Dagblaðið Vísir - DV - 08.04.1995, Qupperneq 40

48
LAUGARDAGUR 8. APRÍL 1995
80 ár síðan konur fengu kosningarétt í alþingiskosningum:
i ^
Fertugar fengu þær að kjósa
í dag, þegar íslendingar ganga aö
kjörborðinu, eru liðin rétt tæp áttatíu
ár frá því að konur fengu kosninga-
rétt til Alþingis. Óvíst er að allar ís-
landsdætur geri sér grein fyrir
hversu mikilvægt það er að eiga
þennan rétt sem dugmiklar konur í
fortíðinni börðust fyrir. Það var 19.
júní 1915 sem konungur staðfesti
stjórnarskrána sem fól í sér kosn-
ingarétt og kjörgengi kvenna, verka-
og vinnufólks. Reyndar var kosn-
ingarétturinn takmarkaður við 40
ára aldur í byrjun en skyldi síöan
lækka um eitt ár á hverju ári, niður
í 25 ár sem þá var kjörgengis- og
kosningaaldur karla. Kvenréttinda-
félag íslands mótmælti þessu en án
árangurs. Samkvæmt stjórnarskrá,
sem gekk í gildi árið 1920, fengu kon-
ur fullt og skilyrðislaust jafnrétti við
karla en þær máttu enn skorast und-
an kosningu. Þann 15. júní 1926 var
síðustu leifunum af misræmi milli
kynja útrýmt og ákvæðið um að kon-
ur gætu skorast undan kosningu fellt
niður. Þá öðluðust vinnukonur loks-
ins kjörgengi. 19. júní hefur síðan
verið hátíðisdagur kvenna.
í fyrstu kosningunum eftir að kon-
ur fengu kosningarétt til Alþingis,
kosningunum 1916, neyttu 30,2%
kvenna kosningaréttar síns. í sömu
kosningum var kosningaþátttaka
karla tæp 70%. í alþingiskosningun-
um 1923 gengu konur í fyrsta sinn
að kjörborðinu á jafnréttisgrundvelli
við karla. í þeim kosningum var
kosningaþátttaka kvenna 64,4% eða
helmingi meiri en 1916. í tvennum
næstu kosningum féll kosningaþátt-
taka kvenna niður í 34 og 37%. Frá
og með kosningunum 1927 fór kosn-
ingaþátttaka kvenna stighækkandi
og náði hámarki í kosningunum 1967,
þá var hún 89,8%. Til samanburðar
má geta þess að í síðustu alþingis-
kosningum, árið 1991, var kosninga-
þátttaka kvenna 87,3%.
ráðherra frá árinu 1970-1971. Á síð-
asta kjörtímabili sátu fimmtán konur
á þingi. Þar af hafa tvær gegnt stöðu
ráðherra, Jóhanna Sigurðardóttir
var félagsmálaráðherra frá árinu
1991 til 1994, og Rannveig Guðmunds-
dóttir frá hausti 1994.
Gleðifundur
á Austurvelli
Þegar konungur hafði staðfest
stjórnarskrána 19. júní 1915 og hin
gleðilegu tíðindi spurðust út, gaf
Kvennablaðið, sem Bríet Bjarnhéð-
insdóttir ritstýrði, út sérstakan
fregnmiða til að fagna sigri. Um
stjórnarskrána og kvenréttindin seg-
ir Lögrétta 23. júní: „í vorum augum
er hér um hreina og beina réttlætis-
skyldu að tefla. í vorum augum er
það nokkuð ofbeldiskennt, að fyrir-
muna nokkrum fullveðja borgurum
þjóðfélagsins að hafa atkvæði um
landsmál, þeim er þess óska á annað
borð...
Nú eiga konur jafnan rétt og karlar þegar gengið er til kosninga. Sjálfsagt
finnst öllum það meira en sjálfsagt i dag. Það eru þó aðeins áttatiu ár síð-
an íslenskar konur fengu kosningarétt.
