Dagur - 09.11.1991, Side 11

Laugardagur 9. nóvember 1991 - DAGUR - 11
skatturinn Iækkaður um sömu upphæð og
kvótagjaldið nemur. Þar með yrði fram-
færsluvísitalan óbreytt og ríkið, sjávarútveg-
urinn og launafólk héldi sínu. Hins vegar
hefði staða iðnaðarins styrkst við gengisfell-
inguna. Það yrði hægt að þróa útflutnings-
iðnað sem væri samkeppnisfær á alþjóða-
markaði og þar með efla atvinnustarfsemina
í landinu.
Meginhugsunin í þessum tillögum er sú
að sjávarútvegurinn sé svo hagkvæmur að
hann haldi uppi of háu gengi með þeim af-
leiðingum að annar iðnaður og þjónusta er
ekki samkeppnisfær. Með þessu móti væri
hægt að breyta ástandinu án þess að nokkur
hefði ástæðu til að kvarta.“
Darlómurinn er versti
óvinur landsbyggðarinnar
- Margir hafa áhyggjur af stööu lands-
byggðarinnar í þessum breytingum, að þœr
ríði henni aðfullu.
„Eg held að landsbyggðin fari því aðeins
illa út úr breytingum ef hún tekur ekki þátt í
þeim. Ef menn bjóða nýja tíma velkomna, ef
þeir ýta undir þá þróun að allur fiskur fari á
markað og reyna að ná sínum hlut úr þeirri
örvun sem það hefur í för með sér, ef þeir
nýta sér þá möguleika sem EES-samning-
amir bjóða upp á, þá á þetta eftir að verða til
góðs fyrir landsbyggðina. En ef vöm lands-
byggðarinnar verður sú að reyna að viðhalda
veröld sem var, þá verður hún undir í þróun-
inni. Sú barátta er fyrirfram töpuð. Þetta
breytir því ekki að eftir sem áður munu sum
byggðarlög eiga erfiðara með að verjast
áföllum en önnur. En í heildina verða þessar
breytingar til góðs fyrir landsbyggðina.
Eg held að eitt af því sem háir okkur hvað
mest er að við hugsum atvinnu- og þjónustu-
svæðin eftir núverandi hreppamörkum. Það
kemur í veg fyrir hagræðingu í atvinnulífinu.
Samgöngubætur hafa verið miklar og verða
það áfram. I þeim felst hagræðing en því að-
eins að menn taki þær með í reikninginn.
Gömlu hreppamörkin verða að mást út úr
hugum fólks, ef ætlun þess er að byggja upp
atvinnulíf eða þjónustu. Litlar einingar eiga
erfiðara með að uppfylla óskir íbúanna um
þjónustu og þá stoðar lítið þótt tekjur séu
háar og næg atvinnu. Það er auðveldara í
samfloti við önnur byggðarlög.
En ef byggðarlög eiga að standast þessar
breytingar verða íbúar þeirra að vera sér vit-
andi um kostina sem hver staður býr yfir,
nýta sér þá og varðveita það sem er öðruvísi
en í öðrum plássum. Helsti óvinur lands-
byggðarinnar er þess barlómur þar sem fólk
miklar fyrir sér allsnægtimar fyrir sunnan,
það sé nú eitthvað annað en sá rýri kostur
sem aumingja við megum sætta okkur við.
Þeir sem þannig tala horfa framhjá kostun-
um sem fylgja því að búa þar sem við búum.
Stjómmálamenn hafa ýtt undir þennan bar-
lóm með því að segja okkur að við séum svo
illa sett og að ekki sé búandi á landsbyggð-
inni. Þar étur hver upp eftir öðrum.“
Fiskeldið ekki dauða-
dæmt, en þrekið er búið
Úr landsbyggðarbarlómi er ekkert eðlilegra
en að talið berist að fiskeldinu, en Jóhann
hefur haft talsverð afskipti af því og starfar
að þeim málum núna.
„Ég kynntist fiskeldinu fyrst þegar ég var
í Atvinnutryggingarsjóði. Stjómin var ekki
sérlega vel að sér í þeirri grein og spurði því
margra spuminga. Það kom okkur á óvart
hversu erfitt var að fá svör við ýmsum lykil-
spumingum, td. hvað kostaði að framleiða
hvert kíló af laxi og hverjir væru afkomu-
möguleikar fyrirtækjanna. Þegar við komum
til leiks á árinu 1989 var búið að taka allar
ákvarðanir sem máli skiptu fyrir greinina,
þær voru teknar árið 1986. Þá var ákveðið að
hefja þessa hröðu uppbyggingu en án þess
að leita svara við lykilspumingum um hag-
kvæmni greinarinnar. Þær ákvarðanir leiddu
til þess milljarðataps sem nú er staðreynd.
Eftir að við fengum svör við okkar spum-
ingum ákváðum við að veita sjö fyrirtækjum
skuldbreytingalán. En þegar leið fram á árið
1990 var myndin loks tekin að skýrast og við
hjá ábyrgðadeild fiskeldislána drógum upp
ansi dökka mynd af stöðunni. Samt sem áður
var eins og stjómmálamenn vildu ekki sætta
sig við það hvemig kontið var. í mars á
þessu ári kom fram frumvarp frá þáverandi
stjómarandstöðu sem hefði þýtt að ríkið lán-
aði fiskeldisfyrirtækjum 2-3 milljarða úr
Ríkisábyrgðasjóði. Sem betur fer dagaði
þetta frumvarp uppi, það hefði einfaldlega
frestað því að tekið yrði á vandanum.
