Þjóðviljinn - 29.12.1972, Side 8

8 SÍDA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 29. desember 1972
Föstudagur 29. desember 1972 ÞJÓÐVILJINN — SÍDA 9
Norska tímaritið Kontrast, sem
gefið er út af PAX-forlaginu,helg-
aði iþróttunum mikið rúm á sið-
um sinum i sumar. Þar voru þær
settar undir mæliker marxiskrar
gagnrýni og sýnt fram á hvert
pólitiskt hlutverk þær hefðu i
borgaralegu þjóðfélagi. Einnig
var þar rakin saga iþróttasam-
taka verkalýðsins, sem voru
mjög öflug i Noregi á 3. og 4. ára-
tugnum. Er nú meiningin að gera
þessum skrifum blaðsins nokkur
skil hér á eftir.
f Noregi hefur oft staðið mikill
styrr um þátttöku iþróttafólks i
alþjóðlegum mótum. Arið 1936,
þegar iþróttahreyfingin var klof-
in i tvær fylkingar — aðra borg-
aralega og hina sósialiska — tók
hið borgaralega samband þátt i
ólympiuskrautsýningu Hitlers, en
iþróttahreyfing verkalýðsins
sendi keppnisflokk til Barcelona,
þar sem til stóð að halda ölym-
piuleika alþýðunnar. Úr þeim
leikum varð þó ekki, þar sem
borgarastyrjöld brauzt út um
svipað leyti og leikarnir áttu að
hefjast. Iþróttasamband borg-
arastéttarinnar hefur tekið þátt i
fjölmörgum mótum, sem haldin
hafa verið i löndum eins og
Grikklandi, Suður-Afriku o.fl.,
þrátt fyrir hávær mótmæli heima
fyrir og i viðkomandi löndum.
Það hefur einnig neitað að keppa
við Austur-Evrópurikin. En samt
halda leiötogar og málgögn borg-
arastéttarinnar áfram að dásama
hlutleysi iþróttanna. En höf-
undar ritsins segja að þetta sé
ekki það eina, sem sýni fram á
tengsl iþróttanna við stjórn- og
þjóðfélagsmál. Eðli og inntak
iþróttanna eins og þær eru reknar
i borgaralegu þjóðfélagi sé sam-
tvinnað samfélagsgerðinni —
rikjandi framleiðsluafstæöur
skilyrði allan rekstur þeirra. Alla
strauma, sem rikja innan efna-
hagslifsins — sókn hringamynd-
unar, miðstjórnunar, hagræðing-
ar — er einnig að finna á iþrótta-
sviðinu. Þeir taka sem dæmi, að
alþjóðlegir auðhringar leggja
undir sig æ meir af sportvöru-
markaðnum og að vissar greinar
iþróttanna eru að einoka allan
iþróttaáhuga. Það er engin tilvilj-
un,að ákafasta fjárfestingin á sér
einmitt stað i þessum greinum.
F'járfesting er gifurleg i iþrótt-
um, og auðmagnið streymir til
þeirra. Þetta hefur i för með sér
tæknivæðingu — á mörgum svið-
um skiptir útbúnaðurinn meira
máli en keppandinn, — sérhæf-
ingu — áhugamenn eru ekki til
neinna stórræða liklegir lengur,
— mikla skipulagningu — dæmi:
leikkerfi i flokkaiþróttum. Þessi
þróun á sér hliðstæðu i atvinnulif-
inu. Hún er merki um tiihneig-
ingu til að gera manninn að æ
fullkomnari vél. Og þeir minna á
umsagnir fréttaritara, sem stað-
færðar gætu hljóðað svo: „Þegar
FH-vélin fer i gang, fær ekkert lið
staðizt.” Þeir segja, að iþróttirn-
ar hafi glatað hlutverki sinu sem
tómstundagaman og flótti frá
kúgun og aga vinnustaðarins.
