Þjóðviljinn - 15.11.1972, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 15. nóvember 1972 |ÞJÓÐVILJINN — StÐA 5
Helgi Seljan, alþingis-
maður, er formaður
Bandalags íslenzkra leikfé-
laga og skrifar hér grein
um leikstarfsemi áhuga-
fólks.
tslendingar eru sagðir listelsk-
ir. Mikill fjöldi stundar ýmiss
konar listsköpun i einu eða öðru
formi. Eflaust eru þar margir,
sem aðeins eru kailaðir, en ekki
útvaldir.
En hvað um það. Ef ánægja og
innri gleði fylgja slikri listsköpun,
er hún sannarlega ómaksins verð.
Hins vegar eru hryggilega mörg
dæmi um það, að fólk haldi til-
raunir sinar i þessa veru sanna
list og geri þá kröfu til umheims-
ins, að hann meti slikt að verð-
leikum, þó aðeins sé um að ræða
lélega eftiröpun, gersneydda
frumleik og listrænum tökum á
viðfangsefninu. Hvimleitt fyrir-
bæri, en þvi miður áberandi i
okkar menningarlifi.
Það fólk, sem ég ætla að minn-
ast hér á, er blessunarlega laust
viö þetta ofmat á listsköpun sinúi
og kallar hana ekki þvi nafni, ætl-
ast ekki til þess, enda oftlega um
veikburða tilraunir að ræða,
Ungmennafélagið Dagsbrún i
Austur-Landeyjum sýndi leikritið
Storm i grasinu eftir Bjarna
Benediktsson fra Hofteigi. A
myndinni eru Stefán Jón Jónsson,
Sveinbjörn Benediktsson og
Grétar Haraldsson i hlutverkum
sinum. Leikritið var meðal
annars sýnt hér á þéttbýlis-
svæðinu.
Nokkrar hugleiðingar um
leikstarfsemi áhugafólks
Úr sýningu Leikfélags Akureyrar á Strompleiknum. Leikstjóri var
María Kristjánsdóttir.
meira og minna misheppnað-
ar að vonum.
Ég held þó, að óhætt sé að
fullyrða, að vanmat á þessu starfj
sé áberandi, ekki einungis hjá
fólkinu sjálfu, heldur og sam-
ferðafólkinu, að ekki sé nú talað
um suma lýsandi menningarvita,
hálærða og margsiglda hér i
höfuðborginni. Ég er hér (svo ég
komist nú frá formálanum) að
tala um þá fjölmörgu, sem starfa
að leiklistarmálum hvarvetna úti
um landsbyggðina. Þar eru auð-
vitað fáir, sem kallast mættu út-
valdir, en þeir eru þó vissulega
til, en.allir, sem þar að vinna,
komast i senrtingu við þá töfra,
sem leiklistin á i sér fólgna, enn
nánari og næmari snertingu jafn-
vei en fæst við það að horfa á færa
leikara túlka snilldarverk, og
skal þó sizt úr þvi dregið. En það
er margt undravert, sem i ljós
kemur i þessu áhugastarfi.
Hægláti sveitapilturinn, sem er
fálátur að jafnaði og fátalaður að
sama skapi, reynist geta brugðið
sér i ótrúlegustu gervi, skipt um
rödd, fas og svipbrigði, leikur
jafnvel svo vel, að leikstjórinn,
sem hefur margt séð og mörgu
góðu kynnzt, stendur agndofa yfir
þessari gerbreytinggu.
Kona á fimmtugsaldri kemur
upp á svið i fyrsta sinn, þann
draum hafði hún reyndar átt frá
æskuárum. Hún er- kvíðin og
óstyrk i fyrstu og ýmislegt fer i
handaskolum á æfingum.
En á frumsýningu birtist þessi
greinda en hljóðláta kona okkur
allt i einu á sviðinu sem talandi
dæmi borgarlegrar heimsku,
snobbuð og hávær svo sem vera
’ber og fólk spyr sjálft sig: Ekki
getur þetta verið hún....?
Þetta' má auðveldlega kalla
ýkjur, rangt listamat, dóm-
greindarleysi almennings og mér
er sem ég sjái fyrirlitninguna
skina af upphöfnum gáfusvip
menningarvitanna sumra hverra.
Og fleiri en þeir hrista höfuðið
eða láta sér nægja að brosa góð-
látlegu vorkunnarbrosi.
Nú skal það skýrt tekið fram,
að þrátt fyrir þessi dæmi, sem ég
persónulega jþekki og fjölmörg
önnur, fer þvi fjarri, að ég haldi
þvi fram, að leiksýningar áhuga-
fóiks séu einhver listræn heildar-
sköpun að túlkun og svip hverrar
sýningar má ósjaldan finna miklu
meira neikvætt en jákvætt, ef
lagður er á strangur listrænn
mælikvarði. Þvi má reyndar bæta
við, aö fátt getur staðizt þann
mælikvarða fullkomnunarinnar,
sem sumir vilja leggja á þessa
viðleitni.
