Þjóðviljinn - 29.03.1977, Blaðsíða 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Þriðjudagur 29. mars 1977.
Þegar strákarnir
urðu stórir
Samkvæmt yfirlýsingu Gunn-
ars Thoroddsens iðnaðarráð-
herra á Alþingi i siöustu viku
stefnir rikisstjórn Sjálfstæðis-
flokksins og Framsóknarflokks-
ins nú einhuga að viðræðum við
Alusuisse um byggingu þriðja
kerskálans i Straumsvik og þar
með stóraukinni framleiðslu ál-
versins. Samstaða stjórnar-
flokkanna i stóriðjumálum gef-
ur tilefni til að hugleiða þá
breytingu sem orðið hefur á
Framsóknarflokknum frá þvi
að hann snerist gegn samningn-
um við Alusuisse 1966 og uns
hann áratug siðar veitir Sjálf-
stæðisflokknum dygga aðstoð
við framkvæmd draumsýnar-
innar um aukin itök erlendra
auðhringa i islensku efnahags-
lifi.
Á fyrri hluta siðasta áratugs
hélt nýr hópur manna innreið
sina i forystusveit Framsóknar-
flokksins. Þessir menn voru
sprottnir úr öðrum jarðvegi en
þeir leiðtogar sem á þriðja og
fjórða áratug aldarinnar komu
úr röðum bænda og samvinnu-
manna. Hinn nýi efniviður hafði
langskólagöngu að baki, vildi
telja sig heimsborgara i hugs-
unarhætti og hampaði skilningi
á alþjóðlegum heimi fjármála
og viðskipta sem væri framandi
hinu gamla bændaliði. í þessum
nýja hópi voru m.a. þingmenn-
irnir Jón Skaftason og Einar
Agústsson, báðir lögfræöingar
að menntun, og verkfræðingur-
inn Steingrimur Hermannsson,
sem innan tiðar tók að erfðum
þingsæti föður sins. Þessi friða
sveit ungra manna varð æ
meira áberandi á fyrri hluta
siðasta áratugs og árið 1965
veitti þáverandi forsætisráö-
herra, Bjarni Benediktsson,
þeim sæmdarheitið: „puntu-
drengirnir hans Eysteins”.
Ýmsir áhrifamenn Sjálf-
stæðisflokksins gerðu sér dælt
við þessa væntanlegu arftaka
gömlu fórystunnar i Fram-
sóknarflokknum. Þeir töldu þá
dygga stuðningsmenn aðildar
að Atlantshafsbandalaginu og
dvalar hersins enda höfðu
margir þeirra veriö félagar i
Varðbergi, æskulýðssamtökum
hinna svonefndu vestrænu lýð-
ræðissinna. Hugsjónin um er-
lent fjármagn i islensku efna-
hagslifi átti að dómi Sjálf-
stæöisflokksforystunnar trausta
stuöningsmenn i hinum ungu
þingmönnum Framsóknar-
flokksins og öörum framtiðar-
innar leiðtogum i hinum gamla
flokki bænda og ungmenna-
félagshreyfingar. Trúnaðar-
samböndin og samstaðan milli
Sjálfstæðisflokksins og þessara
forystuefna Framsóknarflokks-
ins komu greinilega i ljós i um-
ræðum um samninginn við
Alusuisse 1965-1966.
99
Hólyröin og lofið um þessa
bandamenn Sjálfstæðisflokks-
ins voru ekki skorin við nögl:
„Hyggnari og frjálslyndari
hluti Framsóknarflokksins ger-
ir sér ljóst að hagnýting vatns-
aflsins til uppbyggingar nýjum
atvinnugreinum er glæsilegt
framfaramál, sem ekki verður
stöðvað.” (Morgunblaöið 16.
mars 1966).
Morgunblaðið rifjaði upp að á
fyrri hluta áratugsins hefði
stuðningurinn við erlent fjár-
magn i islensku efnahagslifi
verið öflugur meðal hins „viö-
sýnni” hluta Framsóknar-
flokksins:
„Flokkurinn hafði margitrek-
að i stefnuyfirlýsingum sinum,
að hann vildi samstarf við er-
lent einkafjármagn og leitast
við að laða þá hingað til
lands. Ýmsir af áhrifamönnum
flokksins höföu margrætt um
nauðsyn stóriðju og þar á meöal
alúminbræöslu, og flokkurinn
tilnefndi menn I þing-
mannanefnd til að fylgja eftir
álmálinu,” (Morgunblaðið 23.
april 1966).
