Þjóðviljinn - 24.12.1969, Blaðsíða 33

J ÓLABLAÐ — 33
DANSINN
DUNAR
Dansánn er sagður j'alnigam-
all mannkyninu. Og cians hverr-
ar kynslóðar endurspeglar við-
borf hennar til lífsins. Hann
er ósjálfráð viðbrögð, líkt og
kveðskapur og tónlisf, og játn-
ing þess, sem manneskjunni
býr innan rifja. Rokk og bítla-
dansæði væri óhugsandi með-
al landnema, sem stefna að á-
kveðnu. torsóttu marki. Til-
burðir nútímafólks í dansá end-
urspegla upplausn og óvissiu.
Margar frumstæðar þjóðir
bafa ið'kað dansa, sem áttu að
vera eftirlíking af hreyfingum
ýmissa dýra og báru nafn af
því. í Suður-Afríku er til
Vatnaliestadans, sem er að
likindum ekki sérstaiklega fim-
legur. Indíánar dönsuðu Buffla-
dans. fbúar Filipseyja höfðu
skáldle'gra ímyndunarafl og
fundu upp Bylgjudans, sem átti
að líkjast öldum hafsdns. En
„sagan endurtekur sig“. Amer-
íkumenn fundu upp á því
snemma á þessari öld að dansa
Bjarndýradans, Kalkúnadans,
Seladans og Pokadýradans.
ítais'ki þjóðdansinn Tarant-
ella á að hafa orðið þannig til:
f Appúlíu er könguló, sem
heitir tarantella oig bit henn-
ar eitrað. Var það hjátrú, að
ef kvikindi þetta biti menn.
ýæri það eina ráðið. að þeir
dönsuðu, sem óð'ir væru. Hófst
dansinn hægt og stillilega, en
ákafinn óx þar til dansendum-
iþ voru orðnir sem trylltir og
áuttu loks niður af þreytu. Eft-
ir andartaksihvíld spruttu þeir
á fsetur með enn meiri ham-
forum. Þessd dans bireiddist út
um alla ftalíu. En eftir að trú-
in á læknih'gamátt hans leið
undir lok. varð hann að sjálf-
sögðu hóflegri.
Dansæði gerði stundum vart
við sig á hallæris- og direp-
sóttartímum miðaldanna. Gerð-
ist þetta til dæmis í Rínar-
löndum rétt eftir Svarta dauða
árið 1374. Þá dansaði fólk dag
og nótt úti um akra og engi og
þóttist sjá himnana opna. Æð-
isgenginn máinnfjöldinn flykkt-
ist til Sanktl Vitusar kapell-
unnar i Zabern. Var jafnan
heitið á þann dýrling þegar
dansæði gerði vart við sig.
Æði þetta vai líka nefnt Vítus-
ardans. Trúlegt eir að öskur og
skirækir hafi^fylgt múgæð'inu.
Annars eðlis vsr dans. sem
varð til í Miinchen um það
leyti, sem pláigunni var að
létta. Borgarbúar voru, að
vonum, djúpt sokknir í eymd
og vonleysi. Þá var það. að
ílátasmiðir borgarinnar tóku
sig til og buðu hörmiungiunum
byrginn á óvæntan hátt. Þeir .
komiu saman á torginu og döns-
uðu eftir glaðlegum hljóðfæra-
. slætti. Þátttaika varð eihhver,
þrátt fyrir sorg og söknuð. Og
upp frá því minntust boirgar-
búar þessiara lífsglöðu mianna
sjöunda hvert ár með því að
dansa á götunum. Kallaðist
það Beykisdans.
Margar söigur fara af því,
hve Spánverjar séu gefnir fyr-
ir dans og hljóðfæraslátt. Fyrr
á tímum brugðu þeir þvi jafn-
vel fyrir sig að dansa við jarð-
arf.airir. og var það að sjálf-
sögðu með hátíðlegu sniði.
