Dagur - 17.12.1993, Blaðsíða 13

Föstudagur 17. desember 1993 - DAGUR - B 13
Veiðar á Akureyrar-
polli sem atvinnuvegur
Þegar menn komast á minn aldur, þá gerast þeir forvitnir um
ýmislegt úr fortíðinni. A þetta ekki síst við um ýmsa atvinnu-
hætti sem tíminn hefur rutt úr vegi. Mín forvitni beindist að
veiðum á Akureyrarpolli í atvinnuskyni, sem einu sinni voru
töluverðar.
Eg hefi í gegnum árin kynnst nokkuð vel trillubátasjó-
mönnum hérna á Akureyri og
vissi því hverjir þekktu þessar
veiðar vel og höfðu jafnvel tek: ð þátt í þeim.
I Innbænum voru á þessum tíma alltaf tvö nótabrúk og því
lá beint við að leita fanga þar.
Nábýlið við aðal veiðisvæðið gerir Innbæinga heppilega
heimildarmenn og sérstaklega
íf þeir höfðu alist upp þar.
Eiður Baldvinsson hef-
ur stundað sjó bæói á
litlum bátum og stór-
um fiskiskipum og
hefur búið í Innbæn-
um, í Aðalstræti 14
(Gamla spítalanum), í
sjötíu og fimm ár.
Eg leitaði því á fund Eiðs Bald-
vinssonar til þess að fá þessari for-
vitni svalað og gef honum oröið.
„Eg er alinn upp í Innbænum frá
eins árs aldri og hef því búið þama í
sjötíu og fimm ár.
Veiðar á Pollinum voru afkomu-
spursmál fyrir þá sem stunduðu þær.
Vinna var mjög stopul á þessum ár-
um heimskreppunnar og þeir sem
fóru á síldveiðar á stóru skipunum á
sumrin áttu ekki að neinu vísu að
hvcrfa á haustin nema þessu.
Mér reiknast til aó um scxtíu
menn hafi verið viðloóandi nóta-
brúkin á vorin og margir aðrir voru
viö aðrar veiðar á þeim sama tíma,
og rná ljóst vcra að þetta var töluvert
stór vinnustaður og þýðingarmikill
cins og atvinnuástand var.“
Hvenær hófst þú þátttöku í þessu,
Eiður?
„Eg byrjaði þarna nítján hundruð
þrjátíu og fimm í alvöru nótabrúki
og þá er það líklega annað vorið
scm er vél í bát, einurn bát, annars
var róið. Auðvitað var ég búinn að
koma aó þessu áður sem stráklingur
og sjá þetta allt saman en þrjátíu og
fimm byrja ég og var í þessu í fimm
ár í það skiptið. Eg var geróur aó
skektumanni þá sextán ára og það
var mikið róió. Ekki var óalgengt að
taka hring frá Höepfnersbryggjunni
og austur í Veigastaðabás og út með
austurlandinu að Hallandsnesi, síðan
vcstur yl’ir og upp mcð Oddeyrinni
og með vesturlandinu og inn að
Höcpfnersbryggju aftur. I bátnum
var „bassinn“ sem lóðaói til þess að
finna torfu, það var annar eigandinn
cn þeir voru tveir, Adolf Kristjáns-
son og Jónas Franklín, scm áttu
þetta nótabrúk. Þcir voru nijög
vandir að því hvemig róiö var, það
þurfti aö vera ákveðinn hraði á bátn-
um til þess að lóðaði vel. Þetta var
útbúið þannig að það var vír á sér-
stakri vindu með lóði neðan í, sem
var sverara í neðri endann og mátti
passa sig að missa það ekki í botn-
inn, því þá gat komið snurða á vír-
inn og þá var hann í sundur.
Bestur þótti í þetta vír eins og
notaóur var í rafofna, hann var svo
seigur.
Haldió var um vírinn og fannst
þá högg scm kom vegna þess að
fiskurinn í torfunum Ienti á vírnum
þcgar hann hrcyfðist í gegnum sjó-
inn. Vanir nicnn gátu sagt til um
hvort síld eða loðna var undir, högg-
iö at’ síldinni var sneggra en veikara
af loðnunni. Þeir gátu líka sagt til
um hvort um var að ræða stóra síld
eða smáa.“
Margur lásinn fór
fyrir lítið
„Þetta var stundum gaman en stund-
um hálfgert hundalíf og það var ekki
allt fengið þó aflinn væri kominn í
nótina. Straumur og- vindur gat tckið
lásnæturnar, sem aflinn var geymdur
í, og iyft þeim frá botni og þá slapp
loðnan eða síldin og þá var öll fyrir-
höfn til einskis og tekjurnar famar.
