Dagur - 05.01.1993, Síða 4

4 - DAGUR - Þriðjudagur 5. janúar 1993
ÚTGEFANDI: DAGSPRENT HF.
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31,
PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI, SÍMI: 96-24222
ÁSKRIFT KR. 1200 Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ KR. 110
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMNETRA 765 KR.
RITSTJÓRI: BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
BLAÐAMENN:
GEIR A. GUÐSTEINSSON, HALLDÓR ARINBJARNARSON (íþróttir),
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 96-41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON,
ÓLIG. JÓHANNSSON, ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON,
SIGRÍÐUR ÞORGRÍMSDÓTTIR (Sauöárkróki vs. 95-35960, fax 95-36130),
STEFÁN SÆMUNDSSON, ÞÓRÐUR INGIMARSSON
LJÓSMYNDARI: ROBYN ANNE REDMAN
PRÓFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN
ÚTLITSHÖNNUN: RÍKARÐUR B. JÓNASSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRÍMANN FRÍMANNSSON
DREIFINGARSTJÓRI:
HAFDÍS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASÍMI 25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL
PRENTVINNSLA: DAGSPRENT HF.
SÍMFAX: 96-27639
Stöðugleikinn á fórum
Nú hefur hlutfall skatta af tekjum vinnandi einstakl-
inga verið hækkað. Persónuafsláttur hefur að sama
skapi verið lækkaður. Margar vörutegundir hafa
hækkað í verði eða munu hækka á næstunni. Þar á
meðal ýmis matvæli og aðrar lífsnauðsynjar. Vextir
hækkuðu um áramótin. Kjarasamningar eru lausir.
Sífellt fleiri einstaklingar fá uppsagnarbréf og hafa að
engu að hverfa öðru en atvinnuleysisbótum. Atvinnu-
lífið er í lægð og fátt sem bendir til að upp úr henni
verði farið á næstu mánuðum að minnsta kosti.
Þetta er sú mynd sem blasir við landsmönnum á
nýju ári og ekki verður sagt með sanni að hún sé
glæsileg eða gefi fögur fyrirheit. Nei - því miður geng-
ur þetta ár í garð með mikilli óvissu í efnahagsmálum.
Óvissu sem um margt minnir á þá tíma er voru áður en
stjórnvöldum og aðilum vinnumarkaðarins tókst í
upphafi þessa áratugar að skapa ákveðin þáttaskil í
stjórn efnahagsmála með þjóðarsátt á vinnumarkaði.
Þótt þjóðarsáttin hafi kostað launafólk ýmsar fórnir
gaf hún einnig ákveðin fyrirheit. Hún gaf fyrirheit um
brotthvarf verðbólgunnar og stöðugleika í efnahagslífi
þjóðarinnar. Fólk var tilbúið að leggja nokkuð á sig fyr-
ir þann árangur. Verðbólga og mikill óstöðugleiki í
efnahagslífinu hafði leikið marga grátt og þótt ýmsum
hafi tekist að hagnast nokkuð á verðbólgutímanum,
áður en verðtrygging sparifjár varð að veruleika, varð
sá hagnaður oft á tíðum fenginn á kostnað annarra
aðila.
Af þeim ástæðum var þjóðarsáttinni tekið fagnandi
- bæði af stjómendum fyrirtækja og einnig öllum þorra
landsmanna. Ýmsar utanaðkomandi aðstæður hafa
hins vegar orðið til þess að sá bati er fylgja átti
stöðugleikanum eftir hefur ekki orðið. Má þar fyrst og
fremst nefna mikinn samdrátt í sjávarafla, einkum
þorskveiðum og einnig að enginn kaupandi hefur
fengist að stómm hluta þeirrar raforku, sem þjóðin
hefur á undanförnum ámm fjárfest í.
Af þessum orsökum er enn nauðsynlegra að standa
vörð um þjóðarsáttina og þann árangur er hún hefur
þegar náð að skapa. Áframhaldandi þjóðarsátt og þar
með ákveðinn stöðugleiki er grundvallaratriði þess að
unnt verði að verjast ytri áföllum að því marki sem
slíkt er unnt. Stöðugleikinn er einnig grundvöllur
þeirrar endurskipulagningar, sem nú verður að fara
fram í atvinnulífi þjóðarinnar, eigi íslendingar ekki að
dragast langt aftur úr öðmm þjóðum er þeir hafa hing-
að til miðað sig við.