Gamiall, spænskur þjóðdans
nefnist Fandangó. Þar mun
hafa verið allmikið líf í tusk-
unum, því að dansinn vakti á
sínum tíma reiði kirkjunnar.
Einu sinni voru nokkrir prest-
ar og frómir menn skipaðir til
að gera ráðstafanir gegn hon-
um. Enginn þessara manna
hafði séð dansinn, en einn
þeirra var svo samvizkusamur.
að hann siagði. að jafnvel hið
Ula yrðd að fá að verja sök
sína.
Kölluðu þeir á fyrir réttinn
nokkur ungmenni til að sýna
dansinn. En þá birá svo við, að<>
dómendurnir urðu svo hrifnir,
að þeir gleymdu hlutverki sínu
og gengu með í dansánn.
Svipuð saga er sögð af öðr-
um spænskum dansd, Hirð-
sveinadansinum. Hann var upp-
haflega trúairleg aithöfn, sem
fór fram í kirkjunni í Sevilla,
og hélzt við fram á síðustu
öld. Er honum þannig lýst:
„Dansdnn hófst fimmtudaginn
eftir fermingairhátíð og var iðk-
aður í átta dagia. Fór hann
fram um sólsetur, og var hvergi
ljós nema í aðalkapellunni.
Framan við altarið var klæði
á gólfi. Þar stóðu tíu drengir
i riddarabúningi frá miðöld-
um. Allt í einu kváðu við hljóð-
pípur, hom og strengjahljóð-
færi, og drengimir tóku að
diansa, hæigt og hátíðlega. Eftir
litla stund hófu þeir söng, og
hljóðfærasil'átturinn færðist í
aukana. Drenglmir klöppuðu
saman lófunum, og dönsuðu
með vaxandi hraða, þar til úr
því varð æðisgenginn hring-
snúningur, sem hreif áhorfend-
ur mjög“.
Erkibis'kupinn í Sevilla setl-
aði að banna þennan dans, en
dómkirkjupres'tarnir og borgair-
búar snerust á móti því. Skaut
hann þá máli sínu til páfa.
Páfinn var svo réttsýnn mað-
ur, að hann kvaðst ekki geta
skorið úr málinu, nema hann
sæi drengina. Voru þeir þá
sendir til Rómar. Páfinn varð
svo hrifinn, að hann leyfði
þeim að balda Hirðsveinadans-
inum áfram. En til þess að
móðga ekki erkibiskupinn,
sagði hann, að dansinn skyldi
lagður niður þegar riddarabún-
ingar drengjanna væru gat-
slitnir. En dóm'kirkjuprestarn-
ir sáu við þessu. Þeir endur-
nýjuðu hverja flík út af fyrir
sig, jafnóðum og hún slitnaði.
Þannig varð búningurinn aldrei
útslitinn allur í einu. En sjálf-
ur dansinn leið undir lok á
öldinni, sem leið.
Sérfiróðir menn bafa komizt
að raun um. að 136 þjóðdans-
ar hafi komið upp í Bæbeimi.
þó að flestir séu nú gleymdir.
Þar er Polka upprunninn, og um
það er þessi saiga: Ung stúlka í
sveitaþorpi, Anna Slezak, var
svo glöð eitt sunnudaigskvöld,
að hún fór að dansa syngjandi
um torigdð, alein. Nágrannarn-
ir þyrptust utian um hana og
sáu, að þetta var áður óþekkt-
ur dans. Allir vildu læra hann.
og hún kenndi hann öllum með
glöðu geði. Smám saman bairst
hann út um alla álfuna og þótti
alls staðar góð og hófleg
skemmtun.
Oðru máli var að gegna um
dans, sem barst frá Póllandi
og var jafnan kallaður Pólskur
dans. Hann virðist ekki hafa
verið m.eð öllu hættulaus því
að svo er sagt, að „hjairta, lifur
og lungu slitnuðu úr tengslum
í hinum ofsalega hringsnún-
ingi“, eins og það er orðað í
gamialli bók.
