Þjóðviljinn - 07.12.1975, Side 10

10 StÐA — ÞJÓÐVILJINN'Sunnudagur 7. desember 1975.
NÍELS HAFSTEIN
SKRIFAR
UM MYNDLIST
LIST
OG
ÁHRIF
Þegar ný myndlistargildi lita
dagsins ljós veltur mikið á þvi að
meðtakendur þeirra skoði þau
hleypidómalaust og dæmi þau
ekki ómerk i fljótfærni og þröng-
sýni, en jafnvist er að skilninginn
má ekki vanta. Ef nýstárleg
myndhugsun, svokölluð framúr-
stefna, hafnar i vanabundnum
umræðum þjarks og leiðinda
verður hún teygð og toguð þar til
ferskleikur hennar er allur. Þess
vegna eru ný gildi vandmeðfarin,
hættan er sú að áhrifin verði önn-
ur en ætlast er til, þau eru oft
fjarri góðu gamni hins hefð-
bundna, bylting og árás gegn
sjálfumglöðu samfélagi.
Skilningstregða og andóf og af-
stöðuleysi myndlistarnjótenda
skiptir hér ekki meginmáli, ekki
heldur andúð myndlistarfólks
hinna gömlu og grónu skóla, held-
ur er það afstaða jákvæðra
myndlistarmanna sem orkar
stundum neikvæð á nýgildi listar-
innar, þeir hrifast af nýbreytninni
og gleypa hana hráa án þess að
gera sér ljósa grein fyrir eðli
hennar. Framkvæmdin á mynd-
hugsuninni verður þá skopstæl-
mg, kannski óafvitandi niðurrifs-
starfsemi.
En nú getur það gerst að
listamaður, sem fagnar nýjung
og meðtekur áhrif hennar, vinni
út frá þeim á þann hátt að nei-
kvæður skilningur hans á gildi
nýjungarinnar verði jákvæð
niðurstaða, útfærsian verði í öll-
um atriðum önnur en nýjungin
bauð upp á i byrjun! Misskilning-
SEINNI HLUTI
ur listamannsins hefur þá leitt
hann inn á persónulega tjáning-
arbraut.
Misskilningur af öðru plani er
einnig til, og tengist fortið , oft
eru það þjóöfélagslegar forsend-
ur sem bjóða heim slikum mis-
skilningi, stöðnun i framvindunni
leiðir til endurvakningar á göml-
um listgildum og vinnuaðferðum.
Á 18. öld (timum byltingarinnar
i Frakklandi) sóttu menn aftur i
aldir, allt til forn-grikkja, tisku-
drósir og figúrur gengu um i sið-
um skikkjum og sandölum, báru
kransa á höfði og þuldu upp úr
fræðiritum, listamenn útfærðu
verk sin i anda klassiska timans,
sumir þeirra tákngerðu myndir
sinar með efni úr þjóðtrú og sögu
(með og á móti byltingunni). Þótt
einstök verk væru mikilsvert
framlag til. myndlistarinnar, unn-
in af innblásnum snillingum, þá
var meginframleiðslan samt
merkt lifsleiða og flótta frá raun-
veruleikanum, i þeim birtist fjör-
brot hnignandi stéttar.
Af listamönnum nýklassiska
stilsins er Bertel Thorvaldsen
vafalaustþekktastur á íslandi, en
hann er nú almennt talinn vera
ein mesta timaskekkjan i lista-
sögunni (likt og Hallgrims-
kirkja!) Heiðrikja og fegurð i
verkum gömlu myndhöggvar-
anna (500—400 f. Krist) afskræm-
ist i náttúrulausum búkum Thor-
valdsens, þeir standa utan við
iðandi lif samtimans og eru
bragðlausar eftirlikingar, væmn-
ir og meðaumkunarverðir i senn.