Mig langar hins vegar á harla
ófullkominn hátt að telja fram
þau atriði, sem hniga að því öll,
að þessi starfsemi hafi auk sins
mikla félagslega gildis, viss áhrif
til jákvæðrar listsköpunar og hafi
jafnvel i för með sér viss afrek á
sviði leiklistarinnar — ég leyfi
mér að endurtaka orðið afrek, svo
enginn haldi, að um prentvillu sé
að ræða. Þessi atriði mættu þá
gjarnan vera réttlæting þessara
skrifa, andsvar við þvi þrönga
sjónarmiöi, sem þessi mál virðast
litin af þeim, sem ættu að ýta
undir þessa starfsemi, en ekki
ganga af henni dauðri, eins og
ætlunin virðist stundum vera.
Fyrst er rétt að minna á þá
geysileggu fyrirhöfn, alla þá
vinnu, sem þetta fólk leggur á sig,
oft eftir langan erfiðisdag.
Að visu er félagslif án fyrir-
hafnar litils virði samanber ýmsa
innantóma klúbbstarfsemi, þar
sem matar- eða drykkjarveizlur
skipa öndvegi, en hún er vinsæl
hjá ýmsum betri borgurum, sem
halda sig taka þátt i félagslifi með
þessu móti.
En litum rétt á fyrirhöfnina og
það, hversu mikil hún er i raun.
Það er ekki óalgengt, að i
meðalleikrit fari 150 æfingar-
stundir til viðbótar annarri vinnu,
að ógleymdum sýningum og
ferðalögum þeim tengdum. Og
fyrirhöfnin borgar sig fyrir fólkið,
þó mikil sé. Ekki peningalega
séð, enda litið i það varið, en sú
félagslega tilfinning, sem því er
samfara að vinna þannig er dýr-
mæt hverjum og einum. Hin
mikla sameiginlega vinna við
sameiginlegt verkefni eykur
vissulega þá samfélagslegu
kennd, sem við erum ekki alltof
rik af.
Við hljótum að stefna i átt til
meiri félagshyggju, aukins
félagsþroska, þar sem sérhags-
munir einstaklingsins verða að
aðlagast hagsmunum heildar-
innar til góðs fyrir alla aðila. öll
starfsemi i þá veru hlýtur að vera
mikilsverður áfangi á þeirri
þroskaleið. Og mikilsvert er það
einnig að leggja á sig starf til
annars en þess að græða peninga,
einkum nú á dögum, þegar pen-
ingar virðast skipta meiru máli
en nokkru sinni, þó fallvaltleiki
þeirra sé einnig meiri en oftast
áður.
Þessi tilfinning getur verið
býsna lærdómsrik þeim, sem
annars er vanur verðmætamati
bundnu við eina saman peninga.
Þetta um fyrirhöfnina og
félagslegt og raunar mennignar-
legt gildi hennar, þó miklu fleira
mætti um það skrifa.
Ég vik að hinum skapandi þætti
þessa starfs. Langflestir þeirra,
sem leika einhver hlutverk, sem
máli skipta, reyna að gera sér
grein fyrir eðli og skaphöfn per-
sónunnar, sem túlka á, reyna
einnig að velta fyrir sér heildar-
byggingu verksins og persónunni
sem einstaklingi meðal annarra
einstaklinga leikritsins. Góðir
leikstjórar (og aðra þekki ég t.d.
ekki) aðstoða hér dyggilega við
hvort tveggja, dýpka skilninginn
á viðfangsefninu, skýra og skerpa
þær höfuðlinur, sem draga þarf.
Þessum þætti fylgir ósjaldan
nokkur sjálfskönnun viðkomandi
leikara, meðvituð eöa ómeðvituð,
þroskavænleg og rétt meðferð,
ekki aðeins fyrir persónusköp-
unina, heldur einngi fyrir leikar-
ann sjálfan, ef hann leggur sig
fram.
Og það vil ég segja af nokkurri
reynslu, að fáir eru þeir, sem ekki
leggja sig fram og vilja allt gera
til þess, að sem bezt takist. Með
góðri aðstoð hæfra leikstjóra er
hér á ferðinni glettilega mikil
mannlífskönnun, þegar betur er
að gáð.
Hinn skapandi höfuðþáttur
starfsins kemur jafnt inn á hið
listræna svið, þegar vel tekst til
og ekki siður leiðir hann til aukins
þroska, aukinnar þekkingar við-
komandi einstaklings á sjálfum
sér og mannlifinu yfirleitt.
Og mörgum tekst i persónu-
sköpun sinni að vinna umtalsverð
afrek, draga fram skapgerðar-
einkenni og eðlileg viðbrögð, nota
réttan tón á réttum stað, finna
persónuna, skilja hana og túlka
hana rétt.
Þetta kalla ég án minnsta efa
listsköpun,vægara orð verður þar
stundum ekki notað a.m.k.
I þriðja lagi vil ég nefna þau
áhrif, sem þvi eru samfara að
komast i snertingu við gott leik-
verk, hvort heldur það hefur
alvarlegan eða gamansaman
grunntón.
Þau áhrif vara lengur en meðan
leikið er. Þau segja til sin i aukn-
um bókmenntaáhuga og túlkun
þeirra, svo eitthvað sé nefnt.
Margir sökkva sér beinlinis
Frh. á bls. 15