Máli sinu til sönnunar nefna þeir,
að i frumbernsku knattspyrnunn-
ar i Englandi á timum iðnbylting-
arinnar hafi engar reglur verið til
i leiknum — þetta var leikur al-
þýðunnar. Þá litu valdhafarnir
sparkið hornauga og ofsóttu iðk-
endur þess. En þegar knattspyrn-
an fékk fastar leikreglur, var
skipulögð i lið, fékk dómara, og
leikmenn fengu hver sitt ákveðna
hlutverk á vellinum, féil allt i
ljúfa löö og fólk var hvatt til að
stunda þetta. Nú var þetta ekki
lengur flótti frá helsi og stifri
skipulagningu vinnunnar. Hug-
myndafræöi og skipulag iþrótt-
anna i auðvaldsþjóðfélagi mótast
vilanlega af umhverfinu. Undir-
staðan er samkeppnin. Sá sterk-
asti, duglegasti og sá sem getur
fjárfest mest vinnur yfirleitt. Al-
vara þessarar samkeppni er mun
meiri en leikgleðin, sem rikja ætti
i iþróttunum. Samkeppnin verður
æ harðari, þegar kemur út i at-
vinnumennsku (jafnt dulbúna
sem opinskáa). Þessi samkeppni,
þar sem allir eru sagðir hafa
jafna möguleika, er notuð til að
breiða yfir þá samkeppni, sem
rikir i auðvaldsþjóðfélagi, þar
sem tækifærin eru vægast sagt
dálitiö misjöfn.
En eru nú allir jafnir innan
iþróttanna? Nei, þvi fer fjarri.
Allir þekkja kynþáttastefnu Suð-
ur-Afriku og Ródesiu, og hún
kemur skýrt fram i iþróttunum

Er íþróttaskipulag
nútímans ætlað for-
réttindastéttunum?
eins og dæmið frá siðustu Ólym-
piuleikum sýnir. Þá hindra efna-
hagsaðstæður stóra þjóðfélags-
hópa i ástundun margra iþrótta-
greina. Svo er það nú ekki beint
freistandi fyrir erf iðisvinnu-
menn, sem þurfa kannski einnig
að eyða löngum tima i ferðir tii og
frá vinnu.að hlaupa út á völl i fót-
bolta að loknum vinnudegi. Þetta
sýnir, að áróður iþróttafrömuða
og annarra um jafna möguleika
allra til iþróttaiðkana er mesta
froðusnakk.
En eitt er það atriði, sem af-
hjúpar hvað gleggst það kúgunar-
hlutverk, sem iþróttunum er ætl-
að i borgaralegu þjóðfélagi, og
það er hin stifa aðgreining kynj-
anna, sem rikjandi er á iþrótta-
sviðinu. A fjölmörgum sviðum
þjóðfélagsins er unnið að aukinni
samvinnu kynjanna. En innan
iþróttanna er barizt með kjafti og
klóm gegn öllum tilhneigingum til
sliks og á fáumsviðum þjóðfélags-
ins er hræðslan við kynhvötina
eins mikil. tþróttir eru likams-
rækt og kynlifið er eðlilegur þátt-
ur mannlegrar tilveru, svo sjálf-
sagt væri, að karlmenn og kven-
menn iðkuðu iþróttir saman —
ræktuðu likama sina i óþvinguðu
samspili. En þegar hafðar eru i
huga hinar margfrægu kyngrein-
ingar á alþjóðamótum og háir
múrveggirnir milli kvenna- og
karlabústaða á ólympiuleikun-
um, mætti halda að iþróttaleið-
togar væru samsafn gamalla
viktorianskra kellinga og ihalds-
samra skólastjóra, sem ekki geta
hugsað sér, að likaminn saurgist
af sinni eðlilegu starfsemi. En
svarið er ekki svo einfalt. Heil-
brigt kynlif getur nefnilega haft
frelsandi áhrif; og hlutverk sam-
keppnisiþróttanna er að kúga og
bæla en ekki að frelsa. Sam
vinna kynjanna á iþróttasviðinu
gæti sumsé endurvakið leikgleð-
ina og stefnt alvöru samkeppn-
innar i hættu. Og þá væri búið að
grafa undan aðlögunarmætti
iþróttanna.
Eitt dæmið enn, sem gengur i
sömu átt, er hin siaukna áherzla,
sem lögð er á stjörnuiþróttir.
Þetta gerist á kostnað iþróttaiðk-
ana fjöldans, t.d. vegna þess, að
stjörnuiþróttirnar gleypa helftina
af öllum fjárveitingum til iþrótta.