Ef nætur lágu lengi þá vildi safnast í
netið slý og þari svo það varð eins
og veggur sem straumur náði mjög
góðu taki á. Viö slíkt átak gátu slitn-
að plentur, sem héldu nótinni fastri.
Þetta var útbúið þannig að kútar
með höldum beggja vegna voru fest-
ir vió teininn á nótinni með bandi í
aðra hölduna en í hina var festur
strengur, sem lá útfrá nótinni og í
dreka sem var í botni. Með þessum
tilfæringum var reynt að tryggja
festingu á lásnótunum.
Nokkuð margar plentur og kútar
voru á hverri lásnót og voru í hring á
nótinni og héldu henni sundur, svo
hún leggóist ekki saman og efri
teinninn sykki ekki.“
Pollurinn var besta
veiðisvæðið
„Besta aöstaðan til þessara veiða var
á Pollinum, allra hluta vegna, en líka
var veitt rneð allri ströndinni og við
Gáseyrina. Hún tekk nú ekkert fal-
legt nafn þarna um tíma, þetta þóttu
ekkert sérstaklega vitlegar veióar,
vaðió var þama meðfram eyrinni í
myrkrinu, og þá fann maður að mað-
ur sullaðist í loðnunni. Svo var legið
þarna úti á nætumar, þaó var kaldr-
analegt. Við vorum blautir, þaó var
mikið verið í þessum nankingöllum
sem drukku í sig vatnið og sjóstakk-
arnir voru ekkert sérstaklega
skemmtilegir á þessum árum. Þeir
voru líklega sexfaldir, olíubomir og
vildu hríma í miklum kuldum. Vist-
in á eyrinni var oft kaldsöm og lítil
eftirtekjan.“
Veiðar í beitu
„Þessar veiðar á loðnu og síld á vor-
in voru í beitu fyrst og fremst, þó gat
kornið svo mikil síld að sumt fór í
bræðslu í Krossanesi. Eg man aldrei
cftir því að síld brygðist alveg að
vorinu en loðnan gat brugðist, þá
korn hún ekki inn í fjörðinn.
Einu sinni að vori þá vorum við
hættir að búast við loðnu því hún
hafði brugðist. Við fórum austur í
Veigastaðabás að draga fyrir til að
reyna að fá okkur í soðið. Þá sáum
vió koma tvo vöðuseli norðan fjörð-
inn. Þeir höguðu sér eitthvað undar-
lega og héldu ferðinni áfram til okk-
ar. Við vorum ekki með neina byssu
í bátnum hcldur bara silunganót en
við sáum að Addi og Jónas (Adolf
Kristjánsson og Jónas Franklín)
voru aó koma austur yfir á skektunni
og í henni var loðnunót. Það féll al-
veg saman að þegar þeir eru komnir
á skektunni austur yfir þá eru sclirn-
ir komnir inn að bakkanum og cru
þá meó loðnutorfu á undan sér. Við
fengum þarna um tuttugu tunnur úr
þessari torfu.
I nótabrúkinu hjá okkur voru níu
menn, hafði fækkað eitthvað við að
fá vél í cinn bátinn. Flestir okkar
fóru á síld á stóru skipunum á sumr-
in og stóó rétt á endum að við gæt-
um tekið upp nætumar, þurrkaó þær
og komið þeirn í hús áður en við fór-
um en það var um fimmtánda júní.
A vetuma var samió um verð og
viðskipti við útgerðarstaðina og sáu
þeir urn flutning og lögðu til ílát
undir beituna. Síminn var notaður til
að láta vita um þá beitu sem var til.
Þessi beita fór víða til dæmis á Ar-
skógssand, Hrísey, Grenivík, Dalvík
og Olafsfjöró; Siglufjörður fékk líka
stundum beitu. Vegir voru oft í því
ástandi á vorin að öruggara þótti að
flytja bcituna sjóleiðis og voru ýmsir
sem komu vió sögu í þeini flutning-
um.
Beituöflun þessi var mjög þýð-
ingarmikil fyrir þessa staói því alltaf
var erfitt að fá bcitu og stafaði það
af því hvað frystihús voru lítil og
erfitt um geymslu á henni."
Þorskveiðar á Pollinum
„Mikið var veitt af þorski á Pollin-
um á vorin og var ckki óalgengt að
línur flutu uppi með fiskinn,þegar
vitjað var um þær því það var fiskur
á hverju járni.
