Þjóðviljinn - 05.08.1977, Blaðsíða 7

Föstudagur 5. ágúst 1977 ÞJÓDVILJINN — StÐA — 7
Þess eru auðvitað dæmi að feður hafa sýnt af sér þá
ósérhlífni gagnvart afkvæmum sinum, sem
karlmannaþjóðfélagið hefur löngum túlkað semkven-
lega eiginleika — og bælt niður með ýmsum hætti.
Hvar er pabbi?
„Þetta er nú allt saman gott
og blessaö, sem þú ert að pré-
dika en gleymdu ekki henni
móður þinni eða heimili for-
eldra þinna”.
Svo mælti eitt sinn ættingi og
góövinur foreldra minna við
mig, er ég var i miöjum kliðum
að flytja útvarpserindi er eink-
um snerust um kúgun mann-
anna, þ.e.a.s. kvennanna. Mér
þótti þetta bæði vinsamleg og
skemmtileg athugasemd.
Viðmælandi minn gerði sér vel
ljóst, að timarnir voru óðfluga
að breytast, nýir atvinnuhættir
komnir til með breyttum lifs-
háttum, en vildi minna á að ekki
mættu i skjótri svipan rofna
tengslin við fortið og uppruna.
Það skai strax játað, að hissa
varð ég, er ég fletti helgarblaði
Visis fyrir skömmu, og rakst
þar á grein eftir settan
skólameistara i Isafirði, Bryn-
disi Schram. Þar kennir ýmissa
grasa og koma fram stað-
hæfingar, sem vekja furðu. Er
sá boðskapur ef boðskap skyldi
kalla litt rökstuddur og varla
rækilega hugsaður. Ég er ekki
einu sinni viss um, að þarna séu
raunverulegar skoðanir
greinarhöfundar á ferö, væri
grannt farið i saumana.
Bryndis rifjar upp sælar end-
urminningar úr bernsku, sem
margir gætu kannast við og
tekið undir það i sjálfu sér að
vitaskuld var indælt að koma
heim og láta stjana við sig.
Ekki greinir þó nánar frá þvi
hvort slikt atlæti var hlutskipti
barna upp til hópa, né heldur á
hverju það byggðist, að
mamma var heima. Hún hafði
að visu ekki vélar, en vinnu-
konur voru þó á mörgum
heimilum á fyrri tið og voru fá-
anlegar fyrir svo sem ekki neitt
kaup. Þar gætu margar konur,
sem unnu þessi bráðnauðsyn-
legu störf á heimilum, borið um
ef spurðar væru. ,
Fórnfýsi og valkostir.
Það kemur mér undarlega
fyrir sjónir að sjá það hlutverk
lofsungið, sem fól i sér, að lifað
væri gegnum aðra, en ekki eigin
persónulegu lifi sem fullveðja
einstaklingur með skyldum og
ábyrgð. Rétt er að minna á, að
hafi kona ekki náð að mótast
sem persónuleiki og þróað með
sér sjálfstæð viðhorf, er hún á
margan hátt vanbúin öðru eins
verkefni og þvi að takast á
hendur uppeldisskyldur. Þá
hlýtur einnig þesskonar lif
gegnum aðra fyrr eða siðar að
leiða af sér bæði tómleika og
leiðindi þótt Bryndis telji af og
frá, að slikar hugrenningar hafi
fyrirfundist.
Ég held að þær konur, sem nú
eru við aldur og stóöu i ströngu
á sinni tið, myndu margar
hverjar brosa við, þegar fórn-
fýsin marglofuð berst i tal, þvi
að það vita þær best sjálfar, að
hefðu þær átt völina, er ekki gott
að segja hvað þær hefðu tekið
fyrir. Varla hefðu þær upp til
hópa veriö inni á heimilunum
eða talið þau endilega sinn aðal-
starfsvettvang fremur en nú-
timakonur gera.
Meö fullri virðingu fyrir lifs-
verki mæðra okkar, er sannleik-
urinn sá, að konur þeirrar kyn-
slóðar unnu sin störf svona rétt
upp og ofan sannfærðar um, að
hefðbundið heimilisfyrirkomu-
lag væri hið eina rétta. Þar voru
vitanlega skiptar skoðanir þá
eins og nú, þótt minna bæri á þvi
en siðar hefur orðið.
Ekki skulum við heldur
gleyma þeim konum, sem stóðu
einar i lifsbaráttunni, ekki gátu
þær að staðaldri verið heima til
þess að klappa börnunum, en
ekki bar á teljandi áhyggjum af
heimilum þeirra og börnum
hvorki þá né síðar.
Allt tal um fórnfýsi i þessa
veru er helber markleys^nema
þvi aðeins að sjálfstætt val sé
um að ræða og valkostir séu
yfirleitt fyrir hendi.
