Dagur - 16.07.1996, Page 15

Þriðjudagur 16. júií 1996 - DAGUR - 15
að bragur hans bæri merki mikill-
ar áreynslu. Og bestu sögur hans
eru annað og meira en skemmti-
lestur. Þótt húmorinn sé formerki
þeirra margra liggur víða fiskur
undir steini eins og löngum hefur
þótt fara vel í góðri smásögu. Ein-
mitt kímninnar vegna er hæðni-
blandin ádeila þeirra miklu fremur
ísmeygileg en köld og miskunnar-
laus og vopn höfundarins vel til
þess fallin að leiða í ljós brestina
og veiku blettina í fari manns og
samfélags sem urðu honum einatt
að yrkisefni. I hugskoti og hjarta
lesandans skilja sögur Einars eftir
undrun yfir broslegum atvikum
lífsins og duttlungum tilverunnar
eða samkennd með þeim sem eiga
undir högg að sækja, stundum
hvort tveggja í senn. Og séu smá-
sögur „stuttar og samþjappaðar
svipmyndir úr lífinu", sem ekki er
vitlausari skilgreining en hver
önnur, þá veit ég skemmtilegt
dæmi þess hve góður myndasmið-
ur Einar Kristjánsson var.
„Blóm afþökkuð" heitir ein af
bókum hans og var smábók
Menningarsjóðs 1965. Ur henni
las ég í útvarp söguna „Kona af
Snæfjallaströnd“ stuttu eftir að
bókin kom út. Sama kvöld hringdi
til mín hlustandi sem stóð á því
fastar en fótunum að hann þekkti
konuna sem þar segir frá með
nafni og vildi fá það staðfest að
sagan væri um hana. Eg taldi það
af ýmsum ástæðum ólíklegt og
fékk það seinna staðfest hjá höf-
undinum. En ekkert dugðu and-
mæli mín, þótt ég segðist þekkja
hann vel persónulega, og sá sem
hringdi var vissari í sinni sök en
nokkru sinni fyrr þegar við slitum
samtalinu. Þetta kitlaði Einar sem
fannst hann óneitanlega hafa feng-
ið þama sönnun fyrir því að sér
hefði tekist að draga upp óvenju
raunsanna mannlífsmynd og
heppnast hin listræna blekking til
fullrar hlítar.
En þótt sögur hans sem nokkrar
eiga með ágætum heima í úrvali
íslenskra smásagna séu mörgum
kunnar var Einar ekki síður þekkt-
ur og vinsæll fyrir landfleygar
stökur sínar, léttar, hnyttnar og vel
kveðnar, einatt ortar af tilefnum
sem gáfu honum færi á að láta
njóta sín þann óborganlega spaug-
ara sem í honum bjó, en aðrar
sprottnar úr tilfinningalífinu án
þess að þurfa skýringa við. I þeim
var oft alvarlegri tónn og þar gat
skáldskapur Einars í fjórum línum
notið sín óháður stund og stað.
Um sumar stökur hans þykir mér
vænst af öllum sem hann festi á
blað, enda hafa þær yljað mörgum
um hjartarætur og verið eftirsóttar
af vísnavinum og vísnasöfnurum.
Einn þeirra var Sigurður frá
Haukagili, en þeir Einar höfðu
ungir kynnst í Reykholti og ræktu
löngum vináttu og vísnakynni.
Slíkt heldur eldinum lifandi, og
ekki glæddi það logann minnst að
á Akureyri var Einar í áratugi
samferða öðrum skáldum sem áttu
ýmislegt saman að sælda. Nánastir
honum úr þeirra hópi vegna ým-
issa aðstæðna og eðlisskyldleika
voru Rósberg G. Snædal, Heið-
rekur Guðmundsson og Kristján
frá Djúpalæk - hnytmir menn og
afburða vel hagmæltir sem skipt-
ust oft á misjafnlega föstum skot-
um eða lögðu í púkk, enda spaug-
arar miklir og uppáfinningasamir
þegar sá var gállinn á þeim, og
æði margar eru þær vísur sem
voru sameign þeirra eða Pétur og
Páll kenna þeim til skiptis.