Útilokun áhrifa
Einhvern tima á starfsferli
myndlistarmannsins gerist það
að hann festist i túlkunarvinnu
sinni og ánetjast þeirri þæginda-
kennd sem hið þekkjanlega veitir
og býður upp á, æfðar hreyfingar
handarinnar slæva átökin i
myndsköpuninni, smáfrávik i út-
færslu milli mynda eru merki
minnsta aðhalds, — áhrif sem
uppvöktu stilinn forðum eru að
gufa upp, listamaðurinn hefur
fullunnið sig frá þeim og um leið
yfir i þröngan persónulegan út-
færslumáta. Endurtekin athöfn
getur veitt ánægju um tima, en að
þvi kemur þó brátt að lista-
maðurinn eirir ekki lengi við verk
sitt nema þá af gömlum vana.
Myndlistarmaðurinn verður
með stuttu millibili að lita út um
gluggann og skoða sig um, ef
hann vill ekki koðna niður i and-
lega eymd og hugmyndafátækt
sem er samfara skorti á sjálfs-
gagnrýni, hann verður að aðiag-
ÚTBOÐ
Kröflunefnd óskar eftir tilboðum 1 mál-
virki (handrið, stigar, ristar) i stöðvarhús
Kröfluvirkjunar S-Þingeyjarsýslu.
Útboðsgögn verða afhent i verkfræðistofu
vorri, Ármúla 4, Reykjavik, gegn 3 þúsund
kr. skilatryggingu.
Tilboð verða opnuð á sama stað miðviku-
daginn 14. janúar 1976 kl. 11 f.h.
mjMmm verkfræðistofa sigurðar thoroddsen sf
ÁRMÚLI 4 REYKJAVlK SlMI 84499
UPPÞVOTTAVÉUN M 188
hefur tvær hurðir og
tvo spaða. Mikill kraft-
ur í neðra hólfi/ minni i
efra hólfi — Rúmgóð
— Hljóðeinangruð —
Notar kalt vatn — Allt
sem kemur í snertingu
við vatn er úr ryðfríu
stáli.
Berið þessa vél saman
við aðrar — Góðir
greiðsluskilmálar.

ast breytilegum aðstæðum, en
ekki sist verður hann að vera i
lágmarksuppreisn gegn samtim-
anum og eiga sér mót við skoðan-
ir andstæðar sinum.
Vani, stöönun
og endurtekning
Vaninn leiðir til þess að við
fremjum athafnirnar næstum
fyrirhafnarlaust, þess vegna
verður endurtekning hins vana-
bundna verknaðar þægileg. Inn-
tak venjunnar er þó oftast ófull-
nægjandi, hugur mannsins vill
breytingu. Afleiðingar sumra
venjubundinna athafna eru ó-
þægilegar og niðurdrepandi, en
samt er venjunni haldið i ótta við
að ekkert jafngott geti komið i
stað hennar.
Myndlistarmaður sem vinnur
verk sin af gömlum vana og gerir
sér jafnframt grein fyrir þvi,
hann á auðvitað að leggja frá sér
verkefnið og snúa sér að öðru,
hann gæti oröið liðtækur við færi-
band eða önnur vanabundin störf.
En hinn sem áttar sig færist sjálf-
krafa til og þroskast áfram.
t smáum samfélögum þar sem
upplýsingamiðlun aðfenginna
áhrifa er ónóg verður ætið ein-
hver kyrkingur i listum, áhrif
innan samfélagsins eru næring
listamannanna, og hvatir þeirra
óhreinkast af sjónarmiðum sem i
eðli sinu eru andlistarleg og mót-
stæð frjálsri hugsun. Mönnum er
skipaðá bása eftir geðþótta kaup-
mennsku og tækifærum sem þeir
nýta sér til framdráttar, hið ofur-
máttuga veldi auglýsingarinnar
er það sem knýr menn áfram. 1
þessu ástandi býr hættan á fjölda-
framleiðslu miðlungsverka,
áhrifin ganga hring eftir hring
innan þröngs hóps og skoðana-
bræðra, úrvinnsla þeirra er
merktpersónulegum drætti hvers
eins listamannns, en heildarsvip-
urinn er i höfuðatriðum likur upp-
haflegri myndhugsun — þ.e.a.s.
upphaflegt gildi áhrifanna hefur
ekki náð að hrófla við afgerandi
þróunarmöguleikum þolendanna,
þeir hafa staðnað i þroska sinum.