Þessi upprifjun er itrekuð
með tilvitnun i ræðu Jóns
Skaftasonar sem flutt var á Ak-
ureyri 1961. (Dagur6. mai 1961)
1 þessari ræðu sagði hinn nýi
forystuefniviður Framsóknar-
flokksins m.a.:
„Leiðin, sem faraá tilþessað
nýta þessar orkulindir og leysa
fjárhagsspursmálið er sú, aö
laöa hingaö erlent áhættufjár-
magn, leyfa útlendingum aö
festa hér fé i atvinnurekstri að
uppfylltum ýmsum skilyrðum,
sem íslenzk stjórnarvöld myndu
ákveða....”
„Við verðum þvi aö hefjast
handa i þessum efnum strax,
áöurenalltverðurum seinan og
vinna kerfisbundiö aö þvi aö
laöa hingaö erlent fjármagn.”
,,..ég er sannfærður um, að
viö getum með engu ööru móti
tryggt not sumra auðlinda
landsins i stórum stil og búið
landsmönnum þau lifskjör, sem
þeir verða að fá.”
Morgunblaðið flutti lesendum
sinum fjölmargar aörar stað-
festingar á tilvist þessara
bandamanna innan Fram-
sóknarflokksins. 17. desember
1965 sagði blaðið m.a.:
„Vitað er, að ýmsir hinna
yngri manna Framsóknar-
flokksins eru málinu hlynntir,
og sumir þeirra hafa barizt fyrir
þvi, aö erlent einkafjármagn
yröi fengiö til framkvæmda hér
á landi i fjölda ára. Enda hefur
það berlega komið i ljós i skrif-
um hinna yngri Framsóknar-
manna i málgagni flokks þeirra
undanfarna mánuði, að þeir
hafa siöur en svo veriö andvigir
byggingu alúminverksmiðju
hér á landi.”
Þeir hafa barizt
fyrir því”
Morgunblaðið tók snemma að
minna á að hugsjónin um
bræðralag erlends fjármagns og
islenskra atvinnurekenda ætti
öruggan liðskost i Framsóknar-
flokknum. Tilvist þessara sam-
herja Sjálfstæöisflokksins innan
Framsóknarflokksins var itrek-
uð hvað eftir annað. 29. febrúar
1966 sagði Morgunblaöið m.a.:
„Innan Framsóknarflokksins
eru margir þeir menn, sem
lengst og mest hafa barizt fyrir
þvi, aö tslendingar reyni aö laöa
erlent áhættufjármagn hingaö
til landsins til uppbyggingar is-
lenskra atvinnuvega.”
„Einstakt
hugleysi
99
En forystutimi þessara ungu
liðsmanna Sjálfstæðisflokksins
var enn ekki kominn. Hinn
gamli leiðtogahópur bænda,
samvinnumanna og ungmenna-
félaga hafði enn sterk tök á
Framsóknarflokknum þótt hann
ætti eftir að missa þau
innan fárra ára. Þessi hópur
sem Morgunblaðið kaiiaði
„gamla afturhaldsseggi”, var
ekki reiðubúinn að gleypa stór-
iðjuhugsjónina og einkafjár-
magnsboðskapinn sem yngra
þinglið Framsóknarflokksins
aðhylltist. Innan flokksins hóf-
ust þvi á siðustu mánuðum árs-
ins 1965 harðsvíraöar deilur.
Lýsing Morgunblaðsins er eink-
ar hnitmiðuð (6. janúar 1966):
„1 desember urðu svo geysi-
harðar deilur innan þingflokks
Framsóknarflokksins um af-
stöðuna til alúminmálsins, og
þar barði Eysteinn Jónsson i
gegn hina afturhaldssömu af-
stöðu flokksins til þess máls,
þrátt fyrir eindregna andstööu
nokkurra þingmanna, sem sið-
an hafa ekki látið til sin heyra.”