Nú em kjarasamningar lausir. Vegna aðgerða
stjórnvalda að undanfömu telur launþegahreyfingin
sig ekki eiga önnur úrræði en að beita hörðu. í stað
þess að taka í framréttar hendur þeirra aðila í þjóð-
félaginu, er stóðu að þjóðarsáttinni í ársbyrjun 1990,
kaus ríkisstjórnin að slá á tilboð um áframhaldandi
samstöðu en herða þess í stað að almenningi á flest-
um sviðum. Allar líkur em því á að hið nýja ár muni
færa okkur átök á vinnumarkaði og í framhaldi þeirra
verði víxlhækkanir kaupgjalds og verðlags að vem-
leika. Stöðugleikinn er því á förum og gamla verðbólgu-
ófreskjan bíður tilbúin að hefja för um efnahagslífið á
nýjan leik með ófyrirsjáanlegum afleiðingum. ÞI
Stöðu þjóðarbúsins út á við teflt í tvísýnu
með kjarasamningum um aukinn kaupmátt
- segir Þórður Friðjónsson, forstjóri Pjóðhagsstofnunar
Forstjóri Þjóðhagsstofnunar
sagði í blaðinu fyrir áramót að
í þjóðhagsspá í nóvember hafi
verið vanmetnar atvinnuhorfur
fyrir nýhafið ár og þess vegna
hækki atvinnuleysistölur í
nýrri þjóðhagsspá. Hann telur
ekki ástæðu til annars en ætla
að verðbólga hjaðni fljótlega á
ný hérlendis þrátt fyrir aukn-
ingu hennar í ársbyrjun en
bendir á að eðlilega hafí þættir
eins og nýir kjarasamningar
mikil áhrif á efnahagsfram-
vinduna. í þjóðhagsspá er ekki
reiknað með hækkun launa í
kjarasamningum sem fram-
undan eru.
Hægir á fjölgun
opinberra starfsmanna
Þjónustugreinar virðast verða illa
úti í atvinnuleysisþróuninni sem
Þórður segir helgast bæði af
almennum efnahagssamdrætti og
miklum skipulagsbreytingum
sem hafi átt sér stað að undan-
förnu í þjónustukerfinu, með
sparnað að leiðarljósi. „Sparnað-
urinn felur auðvitað í sér fækkun
fólks. Við getum nefnt greinar
eins og lána- og peningakerfið,
þar sem hefur orðið töluverð
fækkun starfsmanna,“ sagði
Þórður. „Hið opinbera hefur
hægt á aukningu á ráðningum en
reyndar hefur opinberum starfs-
mönnum ekki fækkað enn. Hið
opinbera hefur því ekki í jafn
ríkum mæli og áður tekið við
aukningu á vinnuafli hér á landi.
Niðurskurður í opinbera kerfinu
dregur þannig fyrst og fremst úr
fjölgun opinberra starfsmanna en
þar verður ekki fækkun."
Efnahagslægðin í
heiminum og fiskleysið
Minnkandi fiskafli hefur gjarnan
verið nefndur til sögunnar fyrst
þegar talað er um efnahagslægð-
ina hér á landi. Önnur ástæða
hennar er efnahagslægðin í heim-
inum sem varað hefur lengur en
reiknað var með. „Hún hefur
haldið niðri verði og eftirspurn
eftir útflutningsafurðum okkar.
Þetta tvennt held ég að sé megin-
skýringin að baki efnahagssam-
drættinum. Þær upplýsingar sem
liggja á borðum manna núna
benda til að enn um sinn verði
hlé á hagvexti í heiminum, í það
minnsta bendir ekkert til snöggra
Þórður Friðjónsson.
umskipta á næstu mánuðum og
misserum. Því má reikna með að
árið 1993 verði erfitt eins og líð-
andi ár, bæði vegna almenna
heimssamdráttarins og þess að
afli er tiltölulega lítill og ekki
reiknað með aukningu á
honum.“
Bjartara þegar horft er
fram fyrir næstu misseri
- En er ekki samt svo að í tengsl-
um við forsetaskipti í Bandaríkj-
unum bólar á umræðu um batn-
andi tíð og hagvaxtarvon?
„Jú, það má í raun segja að
þegar horft er fram fyrir næstu
misseri þá eru horfur betri, bæði
er reiknað með að efnahagslífið í
heiminum taki við sér og eins og
þú bendir á þá eru komin sterk
merki fram um það í Bandaríkj-
unum að þarlent efnahagslíf sé
að rétta úr kútnum. Á móti kem-
ur hins vegar að hluta að horfurn-
ar í Evrópu og Japan eru lakari
en menn reiknuðu með áður,
sem byggist einkum á því að í
Þýskalandi er talið að verði sam-
dráttur á þessu ári. Sömuleiðis er
spáð litlum hagvexti í Japan.
Þetta vegur hvort tveggja á móti
uppgangi sem menn telja sig sjá í
Bandaríkjunum. En spár flestra
efnahagsstofnana eru á þá lund
að efnahagslífið í heiminum rétti
smám saman úr kútnum á árinu
og nái 3% hagvaxtarhraða þegar
líður á árið og samfara því má
gera ráð fyrir að eftirspurn eftir
afurðum héðan aukist og verð á
sjávarafurðum ætti að styrkjast
og, sem ekki er síður mikilvægt,
að verð á málmum ætti að
styrkjast. Þá gæti farið að hylla
undir framkvæmdir við nýtt ál-
ver. En það er hlutur sem menn
sjá varla fyrir sér á þessu ári held-
ur gæti það gerst 1994-1995,“ seg-
ir Þórður.
