Þjóðviljinn - 26.10.1975, Blaðsíða 15

Sunnudagur 26. október 1975. ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 15
NIELS HAFSTEIN
SKRIFAR
UM MYNDLIST
Tryggvi
Ólafsson
Trúðurinn, ein af inyndum Tryggva ólafssonar á sýningunni I StJM.
Það hefur löngum verið mikil
tíska meðal islenskra mynd-
listarmanna að slá um sig á opin-
berum vettvangi i tima og ótima,
gefa út alls konar yfirlýsingar og
afkáralegar klausur, til þess að
auglýsa sjálfa sig og list sina eða
til þess að ófrægja einhvern
annan og stofna til ófriðar. Sjálf-
sagt eru til handhægar sálar-
fræðilegar skýringar á fyrir-
brigðinusem sérmenntaðir menn
gætu borið á borð fyrir alþjóð svo
hún fengi skilið, en þar fyrir utan
er öllum ljóst að nefnt fyrirbrigði
skiptist i tvo hópa: þeir fyrr
nefhdu, pislarvottarnir, skirskota
til samúðar almennings og falast
eftir dómi hans um hið uppáfall-
andi málefni, en hinir afturámóti
eru hneykslaðir á skilningstregðu
og hefðbundnum viðhorfum
almennings og yfirvalda. Nú er
þetta sviðsetta sjónarspil óskap-
lega skemmtileg tilbreytni i
mennigardeyfðinni, klambraðar
þjáningará báða bóga o.s.frv., en
þeir sem -ekki hafa kimnigáfuna
af verri sortinni byrgja eyru sin
af blygðun. Morgunblaðið hefur
gert ágæta úttekt á pislarvættinu,
og er engu við hana bætandi, en
einhvern veginn virðist hin reiða
rödd njóta minni sklilnigns.
Sýning i Súm
Tryggvi Ólafsson er fulltrúi
siðarnefndu sortarinnar, skekur
brandinn og gefur út yfirlýsingar,
yfirlýsingar sem gefnar eru af
krafti og sjálfumgleði heims-
mannsins, þess sem dvalið hefur
meðal annarrar þjóðar, ná-
tengdur straumunum og endur-
nýjuninni, og þekkir allar hliðar
málsins — séð úr fjarlægð. Og
vissulega er aðstaða listamanns-
ins mögulegur mælikvarði á
ástandið.
Ein yfirlýsing Tryggva
Ólafssonar hljóðar svo: „Það
ræður gúmmikúnst hér.” Dóm-
urinn er fallinn, og menn geta
glaðst eða reiðst eftir geðþótta.
Vonandi leyfist mér að segja að
ég er sammála þessari yfir-
lýsingu listamannsins en
nauðsynlegt er þó að gera
athugasemdir við hana, hún
verður að skoðast I þjósi
þess hvort hin aðflutta mynd-
list Tryggva stendur „gúmmi-
kúnst’Tandsmanna l'ram
ar á einhver hátt, eða hvort
hún er áróður og sjálfsupp-
haíning á kostnað annarra.
Nú bregður svo undarlega við að
Tryggvi hefur lagt til aðstoð við
slíka úttekt, gefið höggstað á sér
ef einhvervildi notfæra sér hann.
Enn undarlegra er þó það að
meðferð málsins getur farið fram
á tveimur vettvöngum, annars
vegar á fræðilegu sviði, þar sem
listamaðurinn er tekinn alvar-
lega, hins vegar er auðið að
kanna málið frá öðrum sjónar-
hornum (og segir frá þvi siðar).
Beinast liggur við að trúa á ein-
lægni listamannsins, að skoðanir
hans séu fram settar eftir bestu
samvisku og öll framkoma hans
*) Samþykki mitt á þessari yfir-
lýsingu er á engan hátt tengt
hérskráðri umfjöllun á mynd-
list Tó.
eftir því, og ef svo gerist þá eru
ummæli hans sjálfs og hjálpar-
gögn árásarafl gegn hinu
rikjandi, — samanber boðskortið,
sem inniheldur ljóð eftir danann
Jörgen Bruun Hansen i þýðingu
Olfs Hjörvar og grein um mynd-
málfræði, sem ég tek mér Bessa-
leyfi til að birta, en þar segir
m.a.: „Þýskur prófessor, Dr.
