Dagur - 11.05.1988, Blaðsíða 9

8 - DAGUR - 11. maí 1988
11. maí 1988 - DAGUR - 9
Ráðstefna um málefni fatlaðra á Norðurlandi vestra:
Fyrir stuttu var haldin á Sauðár-
króki á vegum Svæðisstjórnar
um málefni fatlaðra, ráðstefna
um atvinnumál fatlaðra. í deigl-
unni er nú mikil uppbygging fyrir
fatlaða í Norðurlandi vestra og
var tilgangur ráðstefnunnar sá að
kanna viðhorf sem flestra á svæð-
inu til þessa málaflokks.
Að sögn Sveins Alans Mortens
framkvæmdastjóra svæðisstjórn-
ar var fundurinn mjög gagnlegur.
Fram komu hugmyndir og úrræði
í þessum málum sem svæðis-
stjórn mun ásamt fleiri aðilum
vinna úr á næstu mánuðum. En
þrátt fyrir gagnsemi fundarins
þykir sýnt að þörf sé á nákvæmri
úttekt á þessum málum í kjör-
dæminu.
Friðrik Sigurðsson, þroskaþjálfi:
„lími til koimnn að formið
hætti að drepa hugsunina44
„Fötlun sem félagslegt vanda-
mál, gerir naudsynlegt aö fatl-
aðir fái starf eins ofarlega og
mögulegt er í þeim metorða-
stiga sem almenningsálitið hef-
ur skapað. Auðvitað er það
líka röng fjárfesting að fullnýta
ekki getu fólks og í rauninni
ekkert eðlilegra nú á tímum
þenslu. Ég er sem sagt að segja
að það sé ekki nógu metnaðar-
fullt markmið að leysa atvinnu-
mál fatlaðra með því að reisa
t.d. verndaðan vinnustað þar
sem eingöngu er um létta ófag-
lærða vinnu að ræða. Menn
verði að hugsa svolítið hærra.
Fatlaðir geti líka ekki sætt sig
við að vera eingöngu í botnlög-
um sainfélagsins,“ sagði Frið-
rik Sigurðsson þroskaþjálfi í
erindi sínu á ráðstefnunni sem
bar yfirskriftina; félags- og sið-
ferðilegt hlutverk atvinnu og
samtenging atvinnu og skóla.
Friðrik vék í máli sínu að hlut-
verki vinnunnar. Hún væri meira
en það að afla fólki lífsviðurværis
og svala félagslegri þörf. Því á
landi eins og Islandi þar sem mik-
ið er unnið og vinna er mikils
metin, er algengt að staða fólks í
þjóðfélaginu fari nánast eftir því
starfi sem það gegnir. Má í því
sambandi benda á að þegar fólk
er spurt hvað það sé, svarar það
yfirleitt með því að nefna starfs-
heitið og segja hvað það hafi
numið í skóla. Eins sé það þegar
börn eru spurð, hvað þau ætli að
verða þegar þau verði stór? Þá
nefna þau eitthvert starfsheiti.
Að auki má reikna með að hér á
landi sé vinnan óhjákvæmilega
stærri þáttur í lífsmunstri fólks en
víða annars staðar, þar sem hér
tekur vinnutíminn yfir stærri
hluta af vökutfma fólks en í vel-
flestum löndum.
„Mikils metin vinna“
Friðrik telur ástand atvinnumála
fatlaðra hér á landi, hjá þeim sem
atvinnu hefðu, kannski gott mið-
að við önnur lönd. En þeir sem
eru án atvinnu hér séu illa
staddir. Við stæðum frammi fyrir
því að í dag er ekki og hefur ekki
verið til nein löggjöf um fram-
haldsmenntun, engin reglugerð
um sérkennslu fólks á framhalds-
skólastigi. Sem fyrir fatlaða þýðir
yfirleitt ekki nema lögbundið
skyldunám, svo framarlega sem
þeirra fötlun sé ekki meiri en svo
að þeir standi ófötluðum algjör-
lega á sporði. Þó séu til hér
ákveðnir skólar sem komi mjög
til móts við sérþarfir fatlaðra.
Standi þeir skólar straum af þeim
kostnaði með því að taka af öðr-
um fjárveitingum til skólans.
