Þjóðviljinn - 23.12.1976, Blaðsíða 11

Fimmtudagur 23. desember 1976 ÞJÓÐVILJINN — StDA 11

BÓKA-
SPJALL Á
ÞORLÁKS-
MESSU
Þær fréttir sem dagblöðin
hafa verið að segja af metsölu á
bókum minna rækilega á það,
hve mikinn þátt minningabækur
hverskonar eiga i islenskri
bókaútgáfu, og þessi vertið er
ekki undantekning, nema síður
væri. Þær þrjár bækur sem
einna fyrst eru nefndar i sam-
bandi við mikla sölu eru allar af
þessum flokki: úngur eg var
eftir Halldór Laxness, sjálfs-
mynd séra Jóns Auðuns og
Ólafs saga á Oddhóli sem Dagur
Þorleifsson skráði.
Mikil eftirspurn eftir bók
Halldórs þarf að sjálfsögðu
engra skýringa við. Ahugi
manna á spiritisma færist yfir á
bók séra Jóns Auðuns. Að þvi er
varðar samtalsbók þeirra Ólafs
og Dags, þá munu margir láta
sér til hugar koma, að þar sé
um árangur hnitmiðaðrar aug-
lýsingaherferðar að ræða. En
auglýsingaherferð er i sjálfu sér
ekki næg skýring, hún veröur
að byggja á einhverjum raun-
verulegum forsendum. Kannski
getum við kallað þær forsendur
blátt áfram áhuga á grannan-
um, á þvi sem gerist i næsta
húsi. Ekki endilega hjá
frægðarfólki og foringjum,
heldur hjá mönnum sem menn
kannast vel við, hafa algeng
viðhorf til hinna helstu fyrir-
bæra — en um leið þarf þessi ná-
granni, sem athyglin hefur
beinst að, að hafa lent i fleiri til-
dragelsum en þú sjálfur og vera
ófeimnari við aö segja frá
þeim.
Mörg eru dæmin, gömul og
ný, af þvi,að bókagerð sem þessi
hefur sina galla. Það er sjaldan
að frásögnin er fylgin sér, að
fyllt er út i eyður, duttlungar
minnisins ráða miklu meiru en
umhugsun, yfirvegun, viðleitni
til að ná utan um ákveðin fyrir-
bæri i samfélagi og mannlifi
sem viökomandi glimir við. A
hinn bóginn geta þessar bækur
verið skemmtilegt myndasafn,
með sérstæðum uppákomum,
tilsvörum, furðúfuglum,
athugasemdum - sem hver og
einn getur notað á sinn hátt eftir
lestur. Af þessum hlutum er
mikið i bók Ólafs og Dags, hún
verður ekki daufleg og lang-
dregin eins og margar
minningabækur, og skrásetjari
lætur sögumann stiga fram um-
búðalaust eins og hann er
klæddur, innrættur og máli far-
inn.
Ólafur á Oddhóli er sérstæð
persóna, en um leið dæmigerður
fyrir allstóra hópa manna.
Aldamótamaður sem hefur viða
flækst og við margt fengist.
Hann er einkum og sér i lagi
dæmigerður fyrir ævintýralega
afstöðu til fjármála, sem hér er
útbreidd og mætti lýsa með for-
múlunni „hvenærhefur ekki allt
reddast?” Að visu gæti Ólafur
sagt sem svo, ekki aðéins vegna
þess að hann er reyndar vinnu-
þjarkur og ófeiminn i bönkum —
hann á jafnan að einhverja
peningamenn sem skrifa upp á
hans vafstur þegar þörf krefur.
En einnig það sýnist furðu
algengt hér um slóðir.
Hér verður ekki um þessa bók
fjallað nánar að sinni, en það
væri freistandi að nota hana
betur i úttekt i ævisagnasmið á
tslandi — hvað i henni kemur
fram og hvað ekki. Þvi allir —
eða svo gott sem — eru i þeirri
smiði miskunnsamir við sjálfa
sig, þótt stundum takist að láta
það dult fara — og hvað sem liö-
ur allri „hrinskilni” um
kvennafar og annað þessháttar.
Æviminningar eru sem fyrr
segir einna mest áberandi þátt-
ur bókaútgáfu i ár, og skulum
við hér minna á tvo bolsa ágæta,
æskusögu séra Gunnars Bene-
diktssonar, sem lauk á þvi hann
kastaði hempu, og fyrsta bindi
Tryggva sögu Emilssonar. Ef
einhver ný bók fellur undir hug-
takið öreigabókmenntir þá er
það þessi — hún segir frá þvi
Fátæka fólki, sem ekki átti
neina þá aö, sem skrifuðu upp á
vixla. Þegar þessi saga lengist,
verður fróðlegt að bera hana
saman við sögu Theódórs
Friðrikssonar sem er sá fyrir-
rennari Tryggva sem fyrst
kemur upp i hugann.
Fjölmiðlun og þá sérstaklega
sú auglýsingatækni, sem bundin
er við sjónvarp, hlýtur að hafa
þau áhrif að sæmilega mikil
salá'verður á heldur færri bók-
um en áður. Þaö er augljóst, að
útgefendur veðja beinlinis á
eina til fjórar bækur hver, mis-
muna sjálfir eigin afurðum,
segja við landsfólkið: þessar
skulu verða okkar metsölubæk-
ur. Maður gæti ætlað að þetta
hefði þau áhrif, að bókum á
markaði fækkaði, en það hefur
enn ekki gerst. En vera kann að
eitt af þvi sem látið er virka til
mótvægis við happdrætti og
streitu jólamarkaðarins sé auk-
in áhersla sem útgefendur
leggja á að koma sér upp ritröð-
um. Það hafa fleiri ritsöfn verið
i gangi en oft áður og endurút-
gáfur, stundum mjög nýlegra
verka. Jóhannes úr Kötlum,
Guömundur Böðarsson, Davið
Stefánsson og Þórbergur eru nú
aðgengilegir i slikum ritröðum,
og þar að auki gátum við kynnst
rithöfundnum Þórbergi i fæð-
ingu i elstu ritgerðum hans sem
komu nú út i bókinni Ólikar per-
sónur. Og Jón frá Ljárskógum
kemur út i úrvali og Guttormur
vesturislendingur, ágætt þátta-
safn Jónasar Arnasonar, Vetur-
nóttakyrrur, er endurútgefið, og
métsölubók Björn Th. frá þvi i
fyrra og að sjálfsögðu ljóðabæk-
ur Ólafs Jóhanns, sem unnu til
frægra verðlauna.
Mér sýnist að islenskar skáld-
sögur nýjar séu heldur færri
á markaði en venjulega. Þar
undir falla mjög hefðbundin
tilbrigði við islenska
skemmtisögu. En þar fyrir ut-
an er úr tölverðu að moða: Guð-
bergur heldur áfram sinum
bálki af Önnu-Katrinu og þvi
fólki, Þorgeir Þorgeirsson
skyggnist á bak við glansmynd,
Thor Vilhjálmsson ferðast
áfram um heim sem er hverfull
og óáreiðanlegur, Pétur
Gunnarsson þjappar saman
reynslu sinnar kynslóðar, Liney
Jóhannesdóttir spyr um sam-
hjálp frá vinum til handa þeim
sem standa mjög höllum fæti i
tilverunni.
Sem fyrr er mikiö gefið
út af ljóðum, og er sjálfs-
útgáfa nýliða mikiíl þátt-
ur af þeirri útgáfu. Það
sætir kannski einna mestum
tiðindum að stórmeistarar
ljóðaþýðinga eru báðir á ferð og
fara ekki alfaraleiðir i verk-
efnavali : Jón Helgason sækir
aftur i aldir kveðskap um upp-
haf og dauða og holdsins fall-
valtleika, Helgi Hálfdanarson
glimir við hin knöppu ljóðform
japana, tönku og hæku. ‘Hannes
Pétursson lætur öðru fremur
uppi afstööu sina til bókmennta
i safni ljóða og lausmálsþátta.
Baldur Óskarsson og Hrafn
Gunnlaugsson eru mættir til
leiks, Ási i Bæ yrkir sögulegan
og pólitiskan bálk um Græn
land, Jóhann Hjálmarsson
skrifar borgaralega ljóðadag
bók og Birgir Svan andborgara
lega.
Bækur um sögu, pólitisk
húmanisk fræði eru reyndar «i
margar. Það var þarft verk af
gefa út ritgerðir Kristins E.
Andréssonar, en fyrra bindið er
frá hinu sögulega og áfenga
baráttuskeiði Rauðra penna
eins og menn mega vita
Matthias Jónasson fjallar um
umdeilda hluti og merkilega ;
riti sinu „Frumleg sköpunar
gáfa”. Andrúmsloft galdra
aldar reynist furöu nærtækt við-
fangsefni eins og fram kemur i
galdrabók Siglaugs Brynleifs-
sonar. Sigurður Ragnarsson
fræðir menn um sögu
Rómönsku Ameriku, sem er
fróðlegust álfa, ef menn vilja
reyna að gera sér grein fyrir
svokallaöri framvindu heims
mála á næstu árum. Og það var
búin til bók um 30.marz 1949 —
sem minnir meðal annars á það.
hve mikið er af merkilegum við-
fangsefnum ’ir islenskri sögu
okkar tima fyrir sagnfræöinga
að spreyta sig á, og sem betur
fer eru þeir byrjaðir að láta
undan þeim freistingum.
— A.B
EFTIR ÁRNA BERGMANN
The InternationaI
Thesaurus of Quotations
complied by Rhoda Thomas
Tripp. Penguin Books 1976.
Tilvitnanasöfn eru ágæt fyrir
letingja, sem ekki nenna að lesa
klassikina eða merkari bækur
sem út hafa komið undanfarin
fimm hundruðár. En þar sem svo
mikið hefur komið út af merkum
bókum aö það er ofviða
sérhverjum að pæla i gegn um þá
hlaða bóka, þá eru slikar
uppflettibækur bráðnauðsyn-
legar. f þessari bók eru 16.000 til-
vitnanir i rit sem hafa verið sam-
sett undanfarin 2.500 ár i sex
álfum raðað eftir merkingu.
Þetta er nokkurs konar systur-
bók Roget’s Thesaurus, er fjalíár
um þýðingu oröa og setninga.
Bókin skiptist i höfuökafla. Fyrsti
er tilvitnanirnar, annar skra yfir
höfunda og heimildir og tilvisanir
er tilvitnanirnar, annar skrá yfir
lykilorö og loks skrá yfir þau hug-
tök, sem tilvitnunum er raðað
undir Leiöarvisir fylgir um
notkun bókarinnar og skránna
sem fylgja. Höfundurinn frú
Tripp vann þessa bók að ósk
bandarisks útgáfufyrirtækis T.Y.
Crowell og ber bókin þess nokkur
merki, aö talsverður hluti tilvitn-
ananna er hafður eftir lands-
mönnum frú Tripps. Bók þessi
kom út i Bandarikjunum 1970 og
er nú endurprentuð hjá Penguin.
Frú Tripp hlaut mikið lof fyrir
bókina i fööurlandi sinu og vissu-
lega hlýtur hún að gagnast vel
bandarikjamönnum og gæti
vissulega gagnast fleiri þjóðum.
Bókin er alls 1088 blaösiður.
þéttprentaðar.
The Historical Novel.
Georg Lukács. Translated from
the German by Hannah and
Stanley Mitchell. Penguin Books
1976.
Höfundurinn segir i formála að
þessi bók sé tilhlaup eða tilraun
til útskýringar á vixlverkunum
efnahagslegra og félagslegra
þátta borgaralegra samfélaga og
listrænnar tjáningar þessara
þátta i vissri tegund bókmennta.
Bókin var rituð veturinn 1936-37
og kom fyrst út á rússnesku.
Höfundurinn leitast við að skýra
eðli hinnar sögulegu skáldsögu
fremur en aö lýsa þeirri tegund
bókmennta. Hann telur að
bókmenntagreinin hafi mótast af
verkum Walters Scotts og rekur
forsendurnar að þróun greinar-
innar allt frá þvi á siðari hluta 18.
aldar og fram á daga Roman Rol-
land, Heinrichs Mann ofl. Þetta
er ein þeirra bóka sem kryfja
bókmenntaþróun 19. og 20 aldar
hvað dýpst og er eitt lykilverka
gagnrýninnar. Höfundurinn
byggir á marxiskum útlistunum
og aðferðum og tekst með þvi að
skýra ýms atriði viðfangsefnisins
á sannari hátt en ella hefði orðiö.