Beinegger, hefur nýlega ritað bók
um kenningar Sophusar de Witz.
Þar skýrir Dr. Beinegger hvernig
listamaðurinn hugsaði sér mynd-
listarverk sem verkfæri i
tvennum tilgangi: tæki til rann-
sóknar á veruleikanum, en einnig
sem verkfæri til þess að fleka
almenning með. Höfuðáhersla er
lögð á að miðla myndlistarnjót-
endum æskilegu andlegu vegar-
nesti.”
Hér er strax augljóst hvað
Tryggvi Ólafsson ætlar sér að
gera, hann ætlar að kljúfa
ástandið i tvennt: annars vegar
er hreinskilnin, myndlistarverk
sem tæki til rannsóknar á veru-
leikanum, þ.e. myndgerð hans
sjálfs sem þarfnast ekki nánari
sundurgreiningar eða skýringar.
Hins vegar er „gúmmikúnstin”
sem er verkfæri til að fleka (tæla,
pretta) almenning.
Nú þekki ég hvorki haus né
sporð á þeim kumpánum Dr.
Beinegger og Sophusi de Witz,
þeir geta min vegna verið upp-
diktaðar persónur, hluti af svið-
setningunni, það skiptir engu, en
mér sýnast framsettar skoðanir
um tviþættan tilgang listaverka
ekki geta staðist. Ég tel að mála-
miðlunin sé algengasta aðferðin,
nema ef vera skyldi i Conceptual
myndlist, rannsókn á veruleik-
anum og ómcðvituð flekun, þ.e.
skoðandinn lætur flekast þó það
sé ekki ætlun listamannsins.
Tryggýa ólafssonar róandi og
munu teljast til Poplistar,sem
upprunalegust er glannaleg og
sláandi og afhjúpandi lýsing,
veruleikinn er túlkaður með
tæknibrögðum auglýsinga-
skrumsins. Nokkur timi er frá-
liðinn siðan sú stefna ruddi sér
braut (og haföi raunar seytlað T
mjóum farvegum frá Dadais-
manum), en áhrif hennar i is-
lenskri myndlist eru vart
greinanleg meðal starfandi lista-
manna núna, og er það nokkurt
undrunarefni þar sem tjáningar-
hátturinn samsvarar svo vel
kröfu hins islenska njótanda um
þekkjanlegan veruleika: nánasta
umhverfi, landið og fólkið. En i
stað þess sem áður var æpandi og
högggefandi, þá eru myndir
Tryggva líflafssonar róandi og
afslappandi, fágætlega vel unnar
og aðdáunar verðar. Rannsóknin
á veruleikanum flekar njót-
andann; sættir hann við tilbúið
ástand, i stað þess að ýta við
honum og krefjast umhugsunar.
Má i þessu sambandi minnast
myndar sem sýnir hreysi i
„skugga” háhýsis, andstæður
rikidæmis og fátæktar, en jöfn
litameðferð og fegrun gerir
þennan mun að engu, þurrkar
hann út.
Af þessu ætti að vera ljóst að
Tryggvi ólafssongeturekki ætlað
myndum sinum stað þar sem
ómenguð rannsókn á veru-
leikanum fer fram. Liggur þá
beinast við að skoða þær i öðru
ljósi:
,,Dr. Beinegger segir Sophus de
Witz telja að listamanninum
standi tiu praktiskir möguleikar
opnir á að fleka njótendur lista-
verka.
1. Fegurðarskynið: njótanda er
sýnt, hVað er göfugt, gott,
fagurt, rétt og sannhreint.
2. Hégómakenndin: smekkvis,
þægilegur samsetningur i
sannverðugum umbúðum
o.s.frv.
3. Mannúðartilfinningin:
skirskotað er til djúpspeki,
meðaumkvunar, hjartnæmrar
innlifunar, bjartsýni, trúar-
ástar.
4. Snillibragurinn : hreinar linur,
auðveldleg vinnubrögð, lauflétt
útfærsla m.m.
5. Samllkingin: njótandinn tekur
einhvern hlut trúanlegan, þar
eð annar hlutur er góður og
gildur.
6. Formskynið: fagurmótað
form, gjarnan unnið i dýrindis
efni.
7. Undrunin: ofboðið, upphróp-
unin fleka njótandann með
áhlaupi.