Það er sem sagt ekkert í lög-
gjöfinni sem gerir ráð fyrir sér-
kennslu fyrir fatlaða í framhalds-
skólum. Enda sýna allar kannan-
ir sem gerðar hafa verið að
menntun meðal fatlaðra er minni
en almennt gerist, og einnig að
þessi menntunarskortur samfara
fötluninni hefur mjög afgerandi
áhrif á atvinnuþátttökuna. Bæði
á möguleikann að fá atvinnu og
ekki síður að fá vinnu sem er
„mikils metin“, þar sem athafna-
þrá, metnaður og hæfileikar hins
fatlaða fá að njóta sín. í*ó það
geti verið umdeilanlegt að tala
um „mikils metna vinnu“, þá er
það bara staðreynd að svona er
þetta.
„Misnotkun bóta“
„Hvað tryggingakerfið varðar, er
örorkumatið í raun og veru
bundið við atvinnumöguleika
viðkomandi. Má taka sem dæmi
að fatlaður maður sem er með
fulla örorku, þ.e.a.s er 75%
öryrki, fær sér vinnu. Vegna
dugnaðar sem hann þarf að beita
að fullu til að takast á við verk-
efnið, á hann yfir höfði sér að
vera metinn niður í 65%. Það
þýðir að hann missir tekjutrygg-
inguna sem er langstærsti hluti
bótanna og aðeins er greidd á
fulla örorku. Síðan gerist það að
maðurinn missir vinnuna og hef-
ur honum þá verið refsað fyrir
sjálfsbjargarviðleitnina. Margir
fatlaðir segjast ekki taka þessa
áhættu, þeir hafi ekkert efni á
því.
Ég vil meina að þetta sé mis-
notkun bóta. Ég held að væri nær
að miða matið við heilsufar og
fötlun fólks, frekar en dugnað
þess og jafnvel heppni. Það er
hinn fatlaði sem að mínu viti á að
hagnast á heppninni en ekki
Tryggingastofnunin eða það
opinbera. Ef þetta breyttist held
ég að ótti fatlaðra til að takast á
við atvinnuna mundi hverfa að
mestu. Þá er hægt að hugsa sér að
þetta komi á móti yfirvinnu-
fylleríinu hér á landi, þar sem
fatlaðir hafa oft á tíðum ekki
möguleika á að vinna meira en 8
tíma. Þá má einnig minna á ýms-
an kostnað vegna fötlunarinnar
sem bótaþegi verður að greiða.
Röng sjónarmið
Til eru ákvæði í reglugerð um
vinnu öryrkja, um að Trygginga-
stofnun geti tekið þátt í greiðslu
launanna. Tryggingastofnunin
greiðir þá bæturnar til atvinnu-
rekenda og bótaþegi fær sín laun
beint frá fyrirtækinu. Tilgangur-
inn með reglugerðinni er sá að
atvinnurekandinn geti valið á
milli fatlaðs og ófatlaðs manns.
Það mætti hugsa sér fyrirtæki
sem vantaði vélritara. Pétur er
ófatlaður og er góður vélritari
með 250 slög á mínútu. Fyrirtæk-
ið þarf að greiða honum 50 þús-
und á mánuði í laun. Páll er fatl-
aður og ekki eins góður vélritari
og Pétur, skilar 150 slögum á
mínútu. Við göngum út frá því
að fyrirtækið verði líka að greiða
Páli 50 þúsund í mánaðarlaun.
En fyrsta árið fær fyrirtækið
greitt frá Tryggingastofnun 75%
upp í Iaunin hans, annað árið
Friðrik Sigurðsson í ræðustól.
50% og þriðja árið 25%. Þá ætti
Páll að vera orðinn enn betri vél-
ritari og eins þarf vinnuveitand-
inn að gera upp við sig hvort
hann hefur þörf fyrir eins góðan
vélritara og Pétur.
Ég er orðinn leiður á þessari
feimni atvinnurekenda við að
viðurkenna að hvötin til þeirra
framtakssemi er vonin um arð.
Og þegar málefni fatlaðra bera á
góma, er eins og þeir þurfi að
hugsa um þessa hluti af einhverri
góðmennsku. Og hins vegar er ég
orðinn leiður á því hvað stjórn-
málamenn hafa reglugerðir um
þetta flóknar. Það er engu líkara
en þeir séu svo hræddir um að
atvinnurekendur græði svo ósköp
á þessu. Þetta verður svo til þess
að kostnaðurinn fyrir atvinnurek-
andann að ná í arðinn hjá Trygg-
ingastofnuninni verður jafnmikill
og arðurinn sjálfur. Og svo líta
fatlaðir sjálfir margir þannig á að
bæturnar fái þeir fyrir að vinna
ekki neitt, og þegar þeir færu svo
að vinna, væri það sem umfram
bótaupphæðina er fyrir vinnuna.