Þegar hinir ungu bandamenn
Sjálfstæðisflokksins innan
Framsóknarflokksins höfðu lát-
ið undan siga — að visu aðeins
um sinn — hlutu þeir að launum
mikið háð og spott frá leiðtogun-
um við Aðalstræti. Það voru
naprar kveðjur sem Morgun-
blaðið sendi til þeirra sjö þing-
manna Framsóknarflokksins
sem voru i hjarta stuðnings-
menn álstefnunnar, en höfðu
ekki haft „manndóm” til að
standa við sannfæringu sina:
„Enn hafa þeir þingmenn
Framsóknarflokksins, sem
hlynntir hafa verið byggingu
alúminverksmiðju á íslandi og
notkun erlends einkafjármagns
til atvinnuuppbyggingar hér á
landi ekkert látið til sin heyra
eftir að Eysteinn Jónsson og
hinir afturhaldssömu þingmenn
Framsóknarflokksins kúguðu
þá til hlýðni og undirgefni
afturhaldsstef nu Fram-
sóknarflokksins i alúmin- og
virkjunarmálunum. Verður þvi
þó vart trúað fyrr en á verður
tekið, að hinir yngri þingmenn
Framsóknarflokksins láti þaö
um sig spyrjast, aö þeir séu ekki
menn til þess aö halda skoðun
sinni á þessu mikilsveröa máli,
þótt afturhaldssöm og gamal-
dags forustá þeirra hafi snúizt á
þann veg, sem raun ber vitni
um.” (Morgunblaðið 22. desem-
ber 1965).
Og Morgunblaðið hellti meira
salti I sárin:
„Ahvorn veginn sem litið erá
þetta mál, veröur ekki annað
sagt en að afstaöa hinna yngri
manna Framsóknarflokksins
sýni einstakt hugleysi. Þeir
virðast haldnir slikum ræfil-
dómi.að þeir þora ekki að rlsa
gegn afturhaldssinnum Ey-
steins Jónssonar, taka sjálf-
stæöa afstööu i þessu mikla
framfaramáli tslenzkrar þjóð-
ar. Skömm þeirra mun lengi
verða uppi.” (Morgunblaöið 18.
desember 1965)
Steingrimi
þakkað
— Jóni hælt”
En það voru ekki allir hinna
ungu stóriöjufullhuga Fram-
sóknarflokksins sem áttu skilið
að fá kaldar kveðjur um „ræfil-
dóm” og „hugleysi” frá rit-
stjórum Morgunblaðsins. Blaðið
gerði sér skýra grein fyrir þvi
að einstakir bandamenn höfðu
ekki brugðist trúnaðartraust-
inu. 1 leiðara 29. mars 1966 var
Steingrimi Hermannssyni sér-
staklega þakkað fyrir dyggileg-
an stuðning við álstefnuna:
„Og þótt Morgunblaöið flytji
þær þakkir nú, er hitt áreiöan-
legt, að það eru ekki síður
Framsóknarmenn, sem þakka
þaö i framtiöinni, að úr þeirra
röðum kom þó einn maöur, sem
dyggilega vann að þvi að
tryggja hagsmuni Islendinga i
þessu mikilvæga máli, þótt þeir
kunni að láta Steingrim gjalda
þess nú.”
r
,

Einar Agústsson
Steingrfmur Hermannsson

Jón Skaftason
Og Morgunblaðiö hefur haft
spádómsgáfu hvað snertir
framtið Steingrims Hermanns-
sonar. Þessi dyggi þjónn ál-
stefnu Viðreisnarstjórnarinnar
er nú orðinn hægri hönd Gunn-
ars Thoroddsens og Jóhannes-
ar Nordal i samningum við
Alusuisse. Hann flýgur með
þeim til Zurich og situr alla
samningafundi um siaukin um-
svif Alusuisse á Islandi — enda
er hann nú kominn i húsbænda-
sveit á framsóknarbænum: rit-
ari flokksins og þingmaður.
Framsóknarmenn virðast þvi i
reynd hafa „þakkað það i fram-
tiöinni að úr þeirra röðum kom
þó einn maður sem dyggilega
vann” að framgangi álstefn-
unnar svo notað sé orðalagiö úr
hinum tólf ára gamla spádóms-
leiðara Morgunblaðsins. Þessi
sami Steingrimur er nefnilega
orðinn eins konar yfirsölustjóri
Framsóknarflokksins hvað
snertir samninga við erlenda
auðhringi.
