Dagur - 21.12.1984, Blaðsíða 14

14 - DAGUR - 21. desember 1984
„Það var í pessum
manni bœði gull og
grjót; hann gat verið
eins og venjulegur
maður í samræðum
maður við mann, en ef
hann varð fyrir sterk-
um áhrifum, t. d. frá
fögrum konum, þá átti
hann það til að um-
hverfast og láta öllum
illum látum. En það
var gott í honum
Brandi og ég veit ekki
til þess að hann hafi
gert nokkrum manni
mein. “
Þannig komst einn af viðmælend-
um biaðsins að orði um Guðbrand
Jónsson, sem öðru nafni var nefndur
Ástar-Brandur. Við auglýstum eftir
upplýsingum um Brand fyrir nokkru
og margir hafa lagt okkur lið.
Fæddur Barðstrendingur
Guðbrandur Jónsson var fæddur á
Brandsstöðum á Reykjanesi í Barða-
strandasýslu, sonur Jóns Guðmunds-
sonar og Steinunnar Guðbrandsdótt-
ur. Guðbrandur fæddist 27. desem-
ber 1896.
Játvarður Jökull Júlíusson á
Miðjanesi er systursonur Guð-
brands. Hann sagði að Guðbrandur
hefði verið vel gerður og af honum
hafi farið gott orð sem unglingi.
Hann spilaði á harmoniku og lék þá
gjarnan fyrir dansi á skemmtunum.
Þar var hann hrókur alls fagnaðar,
spaugsamur og glettinn. Hann var
einnig góður söngmaður og smekk-
maður á góðan skáldskap. Ekki
mun hann þó hafa sett saman kvæði
sjálfur, a.m.k. flíkaði hann því ekki.
En Guðbrandur tók umskiptum milli
tvítugs og þrítugs. Varð hann fyrir
einhverju áfalli?
„Ég veit ekki neinar sönnur á því,
hvort hann varð fyrir einhverju áfalli
eða hvernig á því stóð að hann fór að
taka sig út úr,“ sagði Játvarður. „Ég
veit þó að hann var sendur til Þórðar
Sveinssonar á Kleppi, þegar hann var
rúmlega tvítugur, en Þórður sendi
hann til baka með þeim orðum, að
Guðbrandur hefði ekkert hjá sér að
gera.
Ég skal ekki segja um áfallið,
hvort það var eða hvers kyns það
var. Það var nefnt, að það hefði verið
í sambandi við stúlku, ástamál. En
þá stúlku hef ég aldrei heyrt nafn-
greinda og veit ekki hvort tilvist
hennar hefur verið getgáta eða hvað.
En það er víst að Brandur þagði í ein
tíu ár, hann yrti aldrei á fólk. Þetta
mun hafa verið á árunum 1918 til
1928, en þá komst hann á hreyfingu
og fór jafnframt að gera sér far um
að vera með skringilegheit. Á þess-
um árum sem hann þagði hélt hann
mikið til á sama bænum, í Mýrar-
tungu, og þar gekk hann til allra
þeirra verka sem honum gott þótti.
Og hann var trúr yfir því sem hann
tók að sér.“
Pögnin rofin
Eftir að Guðbrandur rauf þögnina
gerði hann það svo eftir var tekið,
jafnframt því sem hann lagðist á
flakk. Hann ferðaðist gjarnan fót-
gangandi, enda var hann léttur á sér
og orðlagður hlaupagikkur. Þannig
er sú saga sögð, að hann hafi tekið
þátt í Þingvallahlaupinu 1930, en þá
var hlaupið frá Reykjavík til Þing-
valla. Brandur var þó ekki formlegur
þátttakandi, en hann hljóp svona
með, rétt til að sýna þátttakendum
fram á hvað þeir væru nú litlir
hlauparar. Og Brandur var kominn
langt á undan hlaupurunum þegar
honum fór að leiðast þófið. Ef til vill
hefur hann orðið einmana. En þá
gerði hann sér lítið fyrir og hljóp
heim á næsta bæ í kaffi!
Svipaðan leik lék Brandur þegar
hann „hljóp með“ í víðavangshlaupi
frá Fagraskógi til Akureyrar. Sig-
urgeir Jónsson, fyrrverandi bifreiðar-
stjóri á Akureyri, segist muna vel eft-
ir Brandi í þessu hlaupi. Hann hafi
verið með ýmiss konar kúnstir.
Stundum hafi hann verið kominn
langt á undan hlaupurunum, en þá
hafi hann snúið við og hlaupið á móti
þeim. í eitt skiptið settist hann niður
á stein í norðanverðum Moldhaugna-
hálsi og beið eftir meðhlaupurum
sínum.
En þó Brandur væri léttur á sér fór
hann ekki alltaf um á tveim jafnfljót-
um. Hann ferðaðist mikið með
strandferðaskipum, því hann átti
víða vini sem vildu honum vel. Það
voru líka margir sem höfðu gaman af
Brandi og vildu gjarnan hafa hann
sem ferðafélaga, því hann gat verið
fyndinn og hrókur alls fagnaðar þeg-
ar svo bar undir.
