Dagur - 19.12.1991, Blaðsíða 23

Fimmtudagur 19. desember 1991 - DAGUR - B 23
Gerð kerta í heimahúsiim:
„Okkur ber að halda í öamlar helðir"
1 DI&0&
- segir Guðrún Ii. Bjamadóttir, myndlistarkona
„Sérstaklega voru'jólin og'éhi enn hátíð fyrir börnih. Þá
var nú bæði að þau fengu gc$a fylli sína að borða en svo
hefir það verið gamall siður á íslandi að gefa þeim kerti.
En kertaljósin voru dýrindisljós, á meðan lýsislamþarnir
og grútarkolurnar voru aðalljósin á bæjunum. Víða var
líka öllu fólkinu gefið sitt kertið hverjum; var þá ekki lítið
um dýrðir þegar mörg börn kveiktu hvert á sínu kerti, og
brá svo ljósbjarmanum um alla baðstofuna.11 Svo má lesa
í skrifum Jóns Árnasonar þar sem hann fjallar um hátíðis
og tyllidaga á íslandi að fornu fari.
Nú er öldin önnur. Nútíminn rík-
ir í öllu sínu veldi og jólahaldið er
annað en var. Fá eru þau börn sem
fá kerti og spil í jólagjöf. Já, kröf-
urnar eru enn meiri. Börn nútím-
ans búa við kaupajól þar sem
kaupmennirnir berjast um hverja
krónu og jólagjafirnar eru komnar
oft á tíðum út yfir öll velsæmis-
mörk.
Tólgarkertin eru að
mestu lioríin
Jólin eru helgust og mest allra
hátíða, enda eru þau elst, og svo
gömul, að þau má rekja fram til
hinna elstu og römmustu heiðni
hér á Norðurlöndum og meðal
germanskra þjóða. „Á jólum eru
allar ófreskjur og illþýði á ferð og
gera það illt af sér, sem þær geta“,
segir í. Grettissögu, og þjóð-
sögurnar greina frá tröllum og
óvættum sem gengu um á jólum.
Það var einkum Grýla gamla, sem
margir kannast við. Hún var á ferð
til þess að taka börn, sem voru
óþekk. Henni kippir þar í kynið við
önnur tröll að þykja mikið til koma
að hafa nýtt mannaket á jólunum.
Eru margar sagnir um það.
Jólanóttin var ársins helgasta
stund í augum almennings og er
það víða enn í dag. Sá siður hefur
haldist að kveikja ljós um allt hús-
ið eða íbúðina svo að hvergi be'ri
skugga á. Tólgarkertin eru að
mestu horfin og máttur þeirra
einnig á dimmu vetrarkvöldi. Raf-
magnið hefur tekið völdin og allt
er upplýst á jólum. Rafljósin lýsa
upp í öllum litbrigðum og kerti eru
ekki í jólapökkunum. Kertasala
fyrir jól er engu að síður mikil en
kertin eru steypt í verksmiðjum og
notuð sem skrautljós oft til að
undirstrika rómantíkina.
Sannkölluð dýr-
indisljós
Gamla handverkið er að mestu
gleymt. Þó veit ég um konur sem
halda í gamla hefð og steypa kerti
í strokk. Ein þeirra er Guðrún H.
Bjarnadóttir, læknisfrú og mynd-
listarkona á Akureyri. Á síðustu
misserum hefur hún ferðast um
Norðurland til að kenna fólki að
gera kerti með gölu aðferðinni.
Kerti Guðrúnar eða Höddu, sem
hún er kölluð, þykja falleg og
sérstök, sannkölluð dýrindisljós.
Þau kerti sem eru hvað vinsælust
eru kölluð Kóngakerti frá fornu fari
og eru þríarma. Einnig hefur
Hadda gert margarma kerti sem
falla vel að nútíma ljósastjökum,
sem sjá mátti á myndlistarsýningu
Margrétar Jónsdóttur, myndlistar-
konu frá Akureyri, er hún hélt í
Reykjavík í haust.
I gamla daga voru Kóngakerti
helst höfð þegar mest var haft við,
t.d. á jólunum og þegar betri gesti
bar að garði. Þá voru Kóngakerti
oft á tíðum altarisljós í kirkjum.
Kóngakerti voru það, er 3 rök voru
látin renna saman í eitt um miðj-
una og gátu þá verið 3 ljósin á einu
kerti. Kertin voru hvít í gamla
daga en kerti Höddu eru einnig í
öllum litbrigðum og bera merki
hagleikskonu sem menntuð er í
myndlist. Þessi kerti er hægt að
kaupa í nokkrum verslunum jafnt
á Akureyri sem í Reykjavík.
Hvemlg gera
á Kóngakerti
„Vax hefur tekið við af tólginni
við gerð kertanna," segir Hadda
þegar blaðamaður bað hana að
lýsa gamla handverkinu. „Vaxið í
kertin er brætt í vatnsbaði, og get-
ur tekið langan tíma. Vaxið má
ekki verða heitara en 70 gráður, en
á að haldast við 60 gráður á meðan
steypt er. Þá þegar vaxið er að
bráðna eru kveikirnir hnýttir á
pinna; fjórir kveikir á hvern og
ekki færri en 25. Þannig ná fyrstu
kertin að þorna þegar því síðasta
er dýft. Hafið stutta enda við hnút-
ana. Kveikur Kóngakertis er hnýtt-
ur þannig að einn kveikur er
hnýttur á miðjan pinnann og ann-
ar sitt hvoru megin svo hann
myndar U. Dallurinn með vaxinu
þarf að vera á gólfinu, í vatnsbaði
á rafmagnsplötu þannig að létt sé
að dýfa kertunum. Vaxið má ekki
vera of heitt, því þá bráðnar það
vax af kertunum sem þegar er
komið á kveikinn. Dýfa þarf kert-
unum 35-40 sinnum. Pinnarnir
með kertunum eru hengdir á sköft
sem eru t.d. fest milli tveggja stól-
baka milli þess sem kveiknum er
dýft. Á gólfinu þurfa að vera dag-
blöð eða annað til að verja gólfið
fyrir dropum frá kertunum. Ekki
má vera trekkur í herberginu, því
þá verða kertin snúin. Gott er að
herbergishitinn sé 18-20 gráður.
Þegar vaxið minnkar í dallinum er
bætt við heitu vatni sem fer undir
vaxið. Þannig er hægt að halda
áfram þar til allt vaxið er búið. Lát-
ið kertin kólna áður en þau eru
tekin niður.“
Nú ert þú lesandi góður fær í
flestan sjó og getur gert þín eigin
kerti, kerti sem eru persónuleg og
ekki sakar að gera tilraunir með
ýmis form og litbrigði. í lokin er
hér allt sem til þarf. Rafmagns-
plata, stór pottur, hár dallur,
minnst 25 pinnar 30 sm, kertavax,
kveikir, tvö sköft, tveir stólar með
baki, skæri og dagblöð. ój
Guðrún H. Bjarnadóttir við kertagerðina.
Óskum starfsfólki, viðskiptavinum
og landsmönnum öllum
gíébilegra jóla
Gleráreyrum • Akureyri