Þaðerubyggð stórkostleg iþrótta-
mannvirki, sem stjörnurnar ein-
ar fá notið.i stað þess að byggja
fleiri og minni, sem fjöldinn getur
haft bagn af. Stjörnudýrkunin er
varin með þvi, að hún örvi æsku-
lýðinn til þátttöku. betta getur
verið rétt. En það er önnur hlið á
þessu máli engu litilvægari og
hún er sú, að stjörnudýrkunin
leiðir af sér óvirkt áhorfendahug-
arfar — áherzlan á einstaklinginn
hefur i för með sér að fjöldinn er
gerður óvirkur.
f þessu sambandi er hlutverk
fjölmiðlanna mikilvægt. Þeir ala
miskunnarlaust á stjörnudýrkun-
inni. Ef hugaðer að ástandinu hér
á tslandi i þessum efnum, kemur
þetta glögglega i ljós. A hverjum
degi eru margar siður allra blaða
helgaðar iþróttunum — jafnvel
gefnir út blaðaukar þegar mikið
liggur við — og himinhrópandi
meirihluti rýmisins er undirlagð-
ur stjörnuiþróttunum. Eitt dæmi
um þetta er, að þegar einhver
skólinn vigir leikfimishús hefst
mikið ramakvein á iþróttasiðun-
um, og öllum hugsanlegum yfir-
völdum er úthúðað fyrir, að gólf-
flöturinn sé ekki nógu stór til að
stjörnurnar geti athafnað sig á
honum. Svo eru það öll viðtölin
við stjörnurnar, brúðkaupsmynd-
irnar af þeim, útnefningar „bezta
iþróttamanns ársins” o.s.frv.
Ekki má skiljast svo við iþrótt-
irnar að ekki sé getið fyrirbrigðis
þess, er Ólympia nefnist, en ein
greinin i Kontrast fjallar ein-
göngu um þá stóru rós, sem allar
rikisstjórnir keppast um að fá i
hnappagatið.
Coubertin hét hann, sem endur-
lifgaði ólympiuleikana — fransk-
ur barón og skáld. Hann var trú-
aður og hafði eftirfarandi viöhorf
til iþróttanna: „Fyrir mér eru
iþróttir trúarbrögð með sina
kirkju, kenningar og siðvenjur . . .
og i rikum mæli blandnar trúar
legri tilfinningu.” Hjarta Cou-
bertins þessa er nú varðveitt i
Ólympiu i Grikklandi.
Aðaldeiluefni hverra Ólympiu
leika er reglan um áhugamennsk-
una. Um það hefur téður Coubert-
in þetta að segja: „Mér stóð per-
sónulega á sama. Núna (1935)
þori ég að viðurkenna það: ég hef
aldrei haft neinn sérstakan áhuga
á þessu máli.’” En Avery Brund-
age hefur aðrar skoðanir, og það
er lika ofur skiljanlegt. Hann er
nefnilega miljóneri sem og flest
ir meðíimir ólympiunefndarinn-
ar, og fyrir slika menn er vitan-
lega auðvelt að lita á iþróttirnar
sem fristundagaman —• þær eru
það hjá þeim. En ef fátækur
verkamaður, eins og austurriski
skiðakappinn Karl Schranz var
einu sinni, ætlar að ná á toppinn,
þýðir ekkert að taka iþróttirnar
sem fristundadútl. Hann verður
nauðugur viljugur að ganga á
mála hjá einhverjum sportvöru-
auðhringnum, m.ö.o. gerast at-
vinnumaður. Og það er athyglis-
vert, að þegar þessi dulda at-
vinnumennka er komin i spilið,
hætta menn að skiptast eftir þjóð-
ernum eða hugsjónum og taka af-
stöðu eftir þvi hjá hvaða auð-
hringum þeir eru ráönir. Þannig
lentu þau i andstöðu á Sapp-
oro—leikunum Karl Schranz
(auglýsir Kneissl skiðavörur)
ög landa hans Anne-Marie Pröll
(Atomic). Siðustu árin hafa mikl-
ar pólitiskar deilur risið við
hverja Ólympiuleika. Kynþátta-
málin hafa verið þar efst á blaði.
