Þjóðviljinn - 28.03.1976, Blaðsíða 5

Sunnudagur 28. mars 1976 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 5
Svo bregð-
ast kross-
tré íGuyana
í athyglisverðri kvikmynd sem
sjónvarpið sýndi i vetur um starf-
semi bandarisku leyniþjónust-
unnar CIA kom allmikið við sögu
litið land á norðurströnd Suður-
Ameriku, Guyana. Land þetta
var bresk nýlenda, ibúarnir af-
komendur svertingja og indverja
sem fluttir höfðu verið þangað
sem þrælar eða ódýrt vinnuafl á
plantekrum. Meðan landið enn
hafði ekki hlotið fullt sjálfstæði,
en bjó þegar við nokkra sjálfs-
Forbes Burnham; kanar skildu Götumynd frá höfuðborginni Georgetown; alið var á ófriði milli þeldökkra og indverja.
ekki að i raun var ég marx-leninsk-
ur samvinnusósialisti!
Skjólstæðingur CIA
boðar nú sósíalisma!
stjórn, fór þar með stjórn á árun-
um 1961—1964 Framfaraflokkur
alþýðu, PPP, undir forystu marx-
istans dr. Cheddi Jagans, sem
hafði hlotið meirihluta i kosning-
um. Arið 1964 kom til mikilla ó-
eirða og verkfalla i landinu, sem
enduðu á þvi að stjórn Jagans var
hrakin frá völdum og við tók
Forbes Burnham, formaður
flokks sem nefndist bjóðþings-
flokkur (PNC).
Skrýtinn
valdaferill
t ofangreindri sjónvarpsmynd
var það rakið ýtarlega,-sem lengi
hefur verið á vitorði allra sem
með atburðum fylgdust, að verk-
föllin og óeirðirnar (sem snerust
fljótlega upp i kynþáttaóeirðir
vegna þess að flokkur Burnhams
byggði á stuðningi blökkumanna
fyrst og fremst) hefðu verið
skipulögð af erindrekum banda-
risku leyniþjónustunnar CIA. CIA
lék i þessu landi þann leik sem
fyrr og siðar hefur verið iðkaður i
Rómönsku Ameriku, að koma sér
fyrir með aðstoð hægrisinnaöra
bandariskra verklýðssamtaka
innan vissra þýðingarmikilla
stéttarsamtaka. Þessum itökum
var siðan beint til að losna við
stjórn sem hafði sett sér sósialisk
stefnumið — rétt eins og samtök-
um vörubilstjóra var siðar haldið
uppi i löngu verkfalli i Chile i
sama tilgangi.
En svo bregðast krosstré sem
önnur tré. Við lásum það nýlega i
grein úr Washington Post, að
Forbes Burnham, maðurinn sem
breskir og bandariskir hagsmun-
ir völdu til þess að „bjarga Guy-
ana frá marxisma”, sé nú með
hægðinni að koma á fót „marx-
leninsku riki, hinu eina á megin-
landi Suður-Ameriku” eins og
blaðið segir.
Kosningabrall
Málið er nú varla svo einfalt, og
vinstrisinnarnir i PPP, Fram-
faraflokki alþýðu, eru sjálfsagt
ekki reiðubúnir til að skrifa undir
slikar fullyrðingar. En allavega
er ljóst að nokkuð hefur gengið
saman með PPP og Forbes Burn-
ham — svo mikiö að farið er að
tala um „gagnrýninn stuðning”
af hálfu Jagans.
Kort af Guyana; báxit, sykur,
hrisgrjón og 800 þúsund íbúar.
Chcddi Jagan
Eitt dæmi skal nefnt i þessa
veru: Siðast var kosið i Guyana
árið 1973. Þjóðþingsflokkur Burn-
hams fékk þá 37 þingsæti (hafði
30), PPP fékk 14 (hafði 19) og
hægrisinnaður Frelsisflokkur
fékk tvö þingsæti. Báðir minni
flokkarnir lýstu þvi yfir, að Burn-
ham hefði viðhaft meiriháttar
kosningasvindl og neituðu að taka
sæti á þingi. En nú er talið liklegt
að flokksmenn Jagans brjóti odd
af oflæti sinu og setjist á þing i
mai, þegar haldið verður upp á
tiu ára afmæli sjálfstæðis i land-
inu.