8. Forvitnin: leit njótandans
flekar hann. Sögð er hálf saga :
njótandinn telur sig þekkja
innihald verksins fyrirfram.
9. Afturhvarfið: njótandinn lætur
flekast af hinu örugga inni-
haldi, semhann elskar og leitar
til.
10. Sjónhverfingin: skotið er svo
langt fyrir neðan markið i með-
ferð á innihaldi, að njótandinn
uppgötvar fyrst að hann er
þrælflæktur, eftir að hann hefur
meðtekið innihald verskins.”
Mér þykir augljóst að taka
megi tvo af þessum möguleikum,
nr. 2 og nr. 4, og samsama þá
myndverkum Tryggva Ólafs-
sonar, útkoman verður þá glæsi-
leg myndræn tjáning þar sem
saman vinna form, litur og efni.
En rannsókn listamannsins er
hinsvegaryfirborðslegtkák, hinn
pólitiski slagkraftur er horfinn,
afstaðan er' engin nema hlut-
leysið.
Áður var talað um að yfirlýs-
ingar Tryggva Ólafssonar og
hjálögð gögn á boðskorti gætu
skoðast frá fleiri sjónarhornum.
Kannski er sviðsetningin sjálfs-
grin, óborganleg gæðaflokkun
Framhald á 22. siðu.
Margrét
Jónsdóttir
Sýning á gjöf Margrétar Jónsdóttur til Lista-
safns ASÍ á verkum eftir Benedikt Gunnars-
son, Einar G. Baldvinsson, Eirik Smith, Guð-
mundu Andrésdóttur, Gunnlaug Scheving,
Hafstein Austmann, Hörð Ágústsson, Jóhann
Briem, Jóhannes Jóhannesson, Kristján
Daviðsson, Ninu Tryggvadóttur, Sigurð Sig-
urðsson, Svavar Guðnason, Valtýr Pétursson,
Þorvald Skúlason, Gylfa Gislason og Arna
Finnbogason.
Ein af myndum Gunnlaugs Schevings á sýningunni.
Það var stór dagur I lifi is-
lenskrar alþýðu þegar Ragnar
Jónsson I Smára lagði grunninn
að Listasafni ASl, og ruddi þar
með burtu ihaldssömu viðhorfi
almennings er hélt myndlistina
vera aðeins þeirra sem ráð
hefðu á að festa sér hana til
eignar. Skyndilega áttu aura-
lausir menn mikinn fjársjóð,
ekki aðeins litillæti og guðlaun á
himnum, heldur einnig draum
sem var orðinn veruleikur dags-
ins. Það sem snillingar þjóöar-
innar leggja fram af þjáningu
sinni og gleði er hluti heildar-
innar, hið sýnilega og áþreifan-
lega jafnt sem hugsun manns-
ins, allt er skirt i þeim eldi er
alla varðar. Og þjóðin mun læra
að kynnast verkum safns sins og
meta þau.
Það var líka stór dagur i lífi
Islenskrar alþýðu þegar Mar-
grét Jónsdóttir lagði sinn skerf
til eflingar Listasafns ASÍ, eink-
um vegna þess að úr röðum
fólksins gengur hún fram og
sýnir hvernig einn maöur getur
þroskað lif sitt, sannar hversu
einstaklingurinn er stor, hverju
hann fórnar fyrir hugsjón sina
og þrá.
„Þegar ég var krakki og fór i
kaupstaðinn, gaf pabbi mér
ævinlega einhverja aura til að
kaupa fyrir. Hvað heldurðu að
ég hafi keypt fyrir þessa aura?
Ævinlega myndir.”
Og myndeignin óx úr engu i
litið og fallegt safn mynda eftir
þá listamenn er féllu að smekk
og buddan réð viö, safn sem er
auðugt af hjálögöu lifi atvika og
sagna er hver mynd geymir.
,,En ef ég gat ekki keypt ein-
hverja mynd, sem mig langaði i
— vegna peningaleysis — þá
ásótti hún mig, lét mig aldrei i
friði. Ég hef alltaf keypt mér föt
og þessháttar af brýnni þörf.
Myndir eru það eina, sem ég hef
haft virkilega ánægju af að
kaupa.” Listamönnum er ljúft
að hneigja sig fyrir þessari
konu, sem býður þjóöinni góðan
dag meö verkum þeirra.