Það er i sjálfu sér engin fórn-
fýsi, þótt einhver standi sig við
aðstæður, sem þvælst er út i án
þess að hafa átt kost á vali þar
um.Slikt flokkast fremur undir
almennan dugnað. Misrétti
kynjanna sést einkar skýrt á
þvi, að karlmaður, sem „fórnar
sér” er a.m.k. aumkunarverður
i augum samfélagsins, ef ekki
fullkomlega hlægilegur, enda
einstætt fyrirbæri, en þetta
sama samfélag er ekki I rónni
nema kvenfólkið sé einiægt að
fórna sér eins og það heitir, en
er I raun nokkuð sem þær
hrekjast út i.
Pabbar og sparipabbar.
„Hvar er mamma?” spyr
greinarhöfundur, og er þá nær-
tækt neyðarkallið „Hvar er
pabbi?” Ekki eigum við börnin
einar, en það er satt, að feðurnir
komast upp með það æði margir
vegna einhliða innrætingar og
langrar hefðar að rækja sitt
hlutverk svo slælega, að margir
þeirra, sem þó eiga að heita bú-
andi með börnum sinum, þekkja
þau varla i sjón. Og enn aðrir
eru svo slakir, með leyfi að segja
þvílikar endemis hengilmænur,
að þeir hafa sig ekki einu einni
upp i það að vera sparipabbar,
hvað þá meir. Þeir ætla e.t.v.
að kynnast börnum sinum
seinna, þegar þau eru vaxin úr
grasi,en finnst þægilegt að láta
mæðurnar axla þyngstu byrð-
arnar. Það eru nefnilega feö-
urnir, giftir og ógiftir.sem alltof
margir eru i sifellu að svikja
börnin sin, og væri nær að lýsa
eftir framlagi þeirra til uppeld-
isins heldur en gera þvi skóna,
að mæðurnar bregðist börnum
sinum. Ég held þvi fram, að það
heyri til hreinumundantekning-
um, ef slik tilvik íyrirfinnast.
„Við fórum út af heimilunum,
og þau leystust upp”, segir þar,
og er ekkert smátt fullyrt. Fróö-
legt væri að heyra hvað þeim
konum, sem bæði vinna fyrir
sinum börnum og annast þau á
allan hátt, finnst um þau um-
mæli, að börnin hafi orðiö fyrir
móðurmissi. Eru þetta ekki
nokkuö kaldar kveöjur? Skyldi
ekki mörgum koma fyrr i hug,
að það sé einmitt faðirinn sem
þau hafi misst? Og meöal ann-
arra oröa, hvað er átt við með
„eðlilegar aðstæður”?
A breytingatíð.
Sú var tiðin, að húsmóður-
starfið átti sér raunverulegt
inntak og var i alla staði þess
eölis, að athafnalöngun og
starfsorka gat notið sin. Það er
alkunna að með breyttum at-
vinnu- og lifnaðarháttum hafa
mörg þau starfssviö, sem áður
heyrðu til heimilunum færst út
fyrir þau og eru unnin annars-
staðar. Þetta er þróun sem eng-
um dettur i hug fyrir alvöru, að
hægt sé að snúa við. Hins vegar
hafa ekki verið gerðar samfé-
lagslegar ráðstafanir til þess að
mæta þeim breytingum, sem
orðið hafa, nema i litlum mæli
og eins og út úr neyð.
Allir vita, að heimilin hafa
breyst, og hlutu að gera það, en
samt er likast þvi sem einlægt
sé gert ráð fyrir að þau geti
verið með svipuðu sniði og áður
var.meðan atvinnu- og lífshættir
þjóðarinnar voru ólikir þvi sem
nú gerist. Það hefur ekki verið
tekið tillit til þeirra mótsetn-
inga, sem skapast hafa milli
heimilis og sambýlishátta, er
miðuðust við allt aðrar að-
stæður, og svo hins nútímalega
þjóðfélags með hraðri tækni-
þróun og iðnvæðingu.
Það er vissulega rétt, sem
fram kemur i umræddri grein,
að mörg Islensk heimili liða
stórlega undir þeirri vinnu-
þrælkun, sem hér á landi hefur
viðgengist um langt árabil. Af-
leiðingar hennar birtast i fleiri
myndum en svo, að hér sé unnt
að ræða nánar þar um. Það er
þó fullmikil einföldun að nefna
einungis peningahyggju i þvi
sambandi, þótt þess sjáist óræk
merki, að neysluvenjur og
neyslufyrirmyndir, sem auð-
stéttin i landinu á stærstan þátt i
að móta, hafa skotið rótum og
náð viðtækum áhrifum með
hinum efnaminni stéttum þjóð-
félagsins.
