gárðsins á Auð-
kúlli og rrieðfyígjandi eigna, en
Björn var kvæntur ÞórU laundótt-
ur Bjarnar ríka. Dómsforsendur
lögmanns og tylftardóms voru, að
Ólafur Filippusson hefði ekki leyfi
til jarðasölunnar þar sem Einar son
hans væri ekki erfingi að. Ávirðing-
ar Ólafs við víg Ásgríms Sigmunds-
sonar bróður Jóns lögmanns í Víði-
dalstungu 1483 gerði hjúskap hans
ólögmætan. Enn líður ár. Á engja-
slættinum 1514 úrskurðar tylftar-
dóníur klerka útnefndur af Gott-
skálk biskupi, ’að jón Sigmundssbn
hefði alla vansæmd af víginu í Víði-
dalstungugarði, en Ólafur sýkn þar
af. Svo og væri hjúskaparband Ólafs
og Vigdísar Jónsdóttur fulhnynd-
ugt eftir úrskurði Stefáns biskups
(í Skálholti) og kaup þeirra herra
Gottskálks og (ólafs um Auðkúlu
lögfullt, og þeir í banni fullu, er
því vilja ekki hlíta. Öll skjöl Jóns
lögmanns væri ónýt og að engu haf-
andi, „því að hann var sannreyndur
að mörgum falsbréfum".
Mál þessi urðu enn lengri ög
flöknari, því að á góunni 1515 sver
Vigdís áð því bókareið á"Auðkúlu,
að Ólafur bóndi sinn hefði ekki að
sínu viti verið í neinurn þeim sök-
um eða sifjum eða mægðum né
nokkurri útlegð, að það mætti
hindra þeirra hjónskap. Alls eru til
14 bréf og vitnisburðir um vígið í
Víðidalstungu sem var undirrót að
yfirskini allra þessara deilna.
Það var löngu eftir að Auðkúlu-
mál voru úr sögunni, að Valgerður
nokkur Gunnlaugsdóttir gat borið
um það vitni hvenær Solveig
Björrísdóttir dó. Hafði hún verið
vinnukona á Kúlu í sóttinni miklu
og gat lýst því, að þá andaðist þar
Solveig Björnsdóttir. Fyrst dó þar á
staðpum Jón Pálsson sonur Solveig-
ar af því fólki sem kom vestan frá
Skarði méð Solvéigu, þar á' !éftir
tvær brleðrádætur heh'nar, ÓlÖf bsr
Þbrbjörg, en síðkst sálaðist Sdlv'éig.
Plágarí herjáði 1495,'svo'að alllaríjft
leið fr.j' burtfor' Solvbigar til loká
arfamálánna. • ' 11 ''
Anno 1520 gerir Gottskálk bisk-
up sitt testamenti. Leggur hann þar
þrjá staði, sem hann á, Auðkúlu,
Urðir og Víðidalstungu með sínum
kotum til beneficium, Það er: ger-
ir að prestsetursjörðum eftir sinn
dag. Ásamt með Auðkúlu koma
fram í erfðaskránni allar fylgijarð-
ir hennár, sem áður voru nefndar.
Er þess sérstaklega getið, að Holt
og Grund standi báðar fyrir kirkju-
gózinu á Kúlu, en Litli-Dalur tal-
inn séreign kirkjunnar.
V.
L
6.
Aðeins sárafárra presta getur
beint á Auðkúlu allan katúlska tím-
ann, enda hvorki áttu þeir né sátu
jörðina. Þjónustan var unnin í
kirkjunni, en sjaldan að þeir menn,
sem ekki áttu eignir mætti sin svo
mikils að kæmi við skjöl, nema að
undirskriftum sem vitundarvottar.
En slík þátttaka í opinberu lífi seg-
ir fátt um marininn. Engra presta á
Auðkulu verður því getið hér l'yrr
en síra Eiríks Magríússonar, sem
kom að kallínu 1575. Að vísu er
vert að geta þess, að Jón Arason síð-
ar biskup íslendiríga mun hafa
haldið Auðkúlu unr hríð, er átökin
voru um jarðirnar, en hann var þá
Hólaráðsmaður. Ekki mun hann
hafa setið þar, fremur en í Odda,
sem hann fékk að erkibiskupsveit-
ingu 1519, en lraft aðstoðarpresta á
báðum stöðum.
Eiríkur Magnússon var fyrst
djákni hjá síra Birni á Mel. í sið-
skiptadeilunum fer lrann að Efra-
Núpi og er þar nær 30 ár áður
kemur að Auðkúlu. Hann er talinn
merkisprestur, enda búhöldur góð-
ur, og naut nú þess, að herra Gott-
skálk hafði gefið Kúlu til prestset-
urs. Eíttnig el' álitið, að liáhri væri
s'káldmæltur, þotl 'ckki ‘sé uíint áð
'sýná h'éÍ'.!íKbriii hans ’var'. öuðrún
Þriíkél's'fíó'ftíf.' Efn íriafgfa dætra
þ'birfa, 'íJelgá, ílentis't í Áuðkuíu-
[Viriguiíi'/áttí'i'yff Iilugá' Grimssórí'í
Stóra Dal, síðar Halldór Pálsson á
Grund. Einkason Auðkúluhjóna
tók við embættinu að fullu 1596,
en hafði þá verið kapelán nokkurn
tírna. Var það síra Magnús Eiríks-
son, og hélt hanrí Auðkúlupresta-
kall í rösklega hálfa öld. Gaf hann
upp brauðið í hendur síra Sigurðar
sonar síns árið 1653.