Þetta eru auðvitað allt röng
sjónarmið sem þarf að breyta. En
menn mega ekki taka orð mín
þannig að bannað sé að taka
ábyrgð á náunga sínum. Ég tel í
raun og veru að að því leyti eig-
um við íslendingar nokkuð ein-
stakan vinnumarkað. Því hér er
þó nokkuð mikið um að atvinnu-
rekendur telji að þeim beri að
halda uppi ákveðnu atvinnustigi.
Er vinna unglinga og annað sam-
bærilegt glöggt dæmi. Og auðvit-
að á lítil þjóð að halda í kunning-
skap manna á meðal en ekki fara
út í stofnanamennsku stórþjóð-
anna.
Atvinna og fötlun ríma illa
Aðalatriðið er að borin sé virðing
fyrir vinnuframlagi fatlaðra og
þeir fái tækifæri til að vinna. í því
sambandi er mikilsvert að við
sigrumst á almenningsálitinu og
fáum það með. Eða eins og Þor-
steinn Valdimarsson sagði:
Ég aðhefst það eitt sem ég vil
og því aðeins að mig langi til
en langi þig til að mig langi til
þá langar mig til svo ég vil.
Friðrik sagði í lokin að eflaust
hafi menn fundið marga veika
punkta á sínum málflutningi. En
fólk verði bara að átta sig á því
að það sé ekki til nein allsherjar
lausn á atvinnumálum fatlaðra.
Vegna þess að atvinna og fötlun
eru orð sem ríma mjög illa. Það
að vera fatlaður hefur í raun allt-
af þýtt að viðkomandi eigi í erfið-
leikum með að vinna. Og elsta
orð yfir greindarskort, þýðir hinn
embættislausi, og í raun sá
atvinnulausi á þeim tíma.
„En þegar ekki rímaði tóku
skáldin upp á því að semja atóm.
Ég tel tíma til þess kominn í
atvinnumálum fatlaðra að ein-
hver fari að reyna að láta ekki
formið endilega drepa hugsun-
ina. Reyna jafnvel að semja atóm
þar líka. Ef það gæti orðið til að
hrinda góðum málum í
framkvæmd.“ -þá
Frá ráðstefnunni.
Jóhann Pétur Sveinsson:
Ferlimalin eru undirstaða þessa alls
Meðal dagskrárliða á ráðstefn-
unni var erindi Jóhanns Péturs
Sveinssonar varðandi lög og
reglugerðir um atvinnumál
fatlaðra. Ekki var annað að
heyra á máli hans en þarna
væru miklir og flóknir laga-
bálkar á ferð, alltént er víst að
skýringar Jóhanns Péturs fóru
inn um annað og út um hitt
eyra undirritaðs. Það lá því
beinast við að spyrja Jóhann
Pétur, hvað hann gæti sagt
varðandi lög og reglugerðir um
atvinnumál fatlaðra og virkni
þeirra.
„Þetta er náttúrlega yfirgrips-
mikil spurning. í fljótu bragði er
löggjöfin sem slík kannski ekki
þröskuldurinn í veginum fyrir
framgangi þessara mála heldur
frekar skortur á fjármagni til
vinnumiðlunar fyrir fatlaða. Þó
er það auðvitað töluvert misjafnt
eftir því hvar á landinu er.
Atvinnuleitin og sá hluti sem
Róbert Guðfinnsson, framkvæmdastjóri Þormóðs ramma:
Þetta fólk á heima á almennum vinnuinarkaði
Þó að mörg fyrirtæki hafi fatl-
að fólk í vinnu, er það sem hef-
ur verið að gerast hjá fisk-
vinnslu- og útgerðarfyrirtæk-
inu Þormóði ramma á Siglu-
firði síðustu árin, sjálfsagt
nokkuð sérstakt í þróun
atvinnumála fatlaðra hér á
landi. Þar hafa um 5 þroska-
heftir einstaklingar unnið síð-
ustu 2-3 árin og er ekki ólíklegt
að þessi þróun í fyrirtækinu
geti orðið frekari atvinnuþátt-
töku fatlaðra hér á landi tals-
vert til framdráttar í framtíð-
inni.
Róbert Guðfinnsson er fram-
kvæmdastjóri Þormóðs ramma.