Peningahyggja er engan veg-
inn viðhlitandi skýring, en hins
vegar er það mál sannast, að i
fjölmörgum tilvikum er vinnu-
þrælkunin beinlinis þannig til
komin, að laun fyrir dagvinnu
endast ekki fyrir nauðþurftum.
Er hart undir að búa, þegar
hafðar eru i huga háar þjóðar-
tekjur tslendinga I áratugi.
Ekki hefur heyrst að til standi
að bæta hér um og gera fólki
kleift að vinna skemur og vera
meira heima við, en er það ekki
einmitt þetta, sem auðstéttin
með rikisvaldið i hendi sér vill;
að vinnandi fólk lepji dauðann
úr skel og hafi umfram allt ekki
örskotsstund til þess að staldra
ögn við og hugsa sitt ráð?
Brengluð mynd.
Mér er það nokkur ráðgáta
fyrir hverja settur skólameist-
ari á ísafirði er að tala i marg-
nefndri grein og fæ ekki varist
þvi að hugleiða hvað þetta tal
allt saman eigi að þýöa. Mér
virðist i fljótu bragði, aö það sé
einkum til þess fallið að ýta
undir litt grundaða sektarkennd
kvenna, ekki sist þeirra, sem
gera hvorítveggja að standa i
ströngu og standa sig með
prýði. Er það raunar meira en
segja má um karla upp til hópa,
þótt annað fyrirfinnist.
Einmitt með þær undantekn-
ingar i huga finnst mér fráleit
eftirfarandi fullyrðing: „fað-
irinn tekur aldrei að sér móður-
hlutverkið, það er tómt mál um
að tala”, og mér ofbýður öld-
ungis svo grunnfært tal einkum
af hálfu þeirra, sem allar for-
sendur hafa til stærri yfirsýnar.
Þess eru þrátt fyrir allt dæmi,
að feður hafa sýnt af sér þá
eiginleika elskusemi og ósér-
hlifni gagnvart afkvæmi sinu,
sem karlmannaþjóðfélagið
hefur löngum túlkað sem kven-
lega eiginleika fyrst og fremst.
Má ég minna á tvær alkunnar
söguhetjur, Lars Peter I sögunni
Ditta Mannsbarn eftir Martin
Andersen-Nexö og Jón i sögunni
Föðurást eftir Selmu Lagerlöf?
Reyndar treystust þessir
ágætu höfundar tæplega til þess
að gera persónur með svo rikj-
andi „kvenlegum” eiginleikum
alveg venjulega, a.m.k. ekki
Jón, en þeir eru eftirminnilegar
persónur. Ekki má heldur
gleyma Búa Arland i Atómstöð-
inni eftir Laxness. Það var ein-
mitt hann, faðirinn, sem á sinn
hátt réði fram úr vanda dóttur-
innar og var nærstaddur þegar
hún átti örðuga daga. Þá var
móðir telpunnar viðs fjarri, og
bar litt á þvi, að hennar væri
saknað. •
Ét hygg að finna megi dæt-
ur og syni sem gætu borið
um það af eigin raun, að nær-
vera og umhyggja föðurins var
ekki siðri þvi, sem móðirin gat i
té látið, og skyldi þó I engu rýrð-
ur hennar hlutur.Það er þetta
sem er svo hrapallegt, aö karl-
mannaþjóðfélag hefur bælt
niður þá eölisþætti hjá karl-
mönnum, sem þaö telur fyrst og
fremst vera kvenlega Fyrir
bragðið missa þeir af mikils-
verðum þáttum i lifi sinu og
njóta ekki samskiptanna við af-
kvæmi sin eins og efni gætu
staðið til. Konurnar fá svo aö
sinu leyti ekki að njóta sinnar
hæfni við ýmis störf, sem karl-
menn hafa einokað og gert að
sinum með tilheyrandi órétt-
læti.
Þetta sama karlmannaþjóð-
félag hefur getið af sér karl-
mannsimynd, sem ekki er sann-
ferðug, þvi að þar eru vissir
þættir ýktir á kostnað annarra,
sem þoka um set og fá ekki notið
sin, öllum til skaða, ekki sist
karlmönnunum sjálfum. Þeir
rækta ekki með sér hina kyrr-
látari eiginleika og mildilegri.
Þeir eru vegna hefðar og
uppeldisáhrifa svo önnum kafn-
ir við að stússa og atast úti i
þjóðfélaginu, að þeir mega ekki
vera að þvi að rækja samskiptin
við afkvæmi sin og eru sjaldnast
beinir þátttakendur i undri
þeirrar framvindu er „litil
sköpun þroska nær”. Karl-
maðurinn lætur konunni það
eftir að sjá um þá hlið málsins,
er lýtur að umönnun barnanna.
Hennar starfssvið og mögu-
leikar takmarkast svo að sama
skapi. Hún einangrast frá mikil-
vægum verkefnum og er fjar-
stödd, þegar vandamálum sam-
félagsins á ótal sviðum er ráðið
til lykta.
