Þjóðviljinn - 24.12.1948, Blaðsíða 27

Þ JÓÐVIL JINN
Jólin 1949
I
ÞORVALDUR ÞÓRARINSSON:
Nýir siðir með nýjum herrum
Þrjár veizlur og ein vígsla að Bessastöðum
I því gamla heimkynni rakans og saggans, veggrunans,
lekans og slagans, sem við köllum í daglegu tali ísland,
hefur engin gleði verið einlægari og fölskvalausari en sú
að sjá risa riýtt hús, þurrara, vistlegra og hlýrra en það
sem áður var. Þó liðu svo aldir hjá, hver af annari, að
hvorki einstaklingar né stofnanir þjóðfélagsins gátu eign-
azt híbýli, er til lengdar fengi varizt lamstri hinnar
votu höfuðskepnu, og má kalla að eiristaklingurinn hafi
um langt skeið örvænt um úrslitasigur í baráttu sinni fyr-
ir dugandi húsakynnum. Hinsvegar sameinuðust hinir
frómustu um að búa svo að kirkjum sínum með sálugjöf-
uiri og anriaJTi rausn, að þar gæti haldizt tíðagerð við
sæmileg skilyrði. Getur víða að lesa átakanlegar lýsingar
á sorglegu ástandi guðs húsa, og má jafnframt af þeim
ráðaigleði safnaðanna, þegar úr rættist um endurbætur.
Eftir að þjóðinni datt það í hug á þessari öld að hún gæti
búið í þurrum húsum og hlyjum allt árið, og henni óx á-
ræði til að afla sér efniviðar í vandaða ög varanlega
óvinir, sem aldrei myndu sættast og aldrei gætu
sætzt. Hvers vegna sá hann þetta ekki löngu fyrr?
Hyers vegna gat honum nokkru sinni komið til
hugar, að annar eins aumingi og viðundur gæti lagt
mt lífsreglur?
Hinsvegar fann til þess nú, sem hann hafði ekki
fundið til áður, ekki athugað áður, en það var, að á
herðum hans hvíldi sú þjóðfélagslega skylda að taka
áfetöðu til sh'ks prédikara. Honum varð Ijóst, að
þánrilg maður var stórhættuíegur, — að því fyn
sem honum væri rutt úr vegi, því auðveldara og
bétra. Það yrði hægðarleikur að fá réttlátan dó.n
yfir þess konar mann. Hver ætli stæði með þessum
éignálaUsa, vinnulausa flakkara, þegar tdl kastanna
kæmi? Áreiðanlega enginn. Páskahátiðin í Jerúsa-
lém væri hinsvegar ekki fullkomin nema séð væri
fyrir endann á ferli slíkra manna.
' Og nú hafði skikkjuklæddi auðkýfingurinn fengið
vérkefni Upp1 í hendurnar, hlutverk, sem myndi verða
stétt hans og ætt til sóma og gera nafn hans ódauð-
legt.
mannabústaði, tók áðurnefnd gleði þvílíkan samfélags-
legan fjörkipp, að ekkert hús þótti fullgert fyrr en eig-
andinn hafði minnzt þess með fagurri veizlu fyrir hvern
mann sem lagt hafði hönd að smíðinni. Þessar veizlur sem
voru einu n ifni kallaðar risgjöld, eru hverju manns-
barni svo kunnar að þeim þarf ekki að lýsa, en höfundúri
þessarar greinar minnist ekki að hafa tekið þátt í öllu ál-
úðlegri eða ánægjulegri mannfagnaði um dagana. Og þær
þóttu jafnsjálfsagðar og þakið á húsið, hvort sem í hlut
átti ríkasti maður landsins, hið opihbera eða hinn fátæk-
asti þegn. Allir veittu við rausn. Veitandinn lagði sig
fram um að gera starfsmönnum sínum þennan dag sem
glaðastan, en þeir sig að fagna með honum hinu nýja húsi.
Því skal ekki neitað, að undirrituðum þótti þessi góði
‘ miuöjuii ax Kosuiaoi,
eftir að löngu var fullsannað hér á landi að allur almenn-,
ingur gat með htilsháttar politisku smiðshöggi ákveðið
að ala aldur sinn framvegis í hlýju og þurru húsi, enda
voru slík hús orðin svo mörg hér að loknum fyrsta þriðj,,
ungi þessarar aldar (þótt alþýða ætti fæst þeirra þá), að
varla gat talizt tilefni hátíðar þótt eitt bættist í hópinn.:
Samt var sama góða veizlan haldin upp aftur fyrir
hverju nýju húsi, jafnVel út öll ömurlegustu kreppuárin,
En nú ;brá svo kynlega við á tímum velgengni og alls-
nægta að hinn góði siður eins og lognaðist út af, áu'
þess nokkur viti hversvegna. Ef til vill hefur mönnum
ekki þótt eiga við að halda íslenzka veizlu mót hverjura
hinna mörg þúsund bragga sem erlent setulið lét ís-
lenzkar hendur reisa hér, þegar réttufn íbúum landsina
var bannað að koma sjálfúm séri upp þaki yfir höfuðið
en skipað að lána fé sitt útlendum ' stríðsþjóðum eða
kaupa fyrir það kókakóraflöskur. sém sagt: siður þesai
er nu nær horfinn og enginn veit hvört Hokkuð kemur £
staðinn eða hvort veizlur þessar verða förmlega afnumd-
ar með lögum í sinni gömlu mynd. En nú virðist allt «
einu vera fengin óvænt og nýstárleg niðurstaða í þv!
vafamali, a. m. k. að þvi er varðar húsagterð ríkisins A
setn æðstu stjornar landsins, a. m. k. á meðan núver,
andi höfðingjar fara með völd.
Svo vill til að eitt það hús sem hfjáðast hefur verið
af leka og asottast að öðru leyti af íslenzkum höfuð-
l