Þjóðviljinn - 13.05.1978, Blaðsíða 7

Laugardagur 13. mal 1978. ÞJÓÐVILJINN — SIDA 7
31 landi, þar sem borgaraleg hugmyndafrædi er nær
allsráðandi i öllum fjölmiðlum, er það varla til of
mikils mælst, að það eina málgagn sósialista, sem
einhverri útbreiðslu hefur náð fylgi yfirlýstri
stefnu sinni og standi við hana.
Briet
Héöinsdóttir,
leikari
Að taka afstööu
Mikið eiga þeir, sem aðhyllast
lifsskoðun sósialismans, Bertolt
Brecht að þakka. Jafnvel
heimsfrægð og alþjóðleg viöur-
kenning hefur ekki megnað að
slæva vopn hans. 1 hvert sinn,
sem verk hans sjást á islensku
leiksviði, eiga menningarvitar
borgarablaðanna bágt með að
dylja gremju sina, komma-
skröttunum til óblandinnar
skemmtunar. Þótt þessir gagn-
rýnendur tali i öðru orðinu um
hinn „mikla leikhúsmann”(Ó.J.
IDbl.), og viðurkenni:
„Margt er vel gert I þessu leik-
riti” (J.H. i Mbl.), svo enginn
haldi nú að þeir séu alveg óupp-
lýstir þá kveinka þeir sér sáran
undan viðhorfum skáldsins,
sem auðvitað eru eindregið
'sósialisk og þykjast ekki vera
neitt annað. Þvi reyna þeir
Jóhann og Ólafur aö finna leik-
þætti Brechts, sem Þjóðleikhús-
ið sýnir um þessar mundir, allt
til foráttu, að sjálfsögðu undir
yfirskini listræns gildismats.
,,Þó er áróðurskeimurinn verk-
inu enginn lyftistöng” kvartar
Jóhann, og ólafur tekur i sama
streng: lifsskoöun skáldsins
„seturleiknum óneitanlega ansi
þröngar skorður”,að hans mati.
En viö slikum sjónarmiðum og
engum öðrum er að búast, frá
þessum vigstöðvum, og nenni ég
ekki að ræða þau hér.
o 0 o
Á hinu hafa mér lengi leikið
landmunir að vita, hvernig
Þjóðviljinn getur sætt sig viö
skrif leiklistargagnrýnanda
sins, Sverris Hólmarssonar. Ég
mun ekki vera ein um þá skoð-
un, að lesendur Þjóðviljans eigi
nokkra heimtingu á þvi, að i
blaði þeirra, sé fjallað um listir,
sem og önnur efni, frá sósialisku
sjónarhorni. í landi, þar sem
borgaraleg hugmyndafræði er
nær allsráðandi i öllum
fjölmiðlum, er það varla til of
mikils mælst, að það málgagn
sósialista, sem einhverri út-
breiöslu hefur náð, fylgi yfir-
lýstri stefnu sinni og standi við
hana. Forráðamönnum blaösins
til glöggvunar á þvi, hvað ég á
við með listgagnrýni frá
sósialisku sjónarmiði, bendi
ég þeim á kvikmynda-
umsagnir Ingibjargar Haralds
dóttur, sem, að minu viti,
fullnægir þeirri kröfu með
ágætum. Hvort sem lesandinn
er sammála henni eða ekki, þarf
hann aldrei að fara i grafgötur
um að þar heldur sósialisti á
penna, og hin þöglu skoðana-
skipti lesanda og greinahöfund-
ar fara einatt fram á þeim
grundvelli. Slikt er sjaldgæft
gaman við lestur á islensku. En
leiklistargagnrýnandi sama
blaðs er illu heilli svo gegnsýrð-
ur af smáborgaralegum hugs-
unarhætti og listskilningi, að
hann er löngu búinn að ganga
fram af öllu róttækara leikhús-
fólki og leikhúsunnendum.
Þessari fullyrðingu gæti ég
nefnt fjölmörg dæmi til stuön-
ings, en af tillitssemi við pláss-
leysi blaðsins á kosningavori,
ætla ég að láta nægja að leggja
út af einni klausu i leikdómi
Sverris um Vopn frú Carrar, 10
mai sl.
Hún hljóðar svo: „Hér er allt
sett fram i hvitu og svörtu, og
þótt átökin I verkinu séu vissu-
lega sterk og leidd fram af mikl-
um krafti þá læðist engu að slð-
ur aö manni sú hugsun að þetta
hafi nú ekki verið alveg svona
einfalt. Góðu mennirnir voru
ekki alveg svona góöir og vondu
mennirnir ekki alveg svona
vondir. En þetta verk er samið
1937 mitt I tilfinningahita borg-
arastyrjaldar... og það var eng-
in von aö Brecht skrifaði öðru-
vísi á þeim tlma”.
Þessi klausa er athygli verð.
Hún einkennist af þeirri borg-
aralegu hugmyndafræöi, sem
löngum hefur sett mark sitt á
skrif S.H. Hverjir eru „góðu
mennirnir” og hverjir þeir
„vondu” I leikritinu? Líklegast
þykir mér, að S.H. telji, að þeir
„góðu” séu, að mati Brechts,
það alþýðufók á Spáni, sem
barðist meö löglegri rlkisstjórn
landsins, en hinir „vondu” séu
þá fasistarnir, sem hrifsuðu
völdin i langvinnri, harðvltugri
styrjöld við þá fyrrnefndu. Nú
birtist að visu alls enginn fasisti
á leiksviöinu I þessu verki (og
raunar aöeins einn maöur,
Pedro, bróðir Teresu, sem hægt
væri aö gruna um aö vera
marxisti). Hin „sterku átök”,
sem S.H. kannast við aö komi
fram I leikritinu, eiga sér þvi
alls ekki stað milli hinna „góðu”
og „vondu” þ.e. stjórnarsinna
og fasista, heldur milli „góöa”
fólksins innbyrðis* þegar betur
er að gáð, eru það átök milli
friðar- og hlutleysissinna á aðra
hönd og hinna strlðandi
sósíalista borgarastyrjaldar-
innar á hinn bóginn: -átök milli
bróður og systur. En mér er fyr-
irmunað aö skilja, á hvaða
forsendum S.H. heldur þvi
fram, aö þessi átök séu öll „sett
fram I hvitu og svörtu”. Þvert á
móti lýsir Brecht uppgjafar-
stefnu Teresu af djúpri samúð
og skörpu sálfræðilegu innsæi.
Maður hennar hefur gripið til
vopna gegn fasistum, óspart
eggjaöur af eldhuganum, konu
sinni. Þegar hann er svo borinn
inn til hennar liðið