Það hól sem borið var á Stein-
grim Hermannsson freistaði
ýmissa annarra bandamanna
Sjálfstæðisflokksins i þingliði
Framsóknar. Viö atkvæða-
greiðslu um álsamninginn á Al-
þingi mánuði siöar braut Jón
Skaftason handjárnin til að
vinna sig á ný I álit hjá ráðaöfl-
um Sjálfstæðisflokksins og öðr-
um boðendum álstefnunnar.
Morgunblaðið fagnaði Jóni eins
og týndum syni og gerði dáð
hans að forsiðuefni — stak-
steinalof og leiðarahól fylgdu
svo i kjölfarið.
Kannske myndu hinir ungu
stóriðjufullhugar i þingliði
Framsóknarflokksins eftir allt
saman sýna að hið upphaflega
traust sem Sjálfstæðisfiokkur-
inn bar til þeirra hafi verið á
rökum reist. Sú tið væri ef til vill
skammt undan að Framsóknar-
mönnum yrði ljóst ,,aö þeir hafa
um langt skeið ekki gert eins
stórkostlega póiitiska skyssu og
með afstööu sinni til alúmin-
málsins” svo að vitnað sé til
hugleiðinga staksteinahöfund-
ar.
Svo tóku þeir
við forystunni
Stuðningsmenn álstefnunnar i
hópi foringjaefna Framsóknar-
flokksins höfðu greinilega full-
vissað trúnaðarvini sina i Sjálf-
stæðisfl. um það að innan
fárra ára myndu „hinir gömlu
afturhaldsseggir” sem and-
mæltu álsamningnum hverfa af
sjónarsviðinu. Boðendur ál-
hugsjónarinnar tækju þá við
stjórnartaumunum i flokknum.
Morgunblaðið flutti lesendum
sinum i desember 1965 þá hugg-
un aö liðsmenn Sjálfstæöis-
flokksins meðal yngri foringja-
efna Framsóknar séu aðeins að
beita klókindum. Þeir ætli „að
láta Eystein leika þennan
fáránlega leik á enda i trausti
þess, aðþar meö hafihann rekið
endahnútinn á formennsku sina
I Framsóknarflokknum. Má
raunar búast við, að eftir fram-
ferði hans i þessu máli, eigi
hann ekki mikla framtið fyrir
sér sem formaður þessa stjórn-
málaflokks, og vist er, að I hópi
þingmanna Framsóknarflokks-
ins og flokksmanna almennt,
eru margir, sem ekki munu
gráta hvarf hans úr þeirri stöðu
sem hann gegnir nú innan flokks
sins.”
Rás sögunnar hefur vissulega
gert ætlanir hinna ungu stór-
iftjufullhuga i Framsóknar-
flokknum að veruleika.
Morgunblaðið getur nú litið
draumsýn sina I framkvæmd.
Andstæðingar álstefnunnar eru
horfnir úr forysturöðum Fram-
sóknarflokksins og trúnaðar-
menn Stjálfstæöisflokksins frá
árunum 1965-1966 eru sestir i
leiðtogasætin. Hinir „ungu”
stuðningsmenn álstefnunnar á
siðasta áratug eru nú orðnir
„miðaldra” stjórnendur á
framkvæmd hennar.
Hitt hefði svo sjálfsagt fáa
grunað aö ummæli Morgun-
blaðsins i leiðara 16. mars 1966
væru búin jafnrikulegu spá-
sagnareðli og raun hefur borið
vitni. Þessi ellefu ára gamla
spásögn sýnir að stjórnendur
Sjálfstæðisflokksins vissu full-
vel aö þeir gætu í framtiftinni
gert Framsóknarflokkinn aft
bandamanni i áframhaldandi
framkvæmd álstefnunnar. Spá-
sögn leiðarans var þannig:
„Um þaö þarf heldur enginn
aö fara i grafgötur, aö ef Fram-
sóknarflokkurinn heföi veriö i
rikisstjórn i dag, mundi hann
hafa léö fylgi sitt viö byggingu
alúmihverksmiöiu...”