Batnandi efnahagur
iðnríkjanna styrkir fljótt
viðskiptakjör Islendinga
- Hve fljótt gæti batnandi efna-
hagur í heiminum skilað sér í
efnahagsbata hér á landi?
„Efnahagurinn hér á landi fylg-
ir töluvert fast eftir en þó ekki á
ótvíræðan hátt. Sjávarútvegurinn
hefur oft þróast öðruvísi en al-
þjóðahagsveiflan og það er aug-
ljóst að hún hefur ekki áhrif á afla-
brögð. Verð á sjávarafurðum
hefur fylgst nokkuð að en það
hefur lækkað nokkuð síðastliðið
ár. Með aukinni eftirspurn má þó
fastlega gera ráð fyrir að verð
sjávarafurða styrkist á ný þannig
að ég held að það sé ekki mikill
vafi á að með batnandi efnahag
iðnríkjanna þá styrkti það við-
skiptakjör íslendinga. Það sem
skiptir þá mestu máli fyrir þjóð-
arbúskapinn hér, þegar þar að
kemur, er að viðunandi jafnvægi
verði í þjóðarbúskapnum og
stöðugleiki þannig að við getum
nýtt okkur sem best þau tækifæri
sem gefast.“
Þórður segir góða möguleika á
að halda verðbólgu niðri þrátt
fyrir að hún muni hækka í árs-
byrjun. Kjaramálin séu einn
óvissuþátturinn í efnahagsþróun
ársins en Þjóðhagsstofnun gefur
sér þær forsendur í þjóðahagsspá
að laun hækki ekki á árinu. En er
það ekki mikil bjartsýni miðað
við óróann á vinnumarkaðinum
nú?
„Þetta er ekki spá um niður-
stöðu kjarasamninganna heldur
forsenda sem við gefum okkur.
Ég held að við séum fremur raun-
sæir með tilliti til þess að verði
niðurstaða önnur þá er einfald-
lega nauðsynlegt að halda niðri
þjóðarútgjöldunum og þess
vegna er útilokað annað en kaup-
máttur lækki töluvert milli
áranna 1992-1993. Ef niðurstöð-
ur kjarasamninga verða á þá lund
að kaupmáttur í heild eykst þá
felur það einfaldlega í sér að
stöðu þjóðarbúsins út á við er
teflt í tvísýnu," segir Þórður
Friðjónsson. JÓH
Ásta Ragnheiður Jóhannesdóttir:
Breytíngar á almaimatryggmgum
sem komu tíl framkvæmda 1. janúar 1993
Þann 1. janúar koma til fram-
kvæmda eftirfarandi breyting-
ar á lögum um aimannatrygg-
ingar, sem samþykktar voru á
Alþingi 22. desember. s!.:
1. Mæðra og feðralaun lækka.
Þau verða nú kr. 1000 á mánuði
vegna eins barns (voru kr.
4.732), kr. 5000 vegna tveggja
barna (voru kr. 12.398) og kr.
10.800 vegna þriggja barna eða
fleiri (voru kr. 21.991).
2. Mæðra- og feðralaun falla
niður einu ári eftir að viðtakandi
launanna skráir sig í þjóðskrá í
óvígða sambúð með öðrum en
foreldri barnsins eða barnanna.
Var áður tvö ár.
3. Barnalífeyrir og meðlag
hækka. Árlegur lífeyrir með einu
barni verður kr. 123.600 eða kr.
10.300 á mánuði (var kr. 7.551).
4. Börn og unglingar 15 ára og
yngri greiða nú fjórðung kostn-
aðar við allar tannlækningar (að
undanskildum gullfyllingum,
krónu- og brúargerð auk tann-
réttinga). Þó skulu þau eiga kost
á einni skoðun á ári hjá tann-
lækni sér að kostnaðarlausu. Þau
greiddu áður 15% kostnaðar
(sérákvæði gilti um Reykjavíkur-
börn 6-16 ára) og fyrirbyggjandi
aðgerðir voru þeim að kostnaðar-
lausu. Nánari útfærsla á þessum
reglum er væntanleg.
5. Elli- og örorkulífeyrisþegar,
sem njóta fullrar tekjutryggingar,
greiða fjórðung kostnaðar vegna
tannlækninga og gervitanna.
Þessi kostnaður var áður endur-
greiddur að fullu. Þeir sem njóta
skertrar tekjutryggingar greiða
tannlæknakostnað að fullu, en
greiddu áður helming. Nánari
útfærsla á þessum reglum er
væntanleg.
Aðrar breytingar samkvæmt
nýju lagabreytingunni koma
væntanlega til framkvæmda á
næstunni og verður tilkynnt um
þær þegar reglur og reglugerðir
þar um hafa verið gefnar út.
Höfundur er deildarstjóri upplýsinga-
deildar Tryggingastofnunar ríkisins.