Leiran var stundum livít af stór-
þorski, sem svamlaði þar meö bak-
uggann upp úr. Þeir voru svo stórir
aó við pollamir réðum ekki við þá,
þó við settum í þá færi og uróu full-
orðnir að koma til aðstoðar, þorskur-
inn elti loðnuna inn á grynnslin.
Ióulega var lína við línu á Pollin-
um á vorin og fiskaðist vel þó svona
þétt væri lagt.“
Haustsíldveiðar á Pollinum
„Þegar komið var í land á haustin af
stóru síldveióiskipunum, þá voru
síldametin tekin og farið að veiða
millisíldina og hún var öll söltuð.
Síldin lor á markað í Danmörku sem
lúxusvara en sá markaður glataðist
þegar stríðið skall á.
Inn í þessa verkun komu allra-
handa rnenn, kaupmenn, stór-útgerð-
amienn og ýmsir sem áttu net. Þegar
ég er að byrja í þessu þá voru engir
peningar til og menn gátu ekki kom-
ió sér upp netum og legið mcð þau.
Þetta var ekki árvisst en mjög oft
sem síldin kom. Þessir menn keyptu
síldina af þeim sem þeir höfðu leigt
net og söltuðu hana. Eg átti mín net
sjálfur, scm ég hafði sett upp. Veið-
ar á millisíld gátu staðió fram í des-
ernber. Síldin var líka stundum
veidd nióur um ís til beitu fyrir okk-
ur sjálfa og til að hafa í niatinn og
var það aldrei í miklu magni."
Skotveiðar á Pollinum
„Skotveiðar á Pollinum voru tölu-
verðar á þessum árum. Það var
svartfugl^ hnísa og selur sem var
veiddur. Eg man eftir hundrað fugl-
um eftir daginn á bát. Menn vom
tveir að, því annar réri og hinn
skaut. Ekki voru kontnar vélar í bát-
ana á þessum árum.“
Bryndreki á Pollinum
„Ég man eftir að við vorum á snatti
við Pálmi, föðurbróðir minn, vió
Eiður Baldvinsson hefur búið í 75
ár í Innbænum.
austurlandið og vorum að huga aó
sel. Skammt þarna frá lá breskur
bryndreki. Við sáum breskan hraó-
bát með pramma í togi sem var með
tveimur stöngum og var svartur
strigi strengdur þar á milli. A þenn-
an pramma var skotið austur yfir
Pollinn í átt aó klettum sem þama
eru. Við vorum ekki á því að láta
hefta för okkar og þegar við héldum
áfram þá var kallað á hraðbátinn að
skipinu."
Andarnefja á Pollinum
„Vió vorum nokkuð margir í góðu
veóri staddir á bryggjunni þegar við
sáum andarnefju svamla þarna um.
Ég átti silunganet norður úr gamla
grjótgaróinum við Bæjarhúsið og
endaði þetta ferðalag andarnefjunar
þannig aó hún festi trjónuna í netinu
og vafði því upp á hana.
Dreggin sem héldu netinu komu í
veg fyrir að dýrið gæti snúió sér og
fjaraði svo hratt undan því að því
varð ekki undankomu auðið.
Ég hafðist ekki aö þama en
nokkrir menn fóru í bát aó dýrinu og
drápu það. Til stóð að draga dýrið
inn í dokkina um kvöldið á flóðinu
og átti að nota til þess stóra og öfl-
uga trillu. Ekki tókst það og að end-
ingu komu norskir flugliðar, sem
voru staósettir vió Strandgötuna, á
öflugum báti og drógu dýrið inn í
dokkina fyrir mennina.
Þegar þangað var komið ætluðu
breskir hermenn að lyl’ta dýrinu upp
á bryggjukantinn og höfóu til þess
bíl sem átti að lyfta fimm tonnum,
ekki réði hann við það verk einn og
var fenginn annar eins og voru þeir
hnýttir saman og drógu andamefj-
una upp á kantinn, sem gaf sig svo-
lítið við það.
Andamcfjan var skorin þama og
kjötið nýtt til matar og reyndist þetta
mikil búbót. Ég fékk hlut, því ég átti
netið. Spikið, sern var töluvert, fór í
bræóslu niður á Tanga og keypti
Sápuverksmiðjan Sjöfn lýsið en erf-
itt var orðið um aðföng vegna stríðs-
ins og var feiti þar mcð talin.
