Þjóðviljinn - 16.01.1977, Síða 5

Sunnudagur 16. janúar 1977 ÞJÓÐVILJINN — SÍDA 5
Þegar Mad formaöur lést fóru menn I Moskvu að gera sér vonir um afturhvarf til fyrri tiöar. Þessi mynd
er tekin i Kreml áriö 1960. Frá vinstri: Mikojan, LIu Sjaó-sji forseti Kina (hraktist frá I menningar-
byltingunni), Krúsjof (rekinn frá völdum 1964), Teng Hsiao-ping (einn hinna „hógværu”; viröist enn á
leiö til æöstu embætta), Froi Kozlof, Súsiof og Peng Sjén.
Peking, Moskva
og Washington
Ein þeirra spurninga sem menn
oftast rekast á i utanrikispólitisk-
um vangaveitum áramótanna er
um sambúö Kina og Sovétrikj-
anna. Þaö er ljóst aö ráðamenn
i Moskvu hafa undanfarna mán-
uöi gert sér allsterkar vonir um
bætta sambúö viö nýja ráðamenn
i Kina. Ráðamenn i Peking hafa
mjög nýlega Itrekaö fyrri for-
dæmingar á Sovétrikjunum, en
menn vita ekki glöggt hve mikil
alvara fylgir þeim. Allavega sýn-
ast sovétmenn hafa tekiö þaö ráö
aö bregðast ekki viö meö svipuöu
oröbragöi, heldur telja þeir ráö-
legast aö biöa átekta án ytri
merkja um geöshræringar.
Nýlegar skammahrinur
um Moskvumenn i Pekjng geta
vakið upp undarlegustu spurning-
ar. Til dæmis þá, hvort Húa Kúo-
feng beinlinis viljieins og nú er
ástatt fá nokkur beiskleg orö i
eyra frá Sovétrikjunum til að
styrkja stööu sina heima fyrir.
Kinafræðingar i Moskvu eru nú
sagðir velta þessum möguleika
fyrir sér, og spurningin er i sjálfu
sér merki um það að sambúðin
við Sovétrikin er jafnvel enn
stærriáhrifavaldur um kinverska
innanrikisstefnu en fyrr hefur
verið.
Um þessa hluti fjallar Moskvu-
fréttaritari danska blaðsins
Information i spánnýrri grein,
sem hér verður stuðst við að
mestu.
Velti fyrir sér
hláku
Það er ljóst að Mao formaður
var sovéskum leiötogum enginn
harmdauöi, og þegar „klika
hinna fjögurra”, sem ekkja for-
mannsins hafði helst haft forystu
fyrir, var handtekin, þá hafa
menn i Moskvu varpað öndinni
léttar og talið að nú væri að byr ja
þróun, sem lokið gæti með þvi aö
maóisminn yrði af lagður — og
þar með sú kenning að ekkert sé
hættulegra kinversku byltingar-
þjóðfélagi en Sovétrikin.
Ýmislegtbentitil þess að þeir i
Peking hefðu hug á að hefja
hlákuskeið i samskiptum rikj-
anna. Var þá einkum til þess tek-
ið, hve hlýjar óskir bárust frá
Peking til Moskvu á afmæli
sovésku byltingarinnar 7nda
nóvember. En brátt kólnaði aftur
i veðri, fyrst og fremst vegna
þeirrar stefnu sem hin pólitiska
þróun i Peking tók.
Við áramót viröast likur á sátt-
um milli Moskvu og Peking engu
sterkarien áður, enda þóttað rök
taflstöðunnar mæli meö því að
sættir gætu veriö báöum i hag.
Aftur vaxandi kuldi i samskiptum
rikjanna hefuraö sjálfsögðu orðið
til þess, að kinaloftungur á Vest-
urlöndum hafa kumrað af ánægju
og lofaö visku Húas formanns,
eins og þeir áöur lofuðu visku Mós
og konu hans. En skilningur þess-
ara manna á aöstæðum I Kina
hefur ávallt verið yfirborðs-
kenndur, og kinverjar hafa ekki
mikil not fyrir þá, nema sem
áróðurstæki ööru hvoru.
Fjórmenningarnir
vanmetnir
Skýringar sérfræöinga i
Moskvu á sveiflunum fram og
aftur i ummælum sem ráðamenn
i Peking viðhafa um sambúðina
við Sovétrikin sýnast miklu raun-
hæfari. Þegar Húa formaður og
Li Hsien-nén varaforsætisráö-
herra taka nú undir aukinn flaum
skammaryrða um Sovétrikin, þá
lita menn I Moskvu á þetta fyrst
og fremst sem vitnisburð um al-
varlegan óstöðugleika hinnar
pólitisku forystu i Peking. Fyrst
eftir að „Sjagnhæ-klikan” var
handtekin sýndist Húa öruggur
sigurvegari yfir andstæðingum
sinum — en á nokkrum vikum
hefur þaö svo komið fram, að
Sjan Sjing, ekkja Maós, og aðrir
helstu andstæðingar Húa, eiga
sér miklu fleiri hauka i horni en
búist hafði verið við.