Svo kom ný stjóm til valda og lagði fram
tillögur sem að verulegu leyti voru byggðar
á skýrslum okkar. Þá voru teknar ákvarðanir
um að ævintýrinu væri lokið og ekki von á
neinum peningum úr ríkissjóði. Hins vegar
er ákveðið að velja úr ákveðin fyrirtæki og
halda þeim á floti í því skyni að viðhalda
verkþekkingu í greininni. Menn hafa komist
að því að loddaraskapur fyrrverandi stjómar-
andstöðu gekk ekki. Þeim mun dapurlegra er
því að horfa upp á núverandi stjómarand-
stöðu leika sama leikinn í sumum öðrum
málum.“
- Hvað brást ífiskcldinu? A verðhrunið á
laxi sökina á því hvernig komið er?
„Það réð ekki úrslitum. Menn gerðu sér
grein fyrir að hið háa markaðsverð sem
fékkst fyrir laxinn á árunum 1986-87 myndi
ekki haldast. Lækkunin varð meiri en við var
búist, en það sem réð úrslitum var að að-
stæður fyrir laxeldi voru mun verri hér við
land en menn gerðu sér í hugarlund. Það
vissi enginn hvemig íslenski laxastofninn
brygðist við ræktun. Það voru engar tilraun-
ir gerðar heldur ákveðið að hefja uppbygg-
ingu og það á strandeldi sem ekki var til ann-
ars staðar. Þar var því verið að gera tilraunir
í mælikvarðanum 1:1. Niðurstöðumar urðu
neikvæðar, íslenski laxinn óx hægar en í ná-
grannalöndunum, hann varð fyrr kynþroska
og náði ekki þeirri stærð sem hagkvæm er í
sölu. Þessara upplýsinga hefði mátt afla á
mun ódýrari hátt en gert var.
Þessi dýra reynsla skilur þó eftir sig þekk-
ingu sem vonandi verður hægt að nýta í
framtíðinni en það tekur langan tíma. En það
er jafnvitlaust að dæma greinina úr leik eins
og það var að setja hana af stað með offorsi.
Það gæti reynst erfiðara að finna hinn gullna
meðalveg núna, tiltrúin hefur minnkað og
þrekið er búið. Ef menn hefðu hagað sér eins
og þeir gera í Fiskeldi Eyjafjarðar væri hug-
arfarið í greininni kannski á eðlilegri stað en
það er núna.“
Atvinnurekendur halda
dauöahaldi í
miðsfýringuna
- En þrátt fyrir þessi dýru mistök þykist ég
merkja bjartsýnistón hjá þér. Ertu bjartsýnn
á möguleika atvinnulífsins og landsbyggðar-
innar?
„Já, ég held að möguleikar atvinnulífsins
og landsbyggðarinnar séu mjög góðir. Fyrir
nokkrum misserum var talað um að ekkert
væri hægt að gera vegna verðbólgunnar.
Talsmenn fyrirtækjanna kváðust ekki geta
metið stöðuna til framtíðar vegna hennar.
Svo var lagður efnahagslegur grundvöllur
fyrir þjóðarsátt og atvinnulífið búið undir
það að starfa við minni verðbólgu. Það sköp-
uðust einnig andleg skilyrði fyrir þjóðarsátt,
launafólk sætti sig við að aukning kaupmátt-
ar kæmi seinna. Allt var þetta gert í krafti
þess að atvinnulífið myndi ná sér á strik þeg-
ar stöðugleiki kæmist á.
Atvinnulífið hefði átt að búa sig undir
framtíðina með því að koma á skipulags-
breytingum. Þar hefði sjávarútvegurinn átt
að hafa frumkvæði með því að efla markaðs-
starf og ýta undir innlenda fiskmarkaði,
hefja sókn og hagræða. Þá hefðu fyrirtækin
getað komið til móts við launafólk. Núna
setja atvinnurekendur hins vegar fram svarta
skýrslu og segja að ástandið hafi aldrei verið
verra. Þeir nýttu tímann ekki nógu vel og
hafa ekki haft uppi næga tilburði til að breyta
til hjá sér í takt við nýja tíma. Þeir leggjast,
eins og fyrr, gegn öllu því sem gæti losað um
gömlu miðstýringuna.
Ef stöðnun heldur áfram í atvinnulífinu
eigum við eftir að heyra mun skrautlegri
hugmyndir urn niðurskurð á velferðarkerf-
inu en þær sem nú eru uppi. Það þarf að
breyta ýmsu sem snertir velferðarkerfið.
Margar þeirra hugmynda sem nú eru til um-
ræðu hafa verið það lengi og voru einnig
ræddar í síðustu ríkisstjóm. En þótt ýmsu
verði að breyta þarf engu að síður að styrkja
velferðarkerfið og tryggja að við eigum
raunverulega innistæðu í hagkerfinu fyrir
aukinni velferð.
Það sem máli skiptir er að blása til sóknar
í atvinnumálum. Kjaftæðið sem viðhaft er
um fortíðarvanda dregur kjarkinn úr þjóð-
inni. Það á að vera hlutverk stjómmála-
manna að benda á leiðir inn í framtíðina en
ekki að velta sér upp úr fortíðinni,“ segir Jó-
hann Antonsson.
Viðtal:
Þröstur Haraldsson
Myndir:
Kristján Kristjánsson
„Kosturinn við okkur íslendinga er að þó við hiildum fast í kerfín okkar crum við fljótir að tileinka okkur
nýjungar þegar til alvörunnar kemur.“
„Atvinnurekendur leggjast, eins og fyrr, gegn öllu því sem losað gæti um gömlu miðstýringuna, þeir hafa
ekki nýtt þjóðarsáttartímann til þess að breyta til hjá sér."