Sótti hann ráðstefnuna á Sauðár-
króki, skýrði frá gangi þessara
mála í sínu fyrirtæki og tók þátt í
starfi umræðuhópa. Þar náði
Dagur tali af honum:
„Við höfum verið með þroska-
hefta í hlutastarfi í almennri fisk-
vinnu í 2-3 ár, svona um 5 og allt
upp í 7 einstaklinga. Það má
segja að þetta hafi þróast hvað af
öðru hjá okkur en nú erum við að
Róbert Guðflnnsson.
tala um að endurskipuleggja
hlutina. Það er verið að spá í að
koma upp svokölluðu „vernduðu
vinnuhorni".
Það byggist á því að fólkið
vinni sjálfstætt innan fyrirtækis-
ins, en undir sérstakri stjórn.
Vinnuhornið verður svolítið sér
en samt inni í vinnslurás fyrir-
tækisins. Fólkið þarna verður
samt í miklum tengslum við ann-
að starfsfólk og ekki neitt ein-
angrað. Þetta er það sem er á
döfinni hjá okkur í dag og mein-
ingin er að gera þetta í samráði
og samstarfi við svæðisstjórn fatl-
aðra.“
- Hver er reynsla ykkar af því
að vera með þessa þroskaheftu
einstaklinga í vinnu?
„Reynslan hefur sýnt okkur að
þetta fólk á alveg heima á vinnu-
markaðinum, með sína takmörk-
uðu getu. Og taka verði fullt tillit
til þess og reyndar hvers einstakl-
ings fyrir sig. Við teljum samt
nauðsynlegt áður en lengra er
haldið að skipuleggja þessa hluti.
Því ef þessum tilteknu einstakl-
ingum fjölgar mikið enn hjá okk-
ur fer það að bitna nokkuð á
almennri verkstjórn í fyrirtæk-
inu.“
- Hafa fleiri fyrirtæki á Siglu-
firði tekið fatlaða eða þroska-
hefta einstaklinga í vinnu eða
eruð þið frumkvöðlar á þessu
sviði?
„Já þau hafa gert það, og þeir
sem áttu frumkvæðið í þessu var
vélaverkstæði Jóns og Erlings.
Þar hafa verið a.m.k. 2 fatlaðir
einstaklingar í vinnu í nokkur ár.
Þeir Jón og Erling gáfu öðrum
gott fordæmi.“
- Hvernig hefur þetta svo
gengið?
„Alveg þokkalega. Reyndar
hefur þetta mætt mest á forstöðu-
manni þjónustumiðstöðvar fatl-
aðra Guðrúnu Árnadóttur og
síðan verkstjórunum í frystihús-
inu. Samstarf Guðrúnar og
verkstjóranna hefur verið mjög
gott og án þess hefði þetta ekki
tekist. Þetta fólk hefur sýnt mikið
umburðarlyndi og á það þakkir
skilið fyrir hvernig hlutirnir hafa
gengið.“
- Hvernig er svo starfsgeta
þeirra þroskaheftu miðað við
aðra starfsmenn?
„Það er ljóst að afköst þroska-
heftra einstaklinga eru mjög
misjöfn. Allt frá því að vera eins
og hjá hverjum einum og niður í
einn fjórða."
- En áttu kannski von á því að
þessi þróun hjá ykkur á Siglufirði
skjóti frekari stoðum undir
aukna atvinnuþátttöku fatlaðra?
„Það er mjög erfitt um það að
segja, vegna þess að það er eins
með fatlaða og þá ófötluðu, því
allt er þetta fólk heilbrigt bara
misjafnlega. Þetta spinnst allt
kringum framboð og eftirspurn á
vinnuafli. Undanfarið hefur verið
skortur á vinnuafli og því hefur
þetta fólk komist hraðar inn en
áður. En ég vona að þetta sé
komið til að vera og menn fari að
taka á málefnum þessa fólks og
virki starfskrafta þess. Annars er
þekking mín á málefnum fatlaðra
mjög lítil. Það sem snýr að mínu
fyrirtæki varðandi þessi mál, er
þróun sem átt hefur sér stað og
það er vonandi að okkur takist að
stuðla að því að hún dafni á sem
bestan hátt áfrarn," sagði Róbert
Guðfinnsson að endingu. -þá
beinist að því að aðstoða fatlaða
við að fá atvinnu er í hvað bestu
horfi hér á suðvesturhorninu. í
Norðurlandi vestra er þetta því
miður ekki nægjanlega gott
laust.“
- I verkahring hvers eru ferli-
málin?