Kanar héldu
ég væri
góður.strákur
Burnham heldur þvi fram nú,
að hann hafi alltaf sósialisti verið.
Upphaflega var hann samstarfs-
maður Jagans og stofnaöi meö
honum PPP. Hann klauf sig út úr
honum árið 1955. Allar götur siö-
an hafa átökin milli Þjóðþings-
flokks hans og PPP snúist i reynd
meira um sambúð kynþáttanna i
landinu en mismunandi túlkun á
sósialisma. Hinir þeldökku af-
komendur afriskra þræla, sem nú
hafa lagt undir sig að mestu
stjórnkerfið, styðja Burnham, en
Jagan hefur jafnan átt mestan
stuðning hjá indverskum afkom-
endum plantekruverkafólks.
Breskir og bandariskir aðilar
tóku svo höndum saman um að
styðja Burnham ti) valda gegn
réttkjörinni stjórn Jagans, vegna
þess að þeir töldu Jagan alltof
rauðan fyrir þennan hluta heims,
þótti nógu illt, að Castro var þá
kominn til valda á Kúbu. En nú
segir utanrik isráðherra
Burnhams, Frederick Wills i
nýlegu viðtali að Bandarikin
skildu ekki að þessi flokkur
(Þjóðþingsflokkurinn), var i
reynd marx-leninskur flokkur,
sem ætlaði sér ekki að lúta fyrir-
skipunum frá einum eða neinum.
Bandarikjamenn héldu að komm-
únistarnir væru á flótta og væru
góðu strákarnir komnir til
valda”.
Og Burnham segir sjálfur: „Ef
bandariska utanrikisráðuneytinu
finnst nú að það hafi verið blekkt,
þá hefur það blátt áfram misskil-
ið mig... Þeim finnst þá að Guy-
ana hafi ekki rétt til að reka sjálf-
stæða pólitik.”
Samvinnulýðveldið
Arið 1970 lýsti Burnham þvi yf-
ir, að Guyana væri „samvinnu-
lýðveldi” og kom þá á fót fyrstu
samvinnufélögunum, en þau eru
nú alls 1.300, flest litil. Hann boð-
aði og áætlanir sem hann kallaði
„hjálpaðu þér sjálfur” og fólu i
sér efnahagsaðstoð við atvinnu-
uppbyggingu á hinum ýmsu stöð-
um — og kæmi nokkur sjálfboða-
vinna á móti frá þeim, sem áttu
að njóta góðs af.
Árin 1971 og 1972 þjóðnýtti
stjórnin báxitnámurnar sem áður
hefðu verið i eigu auðhringanna
ALCOA og Reynolds. En báxit til
álframleiðslu ris nú undir 80% af
útflutningstekjum landsins; af-
gangurinn er sykur og hrisgrjón.
Herlið frá Kúbu?
Engin virk andstaða frá hægri
hefur mætt þjóðnýtingarstefnu
Burnhams. En nýlega kom upp
kyndugt mál sem hefur vakið i
Guyana grunsemdir um að
Bandarikin hefðu einhver ný á-
form um að skapa a.m.k. „ó-
kyrrð” i landinu. Stofnun ein sem
nefnist „Amrisk stofnun um þró-
un frjálsra verklýðsfélaga”
(AIFLD) hefur dreift skýrslum
sem eiga að sanna að þúsundir
kúbanskra hermanna séu nú i
landinu við að þjálfa her landsins
og svo einhver slatti af kinversk-
um hemaðarráðgjöfum. Nokkurt
veður hefur verið gert út af þess-
um fregnum i bandariskum blöð-
um. Stjórnvöld i Guyana buðu
þessvegna fréttamönnum (m.a.