Mynd beggja, karls og konu,
verður skekkt og aflöguð, og það
er einmitt hið mikilvæga, en
jafnframt örðuga verkefni, sem
framfarasinnaðar félagslegar
hreyfingar standa frammi fyrir,
að stuðla að þvl að jafna þau
hlutföll, sem hafa rakkast svo
mjög þannig aö hver einstakl-
ingur nái sem heillegastri mynd
með eðlilegu jafnvægi milli
hinna ýmsu jákvæðu eðlisþátta.
Markmið og leiðir
Það eitt getur heitið eölilegt,
að hver einstaklingur verði til
þess fær að sjá sér sjálfur far-
borða, byggi lif sitt á eigin
framlagi i námi og starfi og sé
að sinu leyti jafnvigur á hin
ýmsu störf úti i þjóðfélaginu og
á þaö, sem lýtur að heimilis-
rekstri, uppeldi barna og um-
önnun.
Er ekki full þörf á þvi, að hver
og einn leggi sitt fram til þess að
heimur framtiðarinnar megi
verða betri og byggilegri? Er
ekki öllum löngu oröið ljóst, að
ekki fær staðist sú verkaskipt-
ing milli kynja, sem einungis
byggir á vissum liffræöilegum
staðreyndum, en tekur ekki tillit
til vitsmuna og hæfni?
Mér virðist allt tal, sem stuöl-
ar að þvi að viðhalda rikjandi
verkaskiptingu sem eru 1 engu
samræmi við nútimann, ein-
ungis vera til þess fallið að tefja
og draga á langinn þá þróun,
sem allir vita, að er að gerast og
mun halda áfram. Það kemur
að þvi, ef mannkynið lifir, að
það verður sameiginlegt verk-
efni karla og kvenna að ráða
fram úr vandamálum samfé-
lagsins og móta heiminn i nútið
og framtið. Við eigum börnin i
sameiningu, og það verður einn-
ig aö vera sameiginlegt úr-
lausnarefni hvernig lifsskilyrði
þeim eru búin hvernig lifi þau
lifa og við öll. Aðgreining til
starfa eftir kynjum verður um
siðir talin fáránleg.
Ekki er öldungis vist, að
heimilin verði um allan aldur i
þeirri mynd, sem algengust er
um okkar daga. Nokkuð ber á
þvi, að yngri kynslóðin er að
gera ýmsar athyglisverðar til-
raunir með heimilis- og sam-
býlisform I stærri einingum en
þekkst hefur um hrið.
Hér skal engu spáð um fram-
vindu þeirra mála né heldur um
það hvaða myndir fyrirbærið
heimili kunni að taka á sig i
næstu framtið hvað þá enn
siðar. Einungis skal það tekið
fram, aðóhyggilegt er, að þegar
bollalagt er um félagslegar
hreyfingar, jafnréttisbaráttu og
fleiri mál skyld, að gera ekki
ráð fyrir, að meira eða minna
djúpstæöar breytingar kunni aö
verða á heimilunum, rekstri
þeirra og fyrirkomulagi. Gæti
það orðið fyrr en okkur kann aö
óra fyrir.
Sambúð jafningja.
Nútimafólki er ærinn vandi á
höndum að finna sæmilegt sam-
ræmi milli heimilis og starfa i
atvinnulifinu. Sá vandi er
beggja, karla og kvenna, þótt
hann hafi sannarlega brunnið
heitar á konum, þvi að karl-
menn nutu fyrst og fremst
þeirra kosta, sem heimili með
hefðbundnu sniði gat boðiö upp
á.
Þaö eru konurnar sem nú á
dögum gera hvorttveggja að sjá
um börn sin og heimili og taka
þátt i atvinnulífinu. Þær aðstæð-
ur fá vart staðist til lengdar, að
konur upp til hópa vinni tvö-
falda vinnu. Fólk mun finna
leiðir út úr slikum aðstæðum,
sem trúlega verða siðar túlk-
aðar sem millibilsástand, þegar
þjóðfélagið var ennþá milli vita.
Ein spurning er mér ofarlega
i huga. Getur það verið að karl-
menn raunverulega vilji, jafn-
vel af vanefnum, vera herrar
sköpunarverksins?
Mér hefur ævinlega fundist
stórum liklegra, að þeir vilji fá
jafningja að vitsmunum og
hæfni sér við hlið. Hverju skiptir
þótt sá jafningi sé kvenkyns?
Reyndar er þaö viðhorf furðu
útbreitt, að konan eigi I hæsta
lagi að vera stöðutákn eigin-
mannsins, sem beiti hæfni sinni
hóflega og til þess eins að
stuðla að frama hans. Þess
sjást þó merki, að viðhorf sem
þetta eru á undanhaldi.