Dagur - 16.12.1987, Blaðsíða 10

10 - DAGUR - 16. desember 1987
Börnin okkar segja gjarnan
mér langar, mér vantar, mig
hlakkar, mér hlakkar, mig
kvíöur, mér kvíður o.s.frv.
Þetta er rangt, þeim skilst það
kannski þegar þau byrja í skóla
en þó er ég ekki viss um að
mörg þeirra venjist á það að
segja mig langar, mig vantar,
ég hlakka og ég kvíði. Hvers
vegna ekki?
Við köllum það „þágufalls-
sýki“ þegar sagnir á borð við
langa og vanta taka með sér
þágufall í stað þolfalls. Erlingur
Sigurðarson menntaskólakennari
ræddi dálítið um þágufallssýkina
í viðtali á dögunum og sagði þá
meðal annars:
„Ástæðan fyrir henni er
kannski ekki óeðlileg. Sagnir sem
lýsa einhvers konar löngun, eða
tilfinningu, eru ópersónulegar og
taka með sér þágufall; mér þykir,
mér finnst, mér sýnist o.s.frv.
Þetta getur haft áhrif á sagnir
sem lýsa svipuðu ástandi.“
Erlingi finnst óráðlegt að láta
þágufallssýkina vaða uppi og tel-
ur sjálfsagt að gera skýran grein-
armun á mig langar og mér þykir,
því hann telur að „hvers konar
tiislökun feli í sér undanslátt og
þar með sé fjandinn laus“.
„Ekki skal berjast gegn
„þágufallssýki“ í skólum
og á opinberum vettvangi“
Ekki eru allir sammála Erlingi í
þessu tilviki. Þágufallssýkin svo-
kallaða er mjög útbreidd og
leiðréttingar og opinber barátta
gegn henni virðist ekki skila sér
eins vel og til er ætlast. Til að
fræðast aðeins um sjónarmið
þeirra sem telja rangt að berjast
gegn þágufallssýkinni höfum við
fengið leyfi til að birta ritgerð
íslenskunemanda í Háskóla
íslands sem ber titilinn: „Ekki
skal berjast gegn „þágufallssýki"
í skólum og á opinberum vett-
vangi.“ Fróðlegt verður að vita
hvort lesendur eru sammála þeim
rökum sem þar koma fram.
INNGANGUR
1. þáttur, 1. atriði, Hallvarður
hefur boðið Stefáni á Koníaks-
barinn.
Stefán: Mig langar jafnvel í
meira koníak.
Hallvarður: Langar þig í meira
vinurinn. Alveg sjálfsagt. Þjónn!
Honum Stefáni hérna vantar
meira koníak.
Þjónn (er cand. mag. í íslensku,
ræskir sig, reigir sig); HANN
vantar!
Hallvarður (niðurbrotinn): Fyrir-
gefðu, fyrirgefðu tilvist mína.
Þjónn (glottir sigri hrósandi).
TJALDIÐ
MÁLFRÆÐIN
- SAMFÉLAGIÐ
Atriðið hér að ofan sýnir það
hvernig eitt gegnsýrt málíhald
getur eyðilagt kvöídstund venju-
legra manna. Málfræðin segir að
þolfall skuli nota bæði með
- langa - og - vanta -, þannig að
Hallvarður reikar frá „réttu“
(langar þig) yfir í „alrangt“ (hon-
um vantar). Fjarstæða. Þetta er
það eina sem málvendir og aðrir
berserkir uppskera með því að
sporna við eðlilegri málþróun
með ítroðslum sínum og djöful-
gangi. Uppskeran er ruglingur og
tjáningarhræðsla hjá einstakl-
ingnum. Sumir nota þf. og þgf.
óafvitandi sitt á hvað (málsýkis-
fræðingum til mikillar armæðu)
og ef þessir málnotendur gera sér
enga rellu út af því þá líður þeim
ágætlega. Sumir taka það hins
vegar nærri sér. Aðrir hafa ein-
hverja hugmynd um fallnotkun
með ópersónulegum sögnum, en
eru ekki öruggir á því hvað telst
rétt í hverju tilfelli og þora vart
„Hverjum eiga börnin að trúa þegar þau heyra „mér langar“ allt í kringum sig og síðan reyna sumir að leiðrétta þau, fá þau til að segja
„mig langar“?“
að opna munninn af ótta við
háðsglósur þeirra sem til heyra.
Frá erfiðleikum einstaklingsins
skulum við snúa okkur að mál-
fræðinni. Margur gæti haldið að
„þágufallssýki" væri skaðleg
íslensku málkerfi og því væru
menn að berjast gegn henni. Svo
er nú ekki. Að vísu þenkja sumir
eldri málfræðingar enn á þann
veg en rannsóknir á síðustu árum
benda hins vegar til þess að
„þágufallssýki“ sé málkerfinu
nauðsynleg og alls ekki af hinu
illa. Þannig fjallar Bent Christian
Jacobsen um málið í Skímu 1980
og segir þar m.a. að „þágufalls-
sýkin“ sé hreystimerki á íslensku
máli. í sama riti 1983 birti Eirík-
ur Rögnvaldsson athyglisverða
grein þar sem réttmæti þeirrar
þróunar, sem „þágufallssýki“
nefnist, er reifað og rökstutt.
Hann bendir á að það sé hugsan-
legt að „þágufallssýkin“ sé mikil-
vægur þáttur í viðhaldi fallakerf-
isins og hann segir réttilega að
barátta gegn henni hljóti því að
teljst varhugaverð. Eiríkur segir
orðrétt:
„Ég fæ ekki séð að samhengið í
íslenskum bókmenntum rofni
þótt nokkrar sagnir breyti um
frumlagsfall. Hrun fallakerfisins
hefði hins vegar geysivíðtækar
afleiðingar, eins og óþarft er að
útmála.“ (bls. 5).
Hver vill bera ábyrgð á hruni
fallakerfisins, hvers lags ringul-
reið og algerri upplausn móður-
málsins? Enginn. Því skal ekki
berjast gegn „þágufallssýki" á
einum eða öðrum vettvangi.
„Hún bendir á að fordæming á „þágufallssýki“ í skólum (og að ofan) geti stuðlað að aukinni stéttaskiptingu, skipt-
ingu í stéttamállýskur og þar af leiðandi aukinni mannfyrirlitningu og hroka.“