Þjóðviljinn - 23.01.1977, Page 8

8 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 23. janúar 1977
Bókaútgáfa og lög-
mál markaðarins
Merkilegur fugl Svarthöfði i
Visi. Þegar hann er sem indriða-
legastur (og það er hann alltaf
þegar talið berst að menningar
málum) slær þvilikri þoku yfir
dálka hans, að allt i einu finnst
lesandanum að sjálfur Matthias
Johannessen sé sem skært ljós
skýrrar hugsunar og frjálslyndis.
Samanburður er kannski ekki
skynsamleg iðja, alltaf jafn
freistandi þó.
Mega bækur ekki
seljast?
A dögunum leggur Svarthöfði
út af samtali sem ég átti i sjón-
varpi við örlyg Hálfdánarson
bókaútgefanda. Hann kemst að
þeirri miðurstöðu, að Arni
Bergmann boði ,,þá stefnu, að
stórhættulegt sé að bækur seljist.
Það á að hafa truflandi áhrif á hið
menningarlega mat, eigi almenn-
ingur að vera sjálfráða um það
sem hann vil lesa”. Náttúrlega
er þessi staðhæfing bull, en af þvi
það bólar I henni á misskilningi,
sem Svarthöfði er ekki einn um,
er rétt að gera hér við athuga-
semd. Það vita allir, að sumar
miklar sölubækur eru ágæt verk
og aðstandendum þeirra til sóma,
aðrar sölubækur eru sómasamleg
verk hver á slnu sviði, enn aörar
vekja fyrst og fremst undrun yfir
þvi hve margir menn geta verið
litilþægir. Alla vega væri það ein-
kennilegur gagnrýnandi, skrýtinn
áhugamaCur um bækur, sem
héldi þvi fram, aö saia béka eins
og hún er beri vott um eitthvert
eðlilegt og sjálfsagt ástand sem
ekki geti öðruvisi verið, og sé allt
að þvi skaðlegt og móðgandi fyrir
háttvirtan almenning (og bókaút-
gefendur) að gera nokkrar at-
hugasemdir við það.
Þaö sem fólkið vill
1 þessu sambandi er enn á ný
komið að miklum ruglingi, sem er
á kreiki um „frelsi” til að velja og
hafna. Það er sagt: bóksalan
endurspeglar það sem fólkiö vill.
I vissum mæli já — en málið er
hvergi nærri svona einfalt. Mönn-
um hættir til að sleppa þvf alveg,
að auðvitað fæðast menn ekki
með ákveönar bóklestrarvenjur I
kollinum. Þær mótast eins og allir
vita af foreldrum, i skóla, af þeim
bókum sem tiltækar eru á mótun-
arskeiði manna. Og af þvi sem
haldiö er að fólki. Islenskur ung-
lingur fær ekki smekk fyrir ágæt-
um erlendum höfundum okkar
afdar eða þeirrar siðustu ef eng
inn vil gefa þessa höfunda út á
islensku. „Frelsi” hans er bundið
við málakunnáttuna. Þvl skiptir
val útgefenda auðvitað miklu
máli. Og auglýsingar þeirra ekki
siður, þótt menn vilji draga úr
þvi. Hver hefur ekki margoft
heyrt I bókaverslun fyrir jól setn-
ingu sem þessa: „Ætli við tökum
ekki þessa. Hún er svo mikið aug-
lýst”. Og ætli það yrði mikill
vandi að finna stóran hóp is-
lenskra höfunda sem hefði orðið
fyrir þvi, að bækur þeirra hefðu
færst á kaf I hávaða af þeim
bumbum sem barðar eru fyrir
þeim bókum, sem eiga að ávaxta
fjárfestinguna fljótt og vel.
(Aöur eti lengra er haldið:
• Svarthöfði getur á stundum verið
fyndinn óvart. Hann segir að A.B.
hafi þaö „trúboð” helst að mark-
miði að „hver sá róttæklingur
sem setji saman bók, sé um leiö
kominn á æðra gáfnastig en vel-
flestir landar hans”. Hinsvegar
sé það vitað að „skáldskapar-
framieiðslan sem tengd er vinnu-
stað bókmenntagagnrýnandans
(AB) er lltt gjaldgeng á al-
mennum markaði” Þessvegna
vill AB semsagt ekki aö bækur
seljist. Ég bendi mönnum á til
gamans, að meðal þeirra „rót-
tæklinga” sem undirritaður hefur
um fjallað sér til mestrar ánægju
að undanförnu eru þeir Pétur
Gunnarsson, Birgir Svan,
Tryggvi Emilsson, Kristinn E.
Andrésson, Laufey Jóhannesdótt-
ir, Gunnar Benediktsson, Þór-
bergur Þórðarson.)
Vara meö annari
vöru
En víkjum aftur að fyrr-
greindum sjónvarpsþætti. Þar
gat ýmislegt farið milli mála,
vegna þess aö um tima a.m.k töl-
uðu viðmælendur um sinn hvorn
hlutinn, báöir I einu.