Þegar þetta stig er i hámarki hef-
ur ekkert áhrif lengur, — til þess
að splundra þvi þarf annars-
heimskraft! Gott ef ekki guðlega
opinberun
Einangrun
Hið hættulegasta af öllu
hættulegu er þó sjálfkjörin ein-
angrun eins manns, hann hafnar
algerlega utanaðkomandi áhrif-
um og telur sig ekki þurfa þeirra
við. Þróunin er þá öfughyggja og
nýjungarnar vitleysa. Og mynd-
listarmaðurinn lokar sig af frá
umheiminum.
Eins og bent hefur verið á getur
myndlistarmaður búið að sinu um
takmarkaðan tima og notið um-
hverfis- og samfélagsáhrifa i
verkum sinum, en jafnvist er að
sú stund kemur, að myndmálið
þrengist og þornar upp eins og
eyðimerkurgróður. Listamaður-
inn velur þá oft huglæga stefnu,
hafnar frumgildum og grundvall-
aratriðum myndmálsins en
hleður verk sin óskyldum hlutum,
táknum þjóðsögu og trúar. Lista-
maðurinn finnur samkennd með
guðlegum öflum, telur sig kann-
ski útvalinn þjón drottins á jörð-
unni, yfirskilvitlegan snilling hins
eina rétta. Þetta mikilfenglega
fyrirbrigði þekkja islendingar i
lifi og starfi Einars Jónssonar
myndhöggvara.
Úrkynjun
t allri list birtast þau einkenni
sem leiða til úrkynjunar, þau eru
misjafnlega ljós og geta horfiö al-
gerlega, en i einangrun eflast þau
og ná að lokum yfirhendinni.
Þessi einkenni birtast t.d. i verð-
launabikurum iþróttafólksins,
jólakortunum og rammagerðar-
myndlist eins og „Særður hund-
ur”, „Grátandi drengur”,
„Þreytt þvottakona”, og eru
helst: ógrynni smáatriða, stór-
kostleg svipbrigði og miklar
þjáningar, nákvæm og nostruð
útfærsla á húð, vöðvum, hárum
og klæðisfellingum. Verkin eru
ofhlaðin, allt ér tint til, ekkert má
gefa i skyn, lausnin verður að
vera klár, skoðandann má ekkert
gruna, hann má heldur ekki geta
upp á neinu.
Áhrif úrkynjunar
Þótt undarlegt sé höfðar úr-
kynjuð myndlist mjög til almenn-
ings, og má sjálfsagt skýra það á
margan hátt, en eðlilegast er að
hugsa sér að áhuginn stafi af vit-
skertum uppeldisháttum, sé af-
leiðing vanhugsaðs skólakerfis,
sem miðast mest við itroðslu i
stað þess að virkja huga og hönd
nemandans i eðlilegri tjáningu og
sköpun.
Almenningur dáir mjög verk-
legan frágang; eftir þvi sem hlut-
urinn er „erfiðari” i útfærslu
verður aðdáunin meiri — þegar
verklagnin er orðin aðalatriðið i
myndinni stendur fólkið á öndinni
af hrifningu og segir: þetta getur
ekki hver sem er gert! En einnig
eru það ýmsar tæknibrellur sem
orka sterkt á skoðendur, tækni-
brellur sem i sjálfu sér eru nauða
ómerkilegar og einfaldar en
krefjast þolinmæði og ástundunar
(og oft eru brellurnar yfirvarp á
listrænt getuleysi myndsmiðsins,
hugsun hans er ófrjó og stein-
runnin).