„Það er m.a. hlutverk svæðis-
stjórna að fylgjast með aðgengi
Jóhann Pétur Sveinsson.
ennþá. Það sem skiptir líka miklu
máli eru ferlimálin á þessum
stöðum. Það er því miður allt of
mikið um að t.d. við fyrirtæki og
vinnustaði sé aðgengið þannig að
ómögulegt er fyrir fatlaða að
komast þar inn og út. Við getum
bara tekið sem dæmi þegar verið
var að leita að húsnæði fyrir
þessa ráðstefnu. Hótel Mælifell
var eina húsnæðið í bænum sem
til greina kom, þar sem fatlaðir
geta komist sæmilega inn í húsið,
þó svo að salernisaðstaðan henti
þeim ekki.“
- Nú hefur þú verið nokkuð á
ferðinni hér síðustu misserin. Er
ferlimálunum betur háttað í
Reykjavík en hér á Sauðárkróki?
„Já, ég held ég verði nú að
segja það. Þó að þetta sé ekki of
gott í Reykjavík víðast hvar, þá
finnast þar staðir sem vel eru
aðgengilegir. En það er varla að
finnist slíkur staður fyrir norðan,
sem ekki þarf að meira eða
minna leyti breytinga við, svo
maður komist þar um hjálpar-
að vinnustöðum og fjalla um
byggingu nýrra vinnustaða. Það
er auðvitað hlutur sem ber að
leggja töluvert mikla áherslu á.
Þá eiga einnig ferlinefndir fatl-
aðra víðs vegar um landið að
fylgjast með þessum málum, en
því miður eru þær misjafnlega
virkar. Við höfum einnig lagt
áherslu á að annað hvort hags-
munasamtök fatlaðra, Sjálfs-
björg, eða önnur samtök fatlaðra
fái fulltrúa í bygginganefndir,
eða það séu a.m.k. á einhvern
hátt tengsl á milli svæðisstjórna
og bygginganefnda. En auðvitað
verður þetta aldrei gott fyrr en
allur almenningur er farinn að
gera sér grein fyrir hvernig hlut-
irnir þurfa að vera. Því að þó svo
að löggjöfin um þessi mál sé í
svona sæmilegu lagi, er að vísu
hægt að komast framhjá henni þó
svo að ekkert allt of slæmur vilji
fylgi máli. Því þrátt fyrir að andi
laganna segi manni eitt þá er ekki
svo erfitt að brjóta það ef menn
hugsa ekki nákvæmlega í þeim
anda. Þess vegna verða þessi mál
meira útundan en annars.
- Svo fjallaðir þú einnig í dag
um sjálfstæðan atvinnurekstur
fatlaðra.
„Það sem ég talaði fyrst og
fremst um þar, var möguleikinn í
lögum um málefni fatlaðra að
þeir geti fengið styrk til að koma
á fót sjálfstæðri atvinnustarfsemi
eða heimavinnu. Það eru í gildi
ákvæði um að þeir sem uppfylli
þau skilyrði geti sótt um styrk til
verkfæra- og tækjakaupa vegna
sjálfstæðrar atvinnustarfsemi.
Þessi mál hafa svæðisstjórnirnar
með höndum og eiga þær að
meta hvort grundvöllur er fyrir
hverri fyrirætlan. Það er svolítið
misjafnt hvernig þessum erindum
hefur reitt af. Þó að svæðisstjórn
hafi mælt með þeim hafa þær
ekki endilega fengið þá af-
greiðslu hjá þeim sem greiða fjár-
magnið. Og stundum hafa fjár-
veitingar til einstakra aðila verið
skornar svo niður að þær hafa
komið að takmörkuðum notum.
Það er spurning um hvort þetta
ákvæði í lögunum er nógu virkt."
- Hefur verið talsvert um að
fatlaðir hafi komið sjálfstæðri
atvinnustarfsemi á fót?
„Nei ég held að ekki sé hægt að
segja að það séu nein veruleg
brögð af því. En þó alltaf eitt-
hvað.“
- Eitthvað að síðustu Jóhann
Pétur?
„Það var kominn tími til að
taka á þessum málum hér í
Norðurlandi vestra. Ég er ánægð-
ur með þetta frumkvæði svæðis-
stjórnarinnar og vonast til að
þetta verði þess valdandi að rofi
til í þessum málum. A.m.k. er öll
umræða um þessi mál af hinu
góða. Sérstaklega ef maður lítur
á ferlimálin sem ég var að tala um
áðan, sem eru undirstaðan fyrir
þessu öllu saman. Þeim mun
fleiri sem gera sér grein fyrir
hversu mikilvæg þau eru, þeim
mun betra.“ -þá
Mikfl uppbygging áæthið