Dagur - 02.12.1985, Page 11

2. desember 1985 - DAGUR - 11
„ Það góða
sigrar að lokum“
- Nokkur orð til viðbótar um Jólaævintýri Dickens
Árni Tryggvason fer á kostum í hlutverki nirfilsins. Myndir: GS
Sýningar standa nú yfir á
Jólaævintýri Dickens í Sam-
komuhúsinu á Akureyri.
Sýningin hefur fengið mjög
góðar viðtökur og er uppselt
á flestar sýningar.
I þessu ævintýri teflir
Dickens saman hinu góða og
illa, eins og honum var svo
tamt. Og auðvitað sigrar það
góða í manninum að lokum,
eins og vera ber í ævintýri.
Reynir Antonsson hefur þýtt
ög staðfært grein um þessa
sögu, sem birtist í leik-
skránni. Greinin er um
margt fróðleg og birtum við
hana því hér á eftir.
Það leikur ekki vafi á því, að þegar
Dickens fékk hugmyndina að „A
Christmas CaroI“, gerði hann vin-
sæla hina mannbætandi jólasögu, ef
hann var þá ekki beinlínis brautryðj-
andi hennar. „Jólaævintýri" var hin
fyrsta af mörgum jólasögum hans, og
féll þegar öllum almenningi vel í geð
- fyllti svo mörg hjörtu friði og
manngæsku. Jólaævintýrið markar
tímamót í sögu auðlesins og heimilis-
legs skáldskapar og flutti kærleika og
gleði að mörgum arni.
5. október 1843 var Dickens 31
árs og vinsælasti sagnahöfundur þess
tíma. Hann var kominn til að halda
ræðu hjá Manchester Athenaeum,
stofnun sem hafði að markmiði að
mennta og skemmta verkalýðnum á
skynsamlegan hátt. í ræðu sinni fjall-
aði hann um nauðsyn þess að þeir
bláfátækustu nytu menntunar. Hann
lýsti fangelsunum og fátækrahælun-
um, sem hann hafði séð í Lundúnum
og talaði um þær þúsundir for-
dæmdra, sem hefðu enga möguleika
á mannsæmandi lífi. Þessi mál voru
mjög ofarlega í huga hans á þessum
tíma. Hann hafði nýlega heimsótt
nýjan skóla, Field Lane Ragged
School, sem var að reyna að veita
munaðarleysingjum strætanna lág-
marksmenntun og að því loknu sent
skýrslu um hann til milljónamærings-
ins Miss Burdett-Coutts í von um
skilning. Fyrr á árinu hafði honum
hryllt við skýrslu frá þinginu sem
nefnd um barnaþrælkun hafði unniö
og hafði þá í huga að gefa út ódýran
bækling, sem átti að heita „Ákall til
ensku þjóðarinnar fyrir hönd barns
fátæka mannsins11. En þar sem hann
var nú staddur í Manchester fékk
hann þá hugljómun að skrifa jóla-
sögu, sem hefði þúsundföld áhrif á
við bækling, einkum þar sem kjör
fátæklinganna færðust þá inn á heim-
ili þeirra betur settu.
Hann lauk við að skrifa söguna í
nóvemberlok. Hún kom út 17. des-
ember og þann 24. desember voru
þegar seld 6 þúsund eintök.
Höfundurinn segist hafa orðið
„einkennilega æstur á meðan hann
samdi“, og sagðist hafa „hlegið eða
grátið á víxl“, yfir þessu hugarfóstri
sínu. Hann segir frá því hvernig hann
gekk fram og aftur um öngstræti
Lundúnaborgar fimmtán til tuttugu
mílur, marga nóttina þegar allir aðrir
voru farnir í háttinn. Thackeray,
samtímahöfundur, og mikill aðdá-
andi Dickens - fáránlegt væri að
kalla hann keppinaut Dickens, því
snilligáfa þeirra var jafn mikilfengleg
á ólíkan hátt, - skrifaði í „Frazer’s
Magazine“: „Hver getur lagt eyrun
við gagnrýni á slíka bók? Mér virðist
hún vera þjóðargóðgjörð, og vinar-
greiöi sérhverjum manni eða konu
sem hana les. Síðustu manneskjurn-
ar sem ég heyrði ræða hana voru tvær
konur. Hvorug þekkti hina, og það-
an af síður höfundinn. Gagnrýni
þeirra um sýninguna hljóðaði
þannig: „Guð blessi hann.“ Hvílík
tilfinning fyrir rithöfund, að geta
vakið svona hugsanir, og hlotið slíka
umbun að launum."