Stuöningur meðal almennings
við hina róttæku „kliku fjögurra”
hefur verið vanmetinn. Þetta hef-
ur komiö fram af fréttum sem
borist hafa um óeirðir I Fúkien,
Paoting og viðar. Þaö er haft fyr-
ir satt, að Húa Kúo-feng sjálfur
hafi látiö það koma sér mjög á
óvart hve mikið hefur borið á
mótmælum og andstöðu af hálfu
stuðningsmanna Sjang Sjing
Húa í klemmu
En það skiptir enn meira máli,
að það virðist alls ekki auðvelt
verk fyrir Húa að sigrast á þess-
ari andstöðu. Það er rétt aö her-
inn styður hann, en stuöningur
hershöfðingjanna gerir Húa háð-
an þeim, en ekki öfugt. Auk þess
er ekki vitaö i hvaða mæli herinn
styður við bakið á formanninum
nýja, þvi vitanlega er allmikið af
róttæklingum meðal yngri for-
ingja hans, sem komnir eru I her-
inn með menningarbyltingunni.
A hinum pólitiska vettvangi er
Húa kúó-feng svo háður „hæg-
fara” mönnum eins og Teng
Hsiao-ping sem er enn kominn
upp á yfirborðið eftir að hafa
tvisvar verið hrakinn frá valda-
stöðu. Og svo Li Hsien-nén vara-
forsætisráðherra og fleirum. En
hinir „hægfara” og herstjórarnir
eru ekki á einu máli um ýmislegt
það i pólitik sem miklu skiptir, og
til þessa er það rakið, að Húa hafi
ekki getað útnefnt Lí Hsien-nén
eða einhvern hans manna i
embætti forsætisráöherra.
Þvi er það, að meðan enn
streymir frá almenningi, óbreytt-
um liðsmönnum, stuðningur við
hina róttæku, þá hefur Húa mikla
þörf fyrir hershöfðingjana og get-
ur ekki lagt i aö móöga þá meö
þvi að styrkja hina „hægfara” i
stjórninni. Hann mun heldur ekki
áræða að hvika frá hinum al-
þekktu fánum maóismans, en
einn þeirra er andstaðan við Sovét-
rikin. Vegna þess að hann er i
reynd i klemmu milli hersins og
hinna hægfara leiðtoga annars-
vegar og hinsvegar þess stuðn-
ings hjá hluta alþýöu, sem hinir
róttæku enn njóta.
Hagnýtar
rússaskammir
Þvi er það, að Húa á i raun ekki
um annað að velja nú en að halda
áfram fjandskap við Moskvu.
Hinir hægfara vilja heldur ekki
láta tefla sér úr leik, og það má
vera skýringin á þvi að Lí Hsien-
nén hefur gengið enn lengra en
formaöurinn nýi i gagnrýni á
Sovétrikin. Það hefur löngum
reynst heppilegt inn á við að
hampa ytri óvinum, ekki sistþeg-
ar hinir ýmsu valdahópar togast
á. Það má vera að vandi sá sem
Húa mætir sé sá, hvernig hann
geti grafið þá parta af stefnu
Maós sem honum eru til trafala
án þess að sýnast gera það.
Þvi getur veriö að Húa reikni
dæmið sem svo að þeir i Moskvu
geti kingt nokkrum móðgunum i
viðbót frá Peking, þaö muni ekki
breyta miklu úr þvi sem komiö
er.'
Stjórn Carters
Við þessar aðstæður eiga leið-
togar i Moskvu sjálfsagt ýmsa
möguleika á bættri sambúð viö
Kina að nokkrum tima liðnum —
ef þeir halda rétt á spilum sinum.
En hvorki þeir né aðrir gleyma
þvi, að fleiri eru með I spilinu.
Þetta er ekki marias heldur
a.m.k. manni.
Þaö skiptir miklu að ýmislegt
bendir til þess að hin nýja stjórn
Carters muni sýna Kina meiri
vinsemd en stjórn Fords. Það er
afar mikilvægt fyrir Húa aö kom-
ast að þvl, hvort Carter verður fús
ari til málamiðlunar um stöðu
Tævans en fyrirrennari hans. Ein
leiðin til að hvetja áhrifamenn i
Washington — sem sumir eru enn
vinsamlegri Peking og enn fjand-
samlegri Moskvu en fyrirrennar-
ar þeirra —er sú, að fá þá til að
trúa þvi aö Húa ætli að fylgja
áfram sovétfjandsamlegristefnu.