frá Washington Post) til að leita
að hinu kúbanska liði — bæði með
ferðalögum um landið, svo og við-
tölum við erlenda stjórnarerind-
reka og stuðningsmenn jafnt sem
andstæðinga Burnhams. Það
virðist ótviræð niðurstaða, að
fréttir þessar um kúbulið og kin-
verja i landinu séu falskar. Það er
og á það minnt um leið, að AIFLD
hafi þann orðstir að vera i mörg-
um tilvikum útibú frá CIA. Það er
þvi eðlilegt — og um leið spaugi-
legt — að embættismenn Burn-
hams, sem tók við völdum úr
hendi CIA, skuli nú keppast við að
lýsa fregnirnar um kúbuherliðið
hluta af „alþjóðlegri herferð sem
farin er i þvi skyni að stofna til ó-
kyrrðar i iandinu”.
Einokunaraðstaða
Sagt er aö fregnir þessar hafi i
reynd aðeins orðið til að styðja
Burnham enn i sessi meðal hinna
800 þúsunda ibúa landsins. Hann
hefur reyndar óspart neytt afls-
munar til þessa til að styrkja
flokk sinn i sessi. Hann hefur tök
á helsta blaði landsins og tveim
útvarpsstöðvum. En einna drýgst
verður það honum til að draga úr
mætti pólitiskra andstæðinga, að
flokkur hans situr að öllum opin-
berum störfum — en um fjórð-
ungur vinnandi manna vinna með
einhverjum hætti á vegum rikis-
ins. Auk þess situr flokkurinn og
stuðningsmenn hans að öllum
innflutningsleyfum.
Þessar staðreyndir og ýmislegt
annað gera það að verkum, að ó-
fáir vinstrisinnar efast mjög um
einlægni hinna sósialisku yfirlýs-
inga Burnhams. „Hann er ekki
annað en tækifærissinni. Hann
hefur sett sinn eigin litla yfir-
ráðahóp i staðinn fyrir nýlendu-
klikuna, það er allt og sumf',
segir Janet Jagan. eiginkona dr.
Cheddis, en hún er kommúnisti,
bandariskrar ættar, sem talin er
eiga mikinn þátt i þeim árangri
sem flokkur manns hennar hefur
náð við erfiðar aðstæður. Janet
Jagan er nú ritstjóri helsta
stjórnarandstöðublaðsins. The
Mirror.
Eignarréttur
En hvaö sem gagnrýni vinstri-
sinna liður, þá er Burnham nógu
róttækur til að valda Bandarikj-
unum áhyggjum. Hann lýsti þvi
yfir i árslok 1974. að þáð væri
stefna flokks hans og stjórnar að
náttúruauðæfi landsins skvldu
vera þjóðareign. Hinar miklu eig-
ur Booker-McConnell sykur-
hringsins verða þjóðnýttar’á af-
mælisdegi sjálfstæðisins i mai.
Erlenda banka á að þjóðnýta i á-
föngum.
Burnham segist gera mun á
einkaeign og persónulegri eign i
„samvinnusósialisma” sinum.
Hann segir að tryggður verði
réttur hverrar fjölskyldu til per-
sónulegra eigna. til þeirra hluta
sem hún þarfnast. En einkaeign
sem hægt er að nota til að raka
saman auði er ekki friðhelg. segir
hann.
Á hinn bóginn varar Burnham
verklýðsfélögin við þvi, að til-
veruréttur þeirra sé i hættu ef þau
ekki hætti „andstöðupólitik”
sinni. Hann segir að verklýðs-
sambandið (sem i eru 60 þúsund
meðlimir) eigi að „hafa sömu
markmið og rikisfyrirtæki og
samvinnufyrirtæki''. Hér er
m.ö.o. rétt einu sinni að þvi vikið.
hve mikils sjálfstæðis verklýðsfé-
lög fái notið i samfélögum, sem
telja sig vera að byggja sig upp i
einhverskonar sósialisma.
Um leið eru orð Burnhams við-
vörun til sykurekruverkamann-
anna indversku sem stvðja nú
sem fyrr Cheddi Jagan og flokk
hans.
( AB tók saman. Heimild
Washington l’ost)