Fyrr á öldum var þannig
dansað i Norður-Evrópu, að
allir héldust í hendur og stigu
dansinn hæigt og virðulega. Það
er talið, að dansinn, með þeirri
breytingu, að einstök „pör“
hringsnúist, hafi borizt þangað
frá Póllandi á 15. öld. Þetta
mæltist illa fyrir, því að þess-
konar dans fór fram með
feikna hraða, stökkum. hróp-
um og lófaklappi. Sjálfur Lúth-
er tók afstöðu í málinu og
sagðist þrátt fyrir allt. ekki
sjá sér fært að banna þennan
dans í brúðkaupsvei zlum, þar
eð dans væri gamall og góður
siiður.
f enstori bók frá þessum tím-
um er svohljóðandi lýsáng á
brúðkaupsvei zlum „Eftir að
staðið er upp frá borðum, hefst
hóreysiti máldl, svo að hriktir í
bverju bandi. Brúðurin er leidd
fram á gólfið, og samstundis
duna,r dansinn, með snarsnún-
ingi, sviptingum og pilsaþyt,
svo að ætla mætti, að veizlu-
gestimir væru djöfulóðir —
Frá þeim tímum er þess líka
víða getið i söignum og þjóð-
sögum, að konur hafi dottið
dauðar niður í dansi. Til dæm-
ir á riddari nokkur að hafa
látið dansa dóttur sína í hel í
hegningarskyni fyrir það, að
hún lagði hug á ótiginn mann.
Síðar lagðist þessi umsvifa-
mikli dans niður, og samkvæm-
isdansar frönsku konungshirð-
arinnar bárust út um Evrópu.
Ballett, eða listdans, var upp-
haflegia mjö'g hátíðleg atihöfn.
Átti hann oft að sýna atburði
úr goðafræði eða jafnvel biblí-
unni. Veizla guðanna hét ít-
alskur dians eftir aðalsmanninn
di Botta. Þá vax og til dans,
þar sem menn klæddust eins
og kairdínálar, og einu sdnni
voru „hinar sjö syndir“ úr
biblíunni sýndar á danssviði.
Fljótlega fór þó að bera á and-
stöðu prestanna gegn þessu. Og
þegar því var haldið fram til
málsbóta, að Davíð konungur
dansaði kringum sáttmálsörk-
ina, sögðu þedr, að bölvun
hvíldi yfir dansinum, síðan
Salóme dansaði í velzlu Heiród-
esar og varð Jóbannesi skír-
ara að bana.
Um miðja síðustu öld geisaði
faraldur af dansæði á Mada-
gaskar. Þessi plá-ga fór um alla
eyna, og dansaði fólk í þús-
undatali á þjóðvegum og torg-
um. Það snarsnerist dag og
nótt eftir trumbuslætti og
hornablæstri. Fleiri og fleiri
bættust við í hópinn, þar til
enginn vissi, hverj ir voru óð-
ir og hverjir, að nafninu til,
allsgáðir. Um þetta leyti geis-
uðu á eynnj harðvítugar trú-
arbragðiadeilur og æsingiar voru
í stjómmálum. Spámenn og
töframenn fylgdu hópnum og
reru undir. Lauk með því, að
mikill hluti landsbúa á stóru
svæði hringsnerist kringum
stokka og steina, sem einhver
átrúnaður var bundinn við. Að
hálfum mánuði liðnum tók æð-
ið að réna.
Dansinn er kominn Danskinum
frá.
Danskurinn gaf okkur stjórnar-
skrá.
Margt hefur Danskurinn vel
oss veitt,
viljum þó kannast við lítið eitt
— sungu íslendingar fyrir
nokkrum áratugum.
(Hedmildir, m.a. Dagligt liv
i Norden, eftir Tr. Lund).
ef þér þurfið
á prentvinnu að Kalda, þá leitið
upplýsinga hjá okkur.
alls konar prentun,
stór og smá, einlit og fjöllit.
prentsmiðjon O D DI h.f.
Bræðrahorgarstíg 7.
Sími 20280 — 3 línur.
*