Jeffrey lávarður skrifaði álíka hug-
fanginn, í bréfi til höfundarins: „Þú
ættir að vera hamingjusamur sjálfur,
því þú mátt vera viss um það að þú
hefur gert gott með þessu riti, hlúð
að meiri kærleika og orðið kveikjan
að fleiri góðverkum, en hægt er að
rekja til allra predikunarstóla og
skrifta kristindómsins síðan á jólun-
um 1842.“
Ein fyrsta sviðsgerð „A Christmas
Carol“ er eftir Edward Sterling, hinn
sínálæga, sem þótti afburðasnjall í að
leikgera sögur Dickens, Harrisson
Ainsworth og fleiri, og var verkið
frumflutt í leikhúsinu Royal
Adelphi, sem þá var undir stjórn
Thomas Gladstane 4. febrúar 1844. í
auglýsingu um sýninguna stóð að hún
væri „eina leikgerðin sem C. Dickens
hafði lagt blessun sína yfir“. Leikrit-
ið var „búið til flutnings og framleitt
af Hr. Edward Stirling".
Að sjálfsögðu hafði hr. Dickens
litið þarna framhjá nokkrum smá-
syndum Stirlings.
Það var í leikriti Stirlings sem hinn
síðar vinsæli gamanleikari, John
Lawrence Toole, sló einna eftir-
minnilegast í gegn þann 14. janúar
1860 sem Bob Cratchit, í Adelphi-
leikhúsinu. Toole sagði í þessu sam-
bandi eftirfarandi sögu:
„Það var þegar ég var að leika Bob
Cratchit í „Jólaævintýrinu“ hjá
Adelphileikhúsinu sem hr. Webster
rak. Á hverju kvöldi klukkan átta í
fjörutíu daga varð ég að bera fram
gæs og plómubúðing. Hr. Webster
útvegaði raunverulega gæs og raun-
verulegan plómubúðing sem hvoru
tveggja var borið rjúkandi heitt fram
fyrir frú Cratchit og litlu Cratchit-
börnin sjö, Tomma litla að sjálf-
sögðu þar meðtalinn. Börnin fengu
alltaf gríðarstóra skammta, og öll átu
þau af bestu lyst hvert kvöld, en það
sem olli mér áhyggjum var hegðun
litlu stúlkunnar sem lék Tomma litla.
Matarlyst þessa litla barns skelfdi
mig. Ég komst ekki hjá því að taka
eftir með hvílíkum ógnarhraða hún
neytti þess sem ég gaf henni. og hún
var svo veikluleg og grönn. og svo
aumkunarverð, að andlit hennar lét
mig aldrei í friði. Ég var vanur að
segja við sjálfan mig áður en ég byrj-
aði: „Jæja, Tommi litli skal fá nægju
sína í þetta skipti hvað sem öðru
líður." Og ég setti meira og meira á
diskinn hennar með hverju kvöldi,
þar til ég man að hún fékk einu sinni
meira en hálfan fuglinn. fyrir utan
kartöflur og eplasósu. Mig furðaði á
því hvernig hún gat yfir höfuð borið
diskinn að arninum þar sem hún sett-
ist á lágan koll svo sern sagan býður.
hvað þá borðað af honum.
Mér til undrunar bar hún diskinn
og lauk af honurn, jafnskjótt. og af
jafnmiklum ákafa og vanalega, rudd-
ist síðan fram eftir plómubúðingnum
ásamt hinum. Ég varð órólegur og
talaði við frú Alfred Mellon sem lék
frú Cratchit og lét þetta einkennilega
fyrirbæri afskiptalaust.