Ég var anda þessa samfélags
býsna vel kunnugur þegar ég var
að tánast upp á Akureyri á sjötta
áratugnum og aðeins fram á þann
sjöunda og á það að þakka vináttu
minni við Óttar, næstelsta son
Einars og Guðrúnar, sem haldist
hefur í röska fjóra áratugi og rofn-
ar varla úr þessu. Við kynntumst
fyrst að marki í landsprófsdeild
gagnfræðaskólans og fylgdumst
síðan að til stúdentsprófs í M.A.
og reyndar suður að því loknu.
Fyrir bragðið urðu ég og fleiri
skólabræður og vinir Óttars eins
og gráir kettir á heimili hans á
neðstu hæð Bamaskólans á Akur-
eyri þar sem Einar var þá hús-
vörður og hann og Guðrún tóku
öllum sem að garði bar opnum
örmum, héldu þá vel í mat og
drykk og voru heldur ekki spör á
andlegar veitingar og vingjamlegt
viðmót hvemig sem á stóð.
A unglingsárum höfðum við
sem þessa nutum ekki áhyggjur af
því hvem tíma, fé og fyrirhöfn
þetta kostaði húsráðendur, en eftir
á að hyggja hlýtur að hafa munað
um minna og ekki seinna vænna
að þakka allt atlætið og örlætið í
Bamaskólanum. Þaðan var ekki
langt í hina skólana og auðvelt að
skjótast þangað í löngu frímínút-
um, yfir Bamaskólatúnið upp á
næsta skólastig, en upp Skólastíg
og suður Laugagötu, Möðruvalla-
stræti eða Eyrarlandsveg í
menntaskólann. I eldhúsinu hjá
Guðrúnu var alltaf heitt á könn-
unni, enda þáði þar margur bita og
sopa dögum oftar - í frímínútum
og utan þeirra - þ.á.m. sumir
kennarar Bamaskólans sjálfs.
Húsvörðurinn var þá oft á næstu
grösurn og lét ekki hjá líða að
glettast við gestina, stundum af
engu minni galsa en unglingunum
var eiginlegur. Þótt hann væri
hvorki mikill að vallarsýn né and-
litsdrættir hans minntu á gleði-
grímu í fljótu bragði fór áreiðan-
lega flestum svo við nánari kynni
að á þeim lyftist brúnin við að
mæta honum líkt og gerist um
gamanleikara sem þurfa ekki ann-
að en að birtast á sviðinu til að
koma öllum í gott skap. Og þegar
heimiliskettirnir kvöddu með nýj-
ustu stökuna eða brandarann í
nesti heyrðu þeir smitandi hlátur
húsfreyjunnar langt út á stétt.
Oft minnti heimilið í Bama-
skólanum mest á einhvers konar
umferðarmiðstöð þangað sem einn
kom og annar fór. Þangað komu
skyldmenni, vinir og sveitungar
húsráðenda og aðrir gestir að
sunnan og austan og vinir og
skólasystkin barnanna sem vom á
öllum aldri, Aggi tveimur árum
eldri en Óttar og líka vinur okkar
og vinnufélagi á summm, Bekka
og Hildigunnur stútungsstelpur og
Einar enn í smekkbuxum. Og full-
trúi elstu kynslóðarinnar var svo
Kristján, faðir Einars, með útvarp-
ið sitt og koffortið í kompunni inn
af herbergi eldri bræðranna.
Margt sem gerðist á þessu góða
heimili meðan ég þekkti þar best
til á ekki erindi til annarra og get-
ur ekki skemmt öðmm en þeim
sem þá vom þar tíðastir gestir,
enda ástæðulaust að rjúfa friðhelgi
einkalífsins og svipta hulunni af
öllum launhelgum æskunnar. En
svo að nefnt sé aðeins eitt dæmi
gleymist sjálfsagt viðstöddum
seint kátínan á tvítugsafmæli Ótt-
ars þegar hálft kvöldið fór í að rífa
utan af afmælisgjöfinni sem faðir
hans og e.t.v. fleiri höfðu pakkað
inn í hvem kassann og bréfið á
fætur öðru og bundið þrælslega
utan um með ótal rembihnútum.
