Dagur - 20.10.1990, Page 6

6 - DAGUR - Laugardagur 20. október 1990
ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31, PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI,
SÍMI: 96-24222 • SÍMFAX: 96-27639
ÁSKRIFT KR. 1000 A MÁNUÐI • LAUSASÖLUVERÐ 90 KR.
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 660 KR.
RITSTJÓRI: BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON.
RITSTJ.FULLTRÚI: EGILL H. BRAGASON.
UMSJ.MAÐUR HELGARBLAÐS: STEFÁN SÆMUNDSSON.
BLAÐAMENN: JÓN HAUKUR BRYNJÓLFSSON (iþr.),
SKÚLI BJÖRN GUNNARSSON (Sauðárkróki vs. 95-35960),
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, ÓLI G. JÓHANNSSON,
ÓSKAR PÓR HALLDÓRSSON, STEFÁN SÆMUNDSSON,
PÓRÐUR INGIMARSSON, LJÓSM.: KRISTJÁN LOGASON.
PRÓFARKAL.: SVAVAR OTTESEN. ÚTLITSH.: RÍKARÐUR B.
JÓNASSON. AUGLÝSINGASTJ.: FRlMANN FRÍMANNSSON.
DREIFINGARSTJ.: INGVELDUR JÓNSDÓTTIR, HEIMASÍMI 22791.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL.
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
Bókaþjóðin og þjóðleg
fróðleikssöfnun
íslenska þjóðin hefur oft verið
nefnd bókaþjóðin, vegna
almennrar bókhneigðar sem
birtist ekki síst á vettvangi
sagnaritunar og ættfræði-
áhuga. Bókin hefur löngum átt
ríkan þátt í þjóðarvitundinni,
ásamt almennri fróðleiksfýsn,
oft óháð skólagöngu lesand-
ans. Hér er um ákaflega
jákvæðan þátt þjóðlífsins að
ræða, en á þessum tímum
tölvuvæðingar og hátækni er
ástæða til að staldra við, og
gæta að hvert stefnir.
Þar sem íslensk menningar-
arfleifð byggir í svo ríkum mæli
á bókmenntum og söguritun er
ekki að undra, þótt á tímum
fjölbreyttrar afþreyingar gæti
nokkurrar óvissu um framtíð
bókmenntahefðarinnar. Því má
ekki gleyma, að bækur eru rit-
aðar til að vera lesnar, til fróð-
leiks eða skemmtunar, nema
hvort tveggja sé.
Á því leikur tæpast nokkur
vafi, að ættfræðiáhugi þjóðar-
innar hefur bjargað mörgum
verðmætum heimildum frá
glötun, stundum með sam-
stilltu átaki margra manna.
Hvað sagnaritun nútímans
áhrærir þá hafa margir stærri
kaupstaðir og ýmis byggðarlög
landsins látið rita sögu sína en
hjá öðrum er það verk víða í
undirbúningi, eða hefur þegar
verið hleypt af stokkunum.
Söguritarar framtíðarinnar
munu eiga við aðra erfiðleika
að etja en þá að heimildir
skorti, í mörgum tilvikum.
Vandi þeirra verður án efa
frekar að greina kjarnann frá
hisminu, vegna ofgnóttar
heimilda.
Sumir þeir, sem láta sér annt
um sögu þjóðarinnar, hafa af
því nokkrar áhyggjur að yngri
kynslóðir fjarlægist uppruna
sinn. Sem dæmi hefur verið
nefnt, að ekki sé óalgengt að
unglingar viti lítið sem ekkert
um ævi móður- eða föðurfor-
eldra sinna, hvað þá langafa
og langömmu. Þetta á sér sjálf-
sagt margar skýringar, en sök-
in liggur oft hjá foreldrum, sem
vanrækja að fræða börn sín um
ættir foreldra sinna og ævi
þeirra. Hér kemur hraði og
streita nútímans til sögunnar,
með minnkandi persónulegum
samskiptum eldri og yngri
kynslóða, og breyttu uppeldis-
hlutverki, þar sem sífellt fleira
er fært til skólanna.
Ein af forsendunum fyrir
sagnfræði sem fræðigrein er,
að til að skilja nútímann verði
menn að þekkja þróun og
atburðaráðs fortíðarinnar. Auk
þess hefur sagnfræði sjálfstætt
gildi, eins og aðrar greinar
hugvísinda. Um ættfræði er
það að segja að sú grein verður
tæpast kennd í skólum, en þar
byggir mest á framtaki hvers
og eins til að kynnast forfeðr-
um sínum, ævi þeirra og
störfum.