Og á siöustu tveim leikum hafa
bandariskir negrar mótmælt af
sjálfu altari Coubertins — verð-
launapöllunum. Rikisstjórnir
keppast um að fá að halda leikana,
þvi ekki getur betri yfirbreiðslu
yfir mótsagnir i þjóðfélaginu
(dæmi: Mexikó-leikarnir 1968) né
betri auglýsingu á eigin ágæti
(dæmi: Hitlers-leikarnir i Berlin
1936). En samt standa Ólympiu-
reglurnar óhaggaðar og i þeim
segir m.a.: „..alþjóðleg virðing
og góðvild.” „..vinátta og friður
milli þjóða..,” „Leikarnir eru
samkeppni einstaklinga en ekki
þjóöa.” Allt ber þetta að sama
brunni: Ólympiuleikarnir eru
stærsta sönnun þess, að hin
gamla yfirbreiðsla Rómaveldis —
brauð og leikar — er enn i notkun
og endist vel.
Hér hefur verið stiklað á stóru
og efninu gerð alltof fátækleg skil.
1 ritinu er langtum fleiri hlutum
gerð skil svo sem fyrirtækja-
keppnum, iþróttaleiðtogum o.fl.
Ef menn vilja kynna sér efnið
nánar er þeim bent á að nálgast
þetta hefti, sem er nr. 4, 1972.
(Þ.H. tók saman.)
SAMANTEKT UM ÍÞRÓTTIR UPP ÚR GREINUM í TÍMARITINU KONTRAST
Hvirfilvindur breytinga
í kjölfar Whitlams
Nýr
forsœtisráðherra
Ástraliu lœtur
hendur standa
fram úr ermum
Fyrsti forsætisráðherra
Verkamannaf lokksins i
Ástraliu i 23 ár, Edward
Gough Whitlam, sem er 56
ára gamall, reyndist fram-
kvæmdasamari strax í
upphafi starfsferils sins
sem forsætisráðherra fyrir
um hálfum mánuði en
nokkur fyrirrennara hans.
Hann hófst þegar handa
um efndir á loforðum
flokksins um úrbætur i
ýmsum málum, allt frá
herþjónustuskyldu til getn-
aðarvarna, þannig að sum-
ir þeirra landa hans, sem
höfðu háifvegis geispað sig
genum kosningarnar, sitja
nú eftir gapandi af undrun.
Fyrst byrjaði hann á þvi að
sverja sjálfur ásamt varafor-
manninum, Lance Barnard, em-
bættiseið mörgum dögum fyrr en
venja hefur verið við stjórnar-
skipti i Astraliu og, þar sem hann
gat ekki tilgreint fullskipaða
stjórn fyrr en eftir flokksráð-
stefnu i jólavikunni, tók hann
siálfur að sér.til bráðabirgða. 13
ráðherraembætti (þám. utan-
rikisráðherrasætið, sem hann
hyggst halda áfram ásamt for-
sætisráðherrastörfunum) og setti
Barnard yfir hin 14, sem eftir
voru. Og þessi litla tveggja
manna stjórn byrjaði þegar að
hafa endaskipti á stefnu Astraliu i
allfelstum málum, bæði innan-
lands og á utanrikissviðinu.
Jafnvel áður en hann sór em-
bættiseiðinn var Whitlam búinn
að kalla heim sendiherrann frá
Taipei á Formósu og fela sendi-
herranum i Frakklandi aö hefja
viðræður við kinverska sendi-
ráðsmenn i Paris um stjórnar-
samskipti. Siðan var fastafulltrúa
Astraliu hjá Sameinuðu þjóöun-
um falið að styðja tillögur, sem
miðuðu að hlutlausu svæði á Ind-
landshafi og ennfremur var
honum fyrirskipað að breyta fyrri
afstöðu landsins til Rhodesiu og
styðja héðan i frá ályktanir þriðja
heimsins gegn hvitum yfirboður-
um Rhodesiu. Upplýsingaskrif-
stofu Rhodesiu i Sidney var skip-
að að loka. Yfirvöldum Suður-
Afriku var tilkynnt, að ekki yrði
tekið á móti iþróttaliðum þaöan,
sem valið væri i eftir kynþáttum,
ekki einu sinni á leiðinni til ann-
arra landa. A blaðamannafundi
sagðist Whitlam keppa að sjálf-
stæðari afstöðu Astraliu i al-
þjóðamálum, samdrætti i her-
búnaði og ákveöinni afstöðu gegn
kynþáttamisrétti.