En það er i hæsta máta órökrétt
að áfellast myndlistarnjótendur
fyrir afstöðu sina; nær væri að
opna augu stjórnvalda og fyrir-
svarsmanna skólakerfisins fyrir
þvi andlega vanmati sem við-
gengst, þeir eru ábyrgir fyrir
miklum niðurskurði á sálargáf-
um fólksins i landinu.
Hitt er svo annar handleggur að
fullþroska myndlistarmaður með
viða yfirsýn, kunnugur heimslist
og þróun, hann er niðurlægður um
leið og úrkynjuð list er upphafin
og lofsungin, myndlist hans er þá
ekki samboðin þjóðfélaginu og
þeim tima sem hún endurspeglar.
Áhrif gagnrýni
Það hefir löngum verið deilt um
gagnrýni, og sýnist sitt hverjum,
sumir myndlistarmenn telja hana
einskisvirði og áhrifalitla, jafnvel
svo tilgangslausa að hún komi
ekki myndlistinni við, — þó svo
þeir sömu menn hafi orðið góðir
af hennar völdum! og skrifast
þessi ummæli þeirra á kostnað
kimnigáfunnar.
Ahrif gagnrýni hljóta ætið að
vera einhver, mismunandi mikil
að visu, og stundum erfitt að
meta hvort hún er til góðs eða ills
Setja má fram margvislegar for-
múlur um hegðun og vinnubrögð
gagnrýnanda, hvernig gagnrýni
skal byggð upp og hvernig þol-
andi gagnrýninnar og listnjótand-
inn fær best notið hennar, en
flestar formúlur og kennisetning-
ar eru best geymdar hjá þeim
sem býr þær til, þvi persónulegt
mat eins manns á list annars
hlýtur að lokum að hafa úrslita-
áhrifin, þekking hans og viðmið-
un, tiltækar heimildir o.s.frv.
Á vissum timum eru myndlist-
armenn mjög svo ánægðir i starfi,
sérstaklega að loknu verki,
ánægja þeirra er þó oftast bland-
in öðrum þáttum, þreytu o.fl., en
hitt er ekki siður staðreynd að
stundum eru þeir sjúklega hrifnir
af eigin framleiðslu og lita hana
ekki gagnrýnisaugum, þeir skoða
hana i vanabundnu ljósi. Til þess
aö myndlistarmaðurinn átti sig
og leggi eðlilegt mat á verk sin
veröur stundum utanaðkomandi
aðili að banka á dyrnar, þ.e.
gagnrýnandinn. Þeir myndlistar-
menn sem setja glæný verk á sýn-
ingu hljóta þvi að vera viðkvæm-
ari gagnvartskoðunum annarra á
verkunum heldur en myndlistar-
menn sem hafa jafnað sig eftir á-
tökin.
Harkaleg gagnrýni, jafnvel ó-
rökstuddar fullyrðingar sem
jaðra við atvinnuróg geta valdið
jákvæðum straumhvörfum i lifi
og list þolandans, hann neyðist þá
til þess að ihuga framsettar full-
yrðingar, hvort þær séu réttmæt-
ar eða ekki, hvernig á þvi stendur
eða hvort hann hefur afvegaleiðst
i tjáningu sinni, hann verður að
brjóta hefðbundið viðhorf. Helst
má deila um þessa aðferð gagn-
rýnandans út frá sjónarmiði list-
njótandans og kaupandans, við
vægðarlausa gagnrýni getur orð-
ið verðfall á myndunum. En er þá
ekki freistandi að etja kappi við
timann og berjast til sigurs, end-
urnýjaður og margefldur, — það
erað segja ef viðkomandi þolandi
gagnrýninnar lokast ekki af
vegna meðferðarinnar, eða stytt-
ir sér aldur!