Ástæða er til að hvetja
kennara, foreldra og aðra sem
láta sig uppeldismál varða, til
að leggja sitt af mörkum til að
varðveita og efla bókhneigðina
og glæða forvitni yngri kyn-
slóðar um uppruna forfeðra
hennar. EHB
íniynd sem hvarf
Sumarið hvarf út í buskann eins og hendi væri veifað. Það
hefur ef til vill verið drepið fyrir aldur fram, eins og Lennon,
eða þá lagst undir hvítan feldinn ofurölvi af þessum undarlega
kokkteil sem sjá hefur mátt á götum bæjarins, kokkteil sem
samanstendur af föllnu, marglitu laufi, krapi, snjó og vatni,
að viðbættum nokkrum hálffrosnum hrönglkenndum molum
til kælingar h'kt og í hverjum öðrum alvörukokkteil. En það
hvarf fleira út í buskann. Þannig hvarf að því er manni virðist
öll þessi makalausa ímynd Akureyringa. Suður í Kringlu, á
Gauk á Stöng eða á Keilisnes. Guð einn veit.
Gengin tíð
Það er gengin tíð, að sönnu ekki fyrir svo ýkja löngu, þegar
sungið var „Við höfum Lindu, við höfum KEA“ og „þurfum
lítið sem ekkert að sækja suður“. Þetta síðasta verandi að
vísu dálítill rembingur ellegar goðsögn, þar sem Akureyring-
ar hafa ávallt þurft, eða að minnst kosti viljað þurfa, að sækja
hitt og þetta suður. En þessi sjálfsímynd Akureyringa, að þeir
væru einstaklega merkilegir og einstaklega sjálfstæðir, haf-
andi í bænum öll landsins merkustu fyrirtæki, hefur hvað sem
öðru líður verið til staðar. Og jafnvel verið aðhlátursefni bæði
fólks á nafla alheimsins fyrir sunnan og ef til vill ekki síður
ýmissa landsbyggðarmanna sem sumir hverjir hafa gengið svo
langt að segja að Akureyri sé mesti dragbítur á alla sanna
byggðastefnu í landinu.
Þaö má ugglaust færa að því ýmis rök, að sitthvað í ímynd
Akureyringa hafi í gegnum tíðina verið svona fremur nei-
kvætt. Lilja Mósesdóttir hjá HA, drepur á nokkra af þessum
þáttum í einkar athyglisverðu viðtali í nýlegum Degi, til að
mynda hina fyrrnefndu ánægju, jafnvel dýrkun fólks á fyrir-
tækjum ýmsum í bænum, svo og yfirstétt hans, ásamt því
hversu menn séu yfirdrifið uppteknir af sjálfum sér og eigin
fjölskyldu þannig að heimurinn fyrir utan komist ekki að. En
þó að þessir þættir virki talsvert neikvæðir á aðkomumanninn
með sitt glögga gestsauga, þá má nú einnig finna ýmsa já-
kvæða þætti sem Akureýringar með réttu gorta stundum
duggunarlítið af. Nefna má í því sambandi hvernig menn tóku
og löguðu að umhverfinu marga hluti innflutta frá Dan-
mörku, til að mynda á sviði garðræktar og umhverfismála. Ef
til vill er þetta einmitt besta dæmið um það sem fyrirfinnst á
íslandi hvernig innbyrða má erlend áhrif og laga þau að
íslenskum aðstæðum svo vel fari, því alltof oft hafa slíkar til-
raunir lítið verið annað er barasta barnalegar og í besta falli
skondnar eftirapanir eða eftirlíkingar. Annað jákvætt mætti
nefna í fari hins venjulega Akureyrings, en það er tiltölulega
lítið af fordómum gagnvart fólki af öðrum kynþáttum eða lit-
arhætti, svo og fötluðum, en það vakti mikla athygli, fyrir tíu
til fimmtán árum að þroskaheft fólk skyldi án aðkasts að heit-
ið gæti látið sjá sig á almennum dansleikjum á Akureyri, með-
an slíkt þótti alger firra til dæmis í Reykjavík.
Leit
En þessi ímynd sem skapast hefur af Akureyringum sem
grobbnum, lokuðum, sjálfbirgingslegum en jafnframt áhrifa-
gjörnum, hrifnæmum og frjálslyndum einstaklingum, hvarf
skyndilega, eiginlega um leið og hinn fyrrum þjóðhagi Jón í
iðnaðarráðuneytinu var fallinn af stalli þjóðardýrlings Eyfirð-
inga nr. I. Missir átrúnaðargoðsins suður á Keilisnes með alla
álmengunina hafði hin ótrúlegustu áhrif. Menn hafa setið
lamaðir, daufir og ráðvilltir, varla trúandi þessu með álverið
heittþráða, þó svo að sjálfur fjölmiðill allra landsmanna hafi
sett það niður fyrir sunnan þegar í vor. Svo langt er jafnvel
farið að ganga, að DV sandkorninu góða þykir orðið ástæða
ti að ýja að því hvort menn muni jafnvel á allra næstu mánuð-
um sjá á eftir sjálfu KEA suður, og því þá ekki bara kirkjunni
líka. Einhvern tímann sögðu gárungarnir víst eitthvað á þá
leið, að réttast væri að setja merki KEA á kirkjuturninn.