Herþjónustuskráning var
stöðvuð og sjö ungum mönnum,
sem setið hafa i fangelsi fyrir að
neita að gegna herþjónustu,
sleppt úr haldi. Þeim tólf þúsund-
um sem nú gegna herþjónustu
var gefinn kostur á, annaðhvort
að hætta eða ljúka 18 mánaða
timabilinu með aukaþóknunum;
sjálfboðaliðum i herinnvar boðin
þúsund punda endurskráningar-
þóknun. Aströlsku hermönnunum
140, sem enn voru eftir i Vietnam
af þeim 8000, sem voru þar 1968,
var skipað að koma heim fyrir
jólin.
Aðalaðgerðir Whitlams innan-
lands voru loforð um stórauknar
Frá Canberra
fjárveitingar til fræðslumála.
samgangna og heilbrigðismála.
Hann lét staðfesta að nýju, að
dregið yrði stórlega úr erlendri
fjárfestingu og bannaði að selja
eða leigja land, sem frumbyggjar
Astraliu gerakröfu tileignarréttar
yfir. Af smærri málum innan-
lands má nefna að hann afnam
m.a. aukaskatt á vin og sem
skyndiárás á fyrri stjórn aflétti
hann banni.á sýningu kvikmynd-
arinnar „Portnoy’s Compiaints.”
Whitlam felldi niður 27,5% sölu-
skatt á getnaðarvarnapillum og
ákvað að þær skyldu fáanlegar
gegnum almenningsheilbrigðis-
þjónustuna á lágmarksverði. Og
hann þrýsti i gegn samþykkt á
grundvallarreglu um jöfn laun
karla og kvenna. Að visu hefur
Whitlam ekki enn viðurkennt op-
inberlega tvö sjónarmið, sem
eiginkona hans, Margret, hefur
látið i ljós: að leyfa eigi fóst-
ureyðingarað lögum og að ekkert
sé athugavert við að barnlaus pör
lifi saman án þess að vera gift.
Samt leizt einni af þekktari kven-
frelsisbaráttukonum heims, Ger-
maine Greer, sem hefur verið
heima i Astraliu i frii, nógu vel á
aðgerðirnar til að lýsa yfir i
blaðaviðtali, að vel gæti verið, að
hún settist aftur að heima i Astra-
liu nú, fyrst komin væri Verka-
mannaflokksstjórn.
Ein margra aðgerða Whitlams i
þvi augnamiði að losa um hefð-
bundin tengsl Bretlands og Astra-
liu var að leggja af þann sið að
Ástraliumenn væru slegnir til
riddara eða fengju aðra hirðtitla
og tignarmerki hins svokallaða
Heiðurslista drottningarinnar. (1
rauninni hafa listarnir verið út-
búnir af þeim, sem við völd hafa
verið hverju sinni, og titlum og
öðrum venjulega úthlutað trygg-
um vinum og stuðningsmönnum).
Whitlam, sem þegar hefur lýst yf-
ir, að hann muni láta ástralskan
þjóðsöng koma i stað „God Save
the Queen,” tilkynnti ennfremur,
að hætt yrði opinberum konung-
legum heimsóknum til Astraliu.
Og i siðustu viku spáði nýskipað-
ur sendiherra hans i Bretlandi,
fyrrverandi stjórnmálamaðurinn
John Armstrong, að ef til vill yrði
Ástralia lýðveldi.
Vera má, að einhverjir Ástra-
liubúar hafi enn ekki náð andan-
um til að mótmæla þessum hvirf-
ilvindi breytinga. En yfirleitt
virðist þjóðin þó fylgja stefnu
Goughs Whitlams og ekki verður
einu sinni vart verulegrar and-
stöðu i málgögnum stjórnarand-
stöðunnar. I ihaldsblaðinu „Age”
i Melbourne, segir einn þekktari
pistlahöfundur landsins, Geoffrey
Hutton, að i straumi ákvarðan-
anna frá Canberra hafi ásýnd
Ástraliu tekið meiri stakkaskipt-
um en nokkru sinni eftir strið. At-
kvæðastraumurinn, sem kom
Whitlam til valda, skrifar hann,
hafi hrist Astraliumenn uppúr
mosagróinni afstöðu fyrri kyn-
slóðar og breytt þeim úr kjöltu-
rökkum i veiðihunda.