„Mér fellur þetta ekki." sagði ég.
„Ég get ekki ímyndað mér hvar
vesæl og veikluleg vera eins og þessi
getur látið matinn." - Mér var það
ráðgáta, hvernig börnin héldu áfram
að njóta góðgjörðanna í fjörutíu
kvöld, þvi ég komst í þannig ástand.
að ef ég borðaði í húsi vinar, og gæs
var á borðum, leit ég á það sem pers-
ónulega móðgun. - „Þar að auki,"
sagði ég, „fellur mér ekki græðgi, og
hún er sérlega óviðfelldin hjá fín-
gerðri, veiklulegri lítilli veru eins og
þessari. Auk þess eyðileggur hún
andrúmsloft leiksins - og þegar ég,
sem Bob, ætti að vera hluttekning-
arfyllstur, er ég alltaf að velta vöng-
um yfir því hvar gæsin og búðingur-
inn eru, eða hvort nokkuð alvarlegt
veikindakast komi yfir Tomma litla
frammi fyrir áhorfendum, vegna þess
hve óeðlilega hann gleypir." Frú
Mellon hló að mér í fyrstu, en að lok-
um ákváðum við að horfa á Tomma
litla í sameiningu. Við horfðum á
eins vel og við gátum og á því augna-
bliki sem Tommi litli settist og byrj-
aði að borða tókum við eftir ein-
kennilegri hreyfingu. líkt og einhver
væri að læðast, við arininn á sviðinu,
og allt sem ég hafði gefið henni
gæsin, kartöflurnar og eplasósan,
hvarf bak við eftirlíkinguna af ofnin-
um. Barnið þóttist borða með sömu
lystinni og áður en af tómum diskin-
um.
Þegar sýningunni var lokið spurð-
um við frú Mellon litlu stúlkuna hvað
orðið hefði af matnum sem hún hafði
ekki borðað, og eftir dálítið hik, af
ótta við að lenda í vandræðum. sem
við fullvissuðum hana um að ekki
gæti átt sér stað, játaði hún að litla
systir hennar (ég verð að geta þess að
þær voru dætur eins sviðsmannanna)
biði hinum megin við arininn á svið-
inu eftir góðgætinu, og að öll fjöl-
skvldan nyti gómsætrar máltíðar á
hverju kvöldi af hinum ríkulegu
skömmtum sem ég í gervi Bobs
Cratchit, hafði fært Tomma litla.
Dickens hafði mjög mikinn áhuga
á þessu atviki. Þegar ég hafði lokið
máli mínu, brosti hann dauflega. og
dapurlega að því er mér fannst. og
síðan sagði hann um leið og hann
þrýsti höndina: „Þú hefðir átt að gefa
henni alla gæsina'V
Hinn fjölhæfi Seymour Hicks lék
útgáfu af „Ævintýrinu" sem J.C.
Buckstone gerði og kölluð var „Scro-
oge" í Vaudevilleleikhúsinu 3. októ-
ber 1901. Gerði hann mikla lukku í
hlutverki gamla skröggsins Scrooge.
„Jólaævintýrið" vekur sérstakan
áhuga, sem ekki er af hreinum bók-
menntalegum toga. Dickens las upp
úr því, til ágóða fyrir nýju Midland-
stofnunina, í ráðhúsinu í Briming-
ham 27. desember 1853 og var það í
fyrsta skipti sern Dickens kom fram
opinberlega sem túlkandi eigin bóka.
Fjöldi leikgerða hafa síðan komið
fram, sem byggja á sögunni „A
Christmas Carol". sem raunverulega
þýðir jólasöngur. Auk þess hafa
nokkrar kvikmyndir verið gerðar eft-
ir verkinu, bæði leiknar og teiknað-
ar. Má í því sambandi geta þess að
nirfillinn Scrooge er talinn fyrirmvnd
Walt Disneys að hinum vinsæla nirfli
þeirra Ameríkana Jóakim frænda.
Börn skipa veglegan sess í Jólaævintýrinu og þau setja fallegan svip á sýninguna.