Brandur kom ekki við á öllum bæj-
um á ferðum sínum. Hann fékk mis-
jafnar móttökur eins og gengur, sem
varð til þess að hann bannfærði sum
heimili, en dásamaði önnur. Og þeg-
ar hann var á ferðinni átti hann það
til að senda boð á undan sér; að sín
væri nú von. Ekki skemmdi það
heldur fyrir, ef fagrar heimasætur
voru til staðar þar sem hann húsvitj-
aði og Brandur var smekkmaður á
konur. Hann skráði nöfn þeirra hjá
sér og raðaði þeim niður eftir fegurð
og verðleikum, hélt nokkurs konar
„topp tíu“ fyrir kvenfólk. Enda voru
það konur sem höfðu hvað mest áhrif
á hann til skringilegheita. Hann átti
það til að hlaupa að þeim á götu og
góla ógurlega, en síðan var hann
venjulega rokinn.
Aðalsteinn Óskarsson man eftir
Ástar-Brandi frá dansleik á Dalvík.
Framan af dansleiknum var Brandur
eins og fólk er flest og virtist hann
skemmta sér vel. En loks kom hann
auga á fallega stúlku, sem kom hon-
um úr jafnvægi. Hann hljóp til
hennar, greip utan um hana og sveifl-
aði henni um gólfið. Stúlkunni varð
mikið um, enda gætti Brandur ekki
siðsemi í fangbrögðum sínum. En
áður en til handalögmála kæmi
sleppti Brandur stúlkunni og rauk á
dyr með það sama. Eftir þetta lét
hann ekki sjá sig á dansleiknum.
Annar Svarfdælingur segist muna
eftir Brandi frá dansleik á Dalvík.
Þá var hann fram yfir síðasta dans,
en sat einn eftir þegar aðrir fóru. Það
vildi enginn hafa hann með. „Þá fann
ég mikið til með Brandi, mér fannst
hann svo umkomulaus þar sem hann
sat eftir, einn og yfirgefinn,“ sagði
Svarfdælingurinn.
Sjálfur tók Brandur upp nafnið
Ástar-Brandur og skrifaði nafnið sitt
þannig undir það sem hann lét frá sér
fara, eins og sjá má á einni myndinni
hér í opnunni.
Mikill sölumaður
Ástar-Brandur var mikill sölumaður.
Hann keypti gjarnan smáhluti í versl-
unum, sem hann seldi síðan á ferðum
sínum um sveitirnar. Myndirnar hér
á opnunni voru teknar á Ijósmynda-
stofu Hallgríms Einarssonar, og það
eru synir Hallgríms, Jónas og
Kristján, sem tóku myndirnar. Þess-
ar myndir voru í póstkortastærð og
þær seldi Brandur og varð nokkuð
vel ágengt í þeim efnum.
í Ástar-Brandi var að finna tvær persónur, guil og grjót. Hann gat veric
sléttur og felldur, eins og fólk er flest, og þá hvers manns hugljúfi,....
Brandur kom oft til Akureyrar og
hélt þá ýmist til hjá Oddi Lýðssyni á
Glerá, Bjarna mjólkurpósti Hákon-
arsyni inni í Lækjargötu eða hjá
Halldóri Aspar og Kristbjörgu
Torfadóttur.
„Ástar-Brandur var besti karl og
hann var hæglætismaður þegar hann
var heima hjá okkur,“ sagði Jón
Aspar, sonur Halldórs og Kristbjarg-
ar. „Hann var hins vegar alltaf í ein-
hverju brasi, sérstaklega var það
kvenfólk sem setti hann út af spor-
inu. Þá átti hann það til að reka upp
mikið gól og hoppa í kringum þær.
Ef þær urðu hræddar var það enn og
frekar. Og svo var hann að skrifa
stúlkum sem hann taldi sig vera skot-
inn í.“
Sagan segir, að Ástar-Brandur hafi
kveikt í tukthúsinu eða „ráðhúsinu“
á Akureyri og síðan dansað gleði-
dans uppi á Höfðanum á meðan það
brann. „Ráðhúsið stóð inni í Gilinu,
þar sem nú er barnaleikvöllur. Það
brann um 1940. Ekki ber mönnum
saman um hvort Brandur hafi verið
þar að verki. Þórir Áskelsson hafði
samband við blaðið og hann taldi það
af og frá. „Ég veit ekki hvernig þessi
saga hefur komist á kreik, því Brand-
ur var sérstaklega strangheiðarlegur
og ég er viss um að hann kom hvergi
nálægt því að kveikja í gamla tukt-
húsinu,“ sagði Þórir.
Aðrir telja næsta víst, að Brandur
hafi gert þetta, telja jafnvel að hann
hafi gortað sig af þessu verki. Hann
hafi til dæmis haft á orði daginn eftir
brunann, að „sumarbústaðurinn sinn
hafi brunnið í nótt“ eða þá „mér
tókst heldur betur að kynda undir
Jóni í nótt“. Þar átti hann við Jón
Benediktsson, yfirlögregluþjón, sem
oft þurfti að hafa afskipti af Brandi.
Fyrir vikið var Brandi ekki sérlega
hlýtt til Jóns eða tukthússins, enda
var það óupphitað og slæmt „hótel“.
Einhverju sinni mun það hafa komið
fyrir, að Brandur gleymdist í tukt-