Ysti kassinn gat vel verið utan af
kæliskáp eða þvottavél, en þegar
afmælisbamið var að niðurlotum
komið hmndu loks úr þeim innsta
nýútkomnar ritgerðir Þórbergs
Þórðarsonar í tveimur bindum.
Þannig var unnt að verða sér úti
um ódýra skemmtun með dálitlum
húmor og hugmyndaflugi sem í
Sigvaldi Gunnlaugsson
Ul Fæddur 9. nóvember 1909 - Dáinn 6. júlí 1996
Sigvaldi Gunnlaugsson var
fæddur 9. nóvember 1909 í
Hofsárkoti í Svarfaðardal og
iést á Fjórðungssjúkrahúsinu á
Akureyri 6. júlí 1996. Foreldrar
hans voru Gunnlaugur Sigurðs-
son, f. 24. maí 1878, d. 17. des-
ember 1921, og Anna Stefáns-
dóttir, f. 6. desember 1874, d.
23. nóvember 1957. Systkini
Sigvalda voru Stefán, f. 1902,
Egill, f. 1904, Tryggvi, f. 1906,
Sigurður, f. 1912 og Anna Sig-
ríður, f. 1920. Bræðurnir eru
allir látnir en Anna Sigríður er
búsett í Kópavogi. Sigvaldi
kvæntist eftirlifandi konu sinni
Margréti Kristínu Jóhannes-
dóttur frá Sandá í Svarfaðardal
12. ágúst 1934. Þau eignuðust
átta börn.
1) Gunnlaugur, f. 29. janúar
1935, maki Sigríður Jónsdóttir
og eiga þau fjögur börn; 2) Jó-
hannes, f. 26. ágúst 1936, maki
Kristín Tómasdóttir og eiga þau
þrjú börn; 3) Árdís Fanney, f. 1.
janúar 1939, maki Jón Ármann
Árnason (skildu) og eiga þau
fjögur börn; 4) Anna Kristín, f.
26. janúar 1941, 5) Steinunn
Helga, f. 25. febrúar 1944, maki
Ófeigur Hólmar Jóhannesson og
eiga þau þrjú börn; 6) Rósa, f.
11. janúar 1947 og á hún einn
son; 7) Adda Hólmfríður, f. 28.
september 1950 og 8) Elín Sig-
ríður, f. 28. september 1950,
maki Thorbjörn Byrnes og eiga
þau tvö börn.
Útför Sigvalda Gunnlaugssonar
fór fram síðastliðinn laugardag
og var jarðsett á Dalvík.
Með nokkrum orðum viljum
við kveðja Sigvalda Gunnlaugs-
son, afa okkar.
Frá því við munum eftir okkur
og fram á fullorðinsár vorum við
alltaf velkomin til hans og ömmu í
sveitinni. Syngjandi hlátur afa og
glaðlyndi hans urðu það besta
veganesti sem hann gat gefið okk-
ur og munum við ætíð minnast
hans með þakklæti fyrir það.
Það sem kannski situr mest eft-
ir frá þessum heimsóknum er þó
áhugi hans á hugðarefnum okkar
og hæfileiki til þess að ræða þau
mál sem á okkur brunnu hverju
sinni. Ræddum við um heima og
geima og umræðumar bárust þá
oftar en ekki inn á heimspekileg
svið þar sem rúm var fyrir ýmsar
skoðanir og kenningar. Ekki vor-
um við alltaf sammála en þó end-
uðu viðræðumar alltaf á góðum
nótum og iðulega fylgdi þessi dill-
andi hlátur.