Brynja Hlíðar, lyfjafræðingur í
Stjömu Apóteki, kom til þess að
spyrja um lýsi sem átti að vera í
höfðinu á dýrinu og vantaói það til
smyrslagerðar.
Eitthvað vafðist fyrir mönnum að
finna lýsið í höfðinu og dróst það í
þrjá daga að afla upplýsinga þar um.
Þegar sú gáta var leyst kom slatti
í þvottabala úr hausnum og fór það í
apótekið.
Hrefnur voru ekki óalgeng sjón á
Pollinum á sumrin en voru aldrei
veiddar þar. Mér stóó ógn af þessum
stóru skepnum þegar þær komu ná-
lægt bátum sem ég var á sem krakki.
Marsvínavöður komu nokkuð oft
inn á Pollinn og voru geróar tilraunir
til þess að reka þau á land en yfir-
leitt með litlum árangri." .
Hákarlaveiðar á Pollinum
„Hákarlaveiöar vom nokkrar hér á
Pollinum í eina tíð og var þá aðal-
lega veitt niður um ís. Þessar veióar
fóru frarn á útmánuðum, svona í
febrúar og rnars, og var veitt rétt
undan bakkanum. Selkjöti og spiki
var beitt og mátti það vera dragúldið
en ekki þrátt því þá tók hant^ekki.
Við komumst að því aó hann var
gráðugur í ketti.
Þannig var að einn daginn þegar
við vorum að skera hákarl þá kom
köttur upp úr einum þeirra. Érændur
rnínir tveir sem unnu við þetta
þekktu köttinn en honum hafði verið
lógaó tveimur dögum fyrr suður í
Fjörunni.
Hann hafði verið látinn niður um
vök suður á móts við Kirkjuhvol og
kom svo þama upp úr hákarlinum
eftir þennan tíma. Kötturinn var svo
látinn aftur í sjóinn og áfram svo
lengi sem nokkurt sköpulag var á
honum og ekki brást að hákajlinn
æti hann.
Hann var yfirleitt ekki mjög stór
þessi hákarl en þó kom það fyrir að
frekar stórir hákarlar veiddust.
Hákarlinn var verkaóur á hefð-
bundin hátt, kæstur og þurkaður."
Skarkolaveiðar á Pollinum
„Skarkolaveiðar voru nokkrar á
Pollinum í net áður fyrr en lögðust
af þegar farið var að’ veiða í drág-
nót.“
Eftirþankar
„Ég hef haft töluveróa eftirþanka af
því hvers vegna ekki var veitt í
snurpunætur, heldur landnætur, en
þær takmörkuóu nokkuð möguleika
okkar að ná til síldarinnar.
Mjög margir af þeim mönnum
sem þama voru í nótabrúki voru á
síldveiðum á stóru skipunum á
sumrin og þar var vcitt í snurpunæt-
ur svo ekki var það vegna vanþekk-
ingar að veiðum var hagað svona.
Norðmenn hófu þessar veiðar hér
á sínurn tíma og veiddu alltaf í land-
nætur og þaðan höfðu Islendingar
þessa kunnáttu og það gæti verið
ástæðan fyrir þessari fastheldni.
Snurpunótinni má kasta hvar sem
er ef nóg vatn er undir en landnót-
inni verður að kasta út frá landi og
draga í land.
Fastheldnin var á fieiri sviðum,
til dæmis voru lásnæturnar með
norsku grjóti, gegnumboruðu, sem
sett var á neðri teininn til þess að
þyngja hann niður.
Grjót þetta var sérstaklega illt
viðureignar og var vont að kasta því
fyrir borð þegar lásnótin var sett út.
Snurpunætur munu hafa komið
inní þessar veiðar eftir nítján hundr-
uð og fjörutíu."
Merkileg frásögn
Frásögn Eiðs Baldvinssonar er mjög
merkileg heimild um atvinnulífið á
Akureyri og hvcm þátt veióar á Ak-
ureyrarpolli hafa átt í afkomu manna
á þessum þrengingartímum.
Heimskreppan var í algleymingi
og atvinna lítil allstaðar í heiminum
svo milljónir manna voru án at-
vinnu.
Tilgangur minn var að bjarga
þessum heimildum frá glötun og því
þurfti mann sem þekkti þessa sögu
af eigin raun.
Viðtal:
Brynjólfur Brynjólfsson.
Scinnitíma mynd, trillusjómcnn vcida lodnu cda síld í bcitu í jandnót á Poll-
inum.