Enginn veit, hve miklu góðu það aö kveneðliö fái að njóta sín í lands-
getur komið til leiðar með tímanum, málum jafnhliða karleðlinu. Og víst
er, að þar sem reynsla er fengin fyrir
þeirri breytingu, sem hér er í vænd-
um, þar er hvarvetna látið hið besta
af henni.“
Þegar reykvískar konur höfðu
sannfærst um að fregnirnar af stað-
festingu stjómarskrárinnar væru
réttar tóku þær að ræða og undirbúa
einhvem mannfagnað vegna hinna
nýfengnu réttinda. Kvenréttindafé-
lag íslands og Hið íslenska kvenfélag
ákváðu svo að haldin skyldi minn-
ingarhátíð í þessu tilefni og fengu
með sér formenn flestra kvenfélaga
bæjarins. Kom öllum saman um að
best væri að halda þessa hátíö sam-
tímis því er Alþingi kæmi saman 7.
júlí. Forstöðunefnd hátíðahaldsins
birti greinargerð um það og undir-
búninginn, og viðtal kom í ísafold
við ónefnda konu um, hvað til stæði.
Forstöðunefndin mæltist og til þess
að allir vinnuveitendur gæfu verka-
fólki sínu frí síðari hluta dagsins.
Starfsfólkið mundi borga það með
því að ganga með margfaldri ánægju
að starfi daginn eftir.
Til studningsmanna.
Takkl Bestu þakkir til ykkar allra sem á síðustu vikum hafið lagt á ykkur
ómælda vinnu í kosningabaráttunni. Þið hafið lyft Grettistaki til að kynna
þjóðinni stefnu okkar og framtíðarsýn.
Máttu kjósa
til sveitarstjórna
Konur höfðu áður barist fyrir
kosningarétti til sveitarstjórnar-
kosninga en helsta baráttukona
kvenréttinda á íslandi var eins og
flestir vita Bríet Bjarnhéðinsdóttir.
Árið 1882 fengu konur „sem eiga meö
sig sjálfar" kosningarétt samkvæmt
lögum nr. 1012. maí 1882. Þriðja grein
þeirra laga hijóðar svo:
„Ekkjur og aðrar ógiftar konur, sem
standa fyrir búi eða á einhvern hátt
eiga með sig sjálfar, skulu hafa kosn-
mgarétt, þegar kjósa á hreppsnefnd,
sýslunefnd, bæjarstjórn og á safnað-
arfundum, ef þær eru 25 ára og aö
öðru leyti fullnægja þeim skilyrðum
sem lög ákveöa fyrir þessum réttind-
um.“
1902 fengu þessar sömu konur kjör-
gengi til sveitarstjórna og sóknar-
nefnda. Árið 1907 fengu konur í
Reykjavík og Hafnarfirði kosninga-
rétt og kjörgengi til bæjarstjórnar-
kosninga meö sömu skilyrðum og
karlmenn; lög frá 22. nóvember 1907.
Ári síðar fengu konur almennt þessi
sömu réttindi. í bæjarstjómarkosn-
ingunum í Reykjavik 24. janúar 1908
tefldu konur fram kvennalista og
hlutu allar fjórar konurnar sem á
honum voru kosningu. 50% af kon-
um á kjörskrá í Reykjavík tóku þátt
í kosningunum og 58% kusu kvenna-
listann.
Fáar konur ráöherrar
Þótt kosningaþátttaka kvenna hafi
farið sívaxandi hefur hlutur þeirra á
Alþingi og í sveitarstjómum ekki
vaxið með jafnmiklum hraða. Ingi-
björg Hákonardóttir Bjarnason var
fyrsta konan sem kjörin var á þing.
Hún sat á þingi árin 1922-30. Ingj-
björg gegndi stöðu skólastjóra
Kvennaskólans í Reykjavík frá árinu
1906 til æviloka 1941. Fyrsti kvenráð-
herrann var Auður Auðuns sem
gegndi starfi dóms- og kirkjumála-