Afi hafði mikið yndi af því að
taka myndir jafnt af fólki sem feg-
urð landsins. Þessi brennandi
áhugi hans á því að mynda og
njóta þess sem fagurt er, varð okk-
ur hvatning til þess að hafa augun
opin fyrir sérkennum mannlífsins
og náttúrunnar. Fallegi dalurinn
hans varð honum ætíð innblástur
og mun um ókomna tíð minna
okkur á hann og fegurð lífsins.
Deyrfé,
deyjafrœndur,
deyr sjálfur ið sama.
En orðstír
deyr aldregi
hveim er sér góðan getur.
(Ur Hávamálura).
Árni, Margrét Kristín, Sig-
valdi Oskar og Anna Sigrún.
Kynni okkar Sigvalda hófust er ég
réði mig sem kaupamann að Hofs-
árkoti um eins árs skeið fyrir tæp-
um 20 ámm síðan. Þá var Sigvaldi
reyndar hættur sjálfstæðum bú-
skap og fluttur að Skeggstöðum,
sem liggja að Hofsárkoti, en
Gunnlaugur sonur hans tekinn við
búskap. Sigvaldi tók þó þátt í bú-
störfum með okkur þótt kominn
væri hátt að sjötugu og gekk til
allra verka bæði kvölds og
morgna. Þessi stuttu kynni nægðu
til þess að tengja okkur vináttu-
böndum sem haldist hafa síðan
þótt ekki hafi gefist mörg tækifæri
til þess að halda þeim við hin síð-
ari ár.
Ekki tel ég mig færan til þess
að lýsa lífshlaupi hans en þó veit
ég það að hann hafði búið alla
sína ævi á ættarbýlinu Hofsárkoti í
Svarfaðardal, þar sem faðir hans
hafði einnig búið og forfeður og
formæður. Aldrei hygg ég að hafi
hvarflað að honum að nokkur ann-
ar staður á jarðríki væri betri og
ekki veit ég til þess að hann hafi
farið af bæ nema brýna nauðsyn
bæri til. Enda eru fáir staðir eins
vel til þess fallnir að tengjast átt-
hagaböndum og Svarfaðardalur.
Há og tignarleg fjöll skarta á alla
vegu, Stóllinn gnæfir fyrir miðju
dalsins og beggja vegna rísa há-
reistar og brattar hlíðar, með
Rimar trónandi efst að austan-
verðu. Eftir fjarðarbotni rennur
lygn áin en bæir standa í þéttum
röðum beggja vegna. í ímynd
minni er þetta hinn íslenski dalur
þjóðsagnanna.
Sigvaldi var ekki hár í lofti en
bætti það upp á sviðum sem ekki
verða mæld með mælistiku. Hann
stendur mér fyrir hugskotssjónum
sem fulltrúi þeirra eðliskosta sem
prýtt hafa hinn íslenska bónda öld
fram af öld, þrautseigju, þolgæði
og óendanlegu langlundargeði. Ég
sé hann fyrir mér berandi byrðar á
baki, tína grjót úr túni og slétta
fyrir orf og ljá, vinnandi frá
morgni til kvölds. Og ekki veitti
af því, bamahópurinn sem sjá
þurfti fyrir var stór. En hann var
reyndar sá sjóður sem skilaði sér
margfalt til baka þegar bömin uxu
úr grasi.
Hann var kvikur á fæti, glað-
lyndur og skrafhreifinn og hann
gat alltaf séð hina spaugilegu hlið
hlutanna þótt um grafalvarleg
málefni væri að ræða. Hann var
ákafamaður í rökræðum og urðu
margar rökræðumar við morgun-
verðarborðið þegar búið var að
sinna fjósverkum. Hann hafði
mikla unun að ræða um landsins
gagn og nauðsynjar og reyndar
allt milli himins og jarðar og hafði
yfirleitt mjög ákveðnar skoðanir á
bland við margt annað gerir æsku-
árin engu öðru æviskeiði lík.
Yfir og allt um kring svífur svo
í minningunni söngur ungra og
aldinna og tónar gítars og harm-
óniku sem þeir Bamaskólafeðgar
gátu allir þanið af list og tilfinn-
ingu, enda Einar vel kunnur fyrir
harmóníkuleik sinn í útvarp og á
mannamótum. Auðvelt er líka
kunnugum að sjá fyrir sér bakvið
árin Grétar við píanóið, Gísla með
munnhörpuna og Agga með tón-
kvíslina á lofti meðan fjórði mað-
ur reynir við háa c-ið í „Söng
ferjumannanna á Volgu“. Seinna
tók litli drengurinn á heimlinu gít-
arinn enn fastari tökum en elsti
bróðirinn og systur þeirra, en öll
erfðu börn Einars og Guðrúnar
margar bestu gáfur og eigindir
foreldra sinna, þ.á.m. léttlyndið og
listhneigðina í tónlist og skáld-
skap. Otter er t.d. einhver snjall-
asti vísnasmiður sem nú bregður
fyrir sig ferskeyttum brag, þótt fá-
ir njóti þess sem skyldi vegna
meðfæddrar hlédrægni hans.
Þeir eru áreiðanlega margir
sem hugsa nú með þökk og hlýju
þeli til Guðrúnar Kristjánsdóttur í
minningu Einars bónda hennar og
senda henni, bömum þeirra og
öðmm ástvinum samúðarkveðjur
um mislangan veg. Sjóði góðra
minninga eyða mölurinn og ryðið
seint. Þó að vafalaust séu til mörg
dramatískari verk en „Bjargið"
eftir Sigurð Heiðdal sem Fjalla-
bæjafólk lék í stofunni í Dal á út-
mánuðum 1937 varð það fleirum
gæfuvegur en Gunnu í Holti og
Einari frá Hermundarfelli, sem þó
fóru með hlutverk elskendanna, að
þau skyldu setja upp hringana í al-
vöm áður en tjaldið féll og taka þá
ekki ofan eftir það.
Hjörtur Pálsson.
hlutunum. Og hann gat æst sig
talsvert ef honum var misboðið
eða einhverjir þeir atburðir voru í
fréttum sem ekki samrýmdust
hans siðferðiskennd. Ég minnist
sérstaklega eins sem honum
fannst forkastanlegt, og þreyttist
aldrei á að.tjá sig um, en það vom
akstursíþróttir. Honum fannst
óskiljanlegt hvemig menn gætu
gert sér að leik að hætta lífi og
limum á þennan hátt og þar að
auki valda fólki og fénaði óþæg-
indum með slíku háttalagi. Hann
var eins og uppruni hans stóð til
sannur framsóknarmaður en þó
var ekki þar með sagt að hann
gæti ekki hlustað á rök annarra.
Þegar staðið var upp frá borðum
eftir harðar rökræður, urðu þó
aldrei neinir eftirmálar þótt skoð-
anir hefðu verið skiptar.
Það var aldrei leiðinlegt að
vinna með Sigvalda, hvort sem
það vom fjósverkin, heyskapur
eða kartöfluupptaka. Þótt handtök
væm oft viðvaningsleg og afköst
lítil var viðkomandi leiðbeint um
rétt handbrögð góðlátlega og
gamanyrði látið fylgja með. Enda
var viðbmgðið hvað bömum og
unglingum gekk vinnan vel í um-
sjá hans. Hann var líka einstak-
lega hlýlegur og nærgætin við þá
sem þurftu á uppörvun að halda.
Þótt samverustundimar yrðu
fáar seinni árin vegna fjarlægðar
og anna, var alltaf jafn endumær-
andi að koma í Svarfaðardalinn og
ekki sakaði þá að spjalla við Sig-
valda í leiðinni. Seinustu árin vom
þau hjónin þó flutt til Dalvíkur og
urðu því stundimar færri. Fyrir
um ári síðan hitti ég hann á götu á
Akureyri og fannst mér hann þá
enn jafn léttur á sér og áður og
grunaði mig þá ekki að innan árs
yrði hann allur. Ég votta Margréti,
bömum hans og ættingjum mínar
innilegustu samúðarkveðjur.
Egill Einarsson.