Bókaútgefandinn var með viss-
um hætti tvískiptur eins og kol-
legar hans hafa oftar en ekki ver-
ið I umræðu. Annarsvegar segir
hann.sem svoVið erum með einka
fyrirtæki og berum okkar fjár-
hagslega ábyrgð og verðum að
haga útgáfu okkar eftir þvl. Hins-
vegar minnir hann á hugmyndir
bókaútgefenda um opinberan
stuðning viö bókaútgáfu, sem
komi þá fram I þvi að söluskattur
á bókum sé felldur niður og sú til-
laga mun þá byggja á þvl að bæk-
ur séu ekki eins og hver annar
varningur I einkaframleiðslu,
heldur sérstakur varningur og
menningarlegur. Ég minnti þá á
hugsanlegar mótbárur i þá veru,
að niðurfelling söluskatts vekur
upp einmitt spurningar um það,
hvort bókaútgáfan I heild sé þess
virði að hún eigi slika fyrir-
greiðslu skilda. Þetta tal hristist
svo saman við það sem rétt áður
hafði verið nefnt: hugmyndir um
opinberan stuðning við viss út-
gáfuáform, sem útgefendur
sæktu um með ákveðnum rök-
stuðningi. Örlygi Hálfdánarsyni
fannst ég væri að halda þvi fram,
að það mætti fella niður söluskatt
af sumum bókum en öðrum ekki
— þar með væri komin af stað
einhverskonar ritskoðun; munaði
minnstu að aðilar þáttarins væru
komnir langleiðina til Siberlu.
Eyöurnar
Málið er öðruvisi vaxið, þótt
það sé rétt, að spurt er um
tvennskonar afskipti opinberra
aðila af bókamarkaði. Niðurfell-
ing söluskatts á bókum yfir höfuð
er mál út af fyrir sig.Hún hefur
þann kost, að bækur verða ódýr-
ari. Hitt er svo óvist, hvort sú
verðlækkun hefur nokkur meiri-
háttar áhrif á bókaútgáfu til hins
betra.
Það er I skemmstu máli sagt,
spurt um tvennskonar stuðning
viö bókaútgáfu. Allsherjar-
stuðning (eins og niðurfelling
söluskatts sem gengur jafnt yfir
réttláta og rangláta) og stuðning
eftir vali: það er metið hvað sé
sérstök ástæða til að styðja við
bakið á.
Ef lögmál gróðavænlegrar f jár-
festingar fengju ein að ráða i
bókaútgáfu, þá mundu fyrr en
varir koma i útgáfu —- ekki slst
smáþjóðar — allstórar eyður, enn
stærri en þær eyður sem við nú
við búum. Ljóðabækur, innlend
skáldverk eftir byrjendur ættu
enn erfiðar uppdráttar en nú.
Innlend barnabókagerð mundi
hörfa enn lengra en hún hefur
þegar gert fyrir alþjóðlegu lit-
myndaprenti. Erlendar
bókmenntir hafa á undanförnum
árum varla komið út hjá öðrum
en rlkisforlagi og bókafélögum.
Aö trufla lögmálin
Það er þvi ekki nema eðlilegt að
menn spyrji með hvaða hætti sé
skynsamlegast að vinna gegn
þeim afleiðingum hins „frjálsa
spils” markaðslögmála sem
varhugaverðastar eru. Og þá er
að muna eftir þvi, að þessi lögmál
eru nú þegar „trufluö” með
Bækur og lýöræði
útjöfnun og þroski
Hér fer á eftir hluti
málflutnings Arturs
Lundkvists fyrir þvi/ að
vel sé vandað til vals
þeirra bóka sem opinber-
an útgáfustyrk hljóti:
Til eru þeir sem mæla með al-
mennum stuðningi við bókaút-
gáfu og á móti stuðningi eftir
vali. Þetta finnst mér byggt á
rangsnúnum hugmyndum um
lýöræði. Þaö mun aðeins gleðja
þá sem vilja aö hvaða skrifelsi
sem vera skal, skuli prenta og
þvl dreift, ef menn i nafni
blindrar réttvfsi gefa öllum dá-
litiö en engum þann stuðning
sem um munar.
Ahættan er sú, aö yfir okkkur
steypist flaumur af undirmáls-
bókum, sem skapaði ringulreið
með almenningi og verkaði
e.t.v. kæfandi á skárri bækur.
Ég held ekki að þetta veröi einu
sinni til raunverulegra hagsbóta
fyrir þá höfunda, sem þannig er
ýtt fram.
Það er einkennilegt að skoða
þá einhliða vantrú og andúð á
mati sem fram kemur i þessu
samhengi. Því mat er nauðsyn-
legt ef við eigum ekki að hafna I
feni þar sem allt flýtur hvað
innan um annað I villimannlegri
blöndu. Annaö mál er að við get-
um og eigum aödeila um mat og
mælikvarða, ég skal verða
fyrsti maður til að taka undir
þáö.
Það er óumdeilanlegt að einn
hlutur er betri en annar, ekki
sist innan bókmennta. Hjá þvl
geta menn ekki komist með þvl
að vlsa til þess að hver hafi sinn
smekk. Það er ekki hægt að
setja jafnaöarmerki milli af-
þreytingarsögu sem ekki skiptir
máli og meiriháttar bók-
menntaverks, ekki heldur með
tilliti til þeirra, sem þvl miður
geta ekki lesið annað en fyrr-
nefndu bókina.
Gerum landið lýðræöisíegra!
er vigorð sem nú er efst á baugi.
Gott og vel — ef um sanna lýð-
ræöisþróun er aö ræða, ekki út-
jöfnun sem felur I sér skopstæl-
ingu á lýðræði. I menningar-
legu tilliti getur lýöræðisþróun
aldrei þýtt lægsta samnefnar-
ann, aldrei numið staöar við
ákveðið stig I almennri neyslu.
Sú viðleitni að koma mönnum
smám saman til aukins þroska,
hverjum eftir hans forsendum,
hlýtur að vera lýðræðishugsjón i
menningarmálum. Slíkri við-
leitni má ekki mæta með mis
notuðum glósum um „menn-
ingarvita” .
(Hér er orðið „elitism” látiö
þýða „menningarvitar” af
ásettu ráði).