Raunar getum við svo sem hugsað hugsunina til enda, og
spurt okkur þeirrar spurningar hvort ekki sé bara réttast að
flytja kirkjuna suður og setja á hana þetta merki ráðvilltum
Akureyringum til leiðbeiningar þarna á flatneskjunni nálægt
slysagildrunni við Kúagerði.
En ef til vill eru ekki allir í þessum bæ svona óskaplega ráð-
villtir, þó svo að ímyndin virðist hafa horfið sporlaust. Ein-
hverjir hljóta að vera til sem hefja vilja að henni leit, ellegar
þá skapa sér aðra nýja og ef til vill enn betri úr þeim jákvæðu
hráefnum sem fyrir eru, blönduðum öðrum nýjum ferskum.
Sitthvað virðist hafa verið kjaftað á ýmsum vígstöðvum, þótt
minna hafi borið á aðgerðum. Hér er ekki verið að fara fram
á það að menn fari að sprengja upp stjórnarráðið eða Kringl-
una í nafni einhverra Varnarsamtaka Eyjafjarðar, en vel
mætti nú samt vekja á því athygli að við þennan fjörð búa enn
eitthvað um tuttugu þúsund sálir, og þar af þó nokkur
atkvæði. Vel á minnst. Mikið væri nú annars gaman að sjá
upplitið á þeim fyrir sunnan ef Eyfirðingar byndust nú sam-
tökum um að sitja heima á komandi kjördag, en ekki er þó
endilega víst að svo róttæk aðgerð sé nauðsynleg til að hressa
við þá sjálfsímynd okkar sem birtist í dægurlagatextanum
góða, um að við þurfum ekki svo mikið að sækja suður. Eins
og flestum er kunnugt, og það er engin goðsögn, þá eru hér á
Akureyri rekin nokkur öflug fyrirtæki á sviði sjávarútvegs.
Maður spyr sjálfan sig oft að því, af hverju í fjáranum þessi
Reynir
Antonsson
skrifar
fyrirtæki þurfi endilega að selja afurðir sínar erlendis í gegn-
um milliliði í Reykjavík sem þar með maka krókinn á góðum
rekstri hér nyrðra. Ekkert ætti að standa í vegi fyrir því að hér
verði sett á stofn öflugt norðlenskt sölufyrirtæki sem gæti
jafnvel selt fiskinn okkar sem dýra lúxusvöru úr ómenguðu
norðlensku umhverfi. Hið sama gegnir raunar ekki síður um
okkar ágætu landbúnaðarvörur sem þeim Reykvíkingum hef-
ur bókstaflega ekki tekist að selja og ef til vill hreinlega ekki
viljað það.
Hið ómögulega
Við getum reyndar haldið áfram á þessari braut í leit okkar að
hinni horfnu ímynd. Er við nú röðum henni saman upp á nýtt
getum við bætt inn enn nýjum, og þó eiginlega ekki alveg
framandi þætti. Það er að segja, að framkvæma ýmsa hluti
sem í rauninni er ómögulegt að framkvæma. í Pressunni á
dögunum var sagt frá endemis klúðri í sambandi við svokall-
aða Vision 2000 ráðstefnu, þar sem meðal annars ber ábyrgð
maður af einni fínustu íhaldsætt landsins, klúður sem hefur
kostað einhverjar milljónir fyrir utan það svo að í skömminni
lenda meðal annars að ósekju okkar ástsæli forseti og svo
aumingja greyið hann Denni. Þessa miklu ráðstefnu er auð-
vitað ekki hægt að halda á Akureyri og bjarga þannig því sem
afgangs kann að verða af heiðri þjóðarinnar. En einmitt þess
vegna ætti Akureyri auðvitað að koma til hjálpar. Minnumst
þess að það var heldur ekki hægt til að mynda að setja upp
söngleikinn „My Fair Lady“ á Akureyri, og það var ekki í
rauninni hægt að reka á Akureyri skóverksmiðju eða leika
Evrópuleiki í knattspyrnu, og var allt þetta þó gert.
Heimskulegur metingur milli staða eða hrepparígur eru
ekki af hinu góða, en heilbrigður metnaður fyrir hönd sinnar
heimabyggðar og sjálfsímynd með samsvörun í byggðarlaginu
er alltaf jákvæð. Það er hverju byggðarlagi, og raunar hverri
þjóð lífsnauðsyn að eignast sína sérstöku sál. Litlu byggðasál-
irnar mynda allar eina allsherjar íslenska þjóðarsál sem svo
mikil nauðsyn er að varðveita ekki síst nú á tímum allsherjar-
samspyrðingar þjóðanna. Það er alltaf skaði ef sjálfsímynd
einhvers byggðarlags hverfur, ef einn hlekkur í þjóðarkeðj-
unni brestur. Einfaldlega vegna þess að engin keðja verður
nokkru sinni sterkari en hennar veikasti hlekkur. ímynd
Akureyringa með öllum hennar kostum og göllum er það
mikilvægur hlekkur íslenskrar og raunar evrópskrar þjóða-
keðju að hún má ekki hverfa, bráðna í vítisofnum sunn-
lenskra álvera.