Ef að stjórn Carters vérður hins-
vegartreg til að koma tilmóts við
kinversku stjórnina, getur Húa
alltaf valið þann kost að bæta i
staðinn sambúðina við Sovétrik-
in.
Enda þótt Carterstjórninni tæk-
ist þaö kraftaverk að finna lausn
á stöðu Tævan sem Húa gæti sætt
sig við, þá getur Húa engu aö sið-
ur snúið sér siöar til Moskvu til
þess aö halda risaveldunum báð-
um i jafnvægi og hæfilegri fjar-
lægð. Þvierþaö, að eins og stend-
ur hefur Húa ekki miklu aö tapa,
þótt hann haldi sovésk-kinversk-
um samskiptum við frostmark.
Vandi
sovéskra
Allt þetta felur i sér nokkurn
vanda fyrir sovétmenn. 1 fyrsta
lagi geta þeir ekki veriö vissir um
að endurvakinn sovétf jandskapur
iPeking sé bráðabirgðafyrirbæri,
enda þóttmargt bendi til þess. í
öðru lagi — þótt Moskvumenn
væru tilbúnir til að hjálpa Húa
og hinum hægfara að festa sig i
sessi — þá hljóta þeir um leið að
hafa áhyggjur af þvi, að Húa
hefur gengið svo langt að ásaka
„kliku fjórmenninganna” um
uppgjafarhneigöir gagnvart
Sovétrlkjunum. Þetta ér sérlega
alvarleg ásökun, þvi vissulega
hafa menn í Moskvu ekki minnstu
samúð með hinum róttæku og
þeirra stefnu, sem sovétmenn
hafa jafnan kallaö „ævintýra-
mennsku”.
Og i þriðja lagi: Enda þótt
Moskva vildihjálpa Húa á heima-
velli, þá vilja menn þar ekki
stuðla um leið að auknum vinskap
Kina og Bandarikjanna, sem yröi
á kostnaö Sovétrikjanna. Ef aö
Húa gengur of langt i sovétf jand-
skap, munu sovéskir sjá sig
neydda tilaðkoma I ve^ fyrir aö
Washington geti fært sér þetta i
nyt. Ein leiðin er sú að láta kin-
verska heift sem vind um eyrun
þjóta, til þess að auka á efasemd-
ir i Washington um það að fjand-
skapur Kina og Sovétrikjanna
muni endast til langframa.
Sovéskir sérfræðingar eru á þvi,
að það sé eðlilegt í þrihymingn
um Peking — Moskva —
Washington, að hver aðili spili við
hina tvo, en það gæti orðið stór-
hættulegt ef einhver spilamanna
neitaði að spila nema við annan
hinna.
Biötími
Við neyðumst þvi miður i þess-
ari samantekt að gripa til orða-
forða spilamennskunnar fremur
en skilgreininga stéttabaráttu
eða þesslegra hugtaka — þau
draga okkurbláttáfram skammt.
Og alla vega er mörgu ósvarað.
Það er ekki hægt að slá þvi föstu,
að aukin harka Húa formanns i
garð Moskvu sé taktisk brella til
heimabrúks. Hitt er ljóst, að
sovétmenn kjósa fyrst og fremst
að biða átekta. Þeir svara nú ekki
skeytum kinverja nema sjaldan
og þá með mikilli varúð. Enda
hafaþeir ekkertað vinna lengur á
orðaskaki, en gætu með þolinmæði
átt von á einhverskonar spennu-
slökun við lengstu landamæri
heims.

i Blikkiðjan £££*
önnumst þakrennusmíöi og uppsetningu — ennfremur hverskonar blikksmíði. Gerum föst verötilboö.
1 SÍMI 53468
áb tók saman.
Fyrirlestur í Norræna
húsinu
ANTERO KARE, listfræðingur:
„Handelser och manniskor i finlandsk
konst” (m/kvikmynd).
Mánudaginn 17. janúar kl. 20:30
Dr. OLOFISAKSSON: „Bilderfrán Kina”
(m/litskyggnum).
Fimmtudaginn 20. janúar kl. 20:30
Dr.OLOF ISAKSSON: „Frán Olaus
Magnus till Hasse Alfredsson” (um
sænskar íslandsbækur)
Finnska iistsýningin er opin daglega kl.
14:00- 19:00 i sýningarsölunum i kjallara.
Verið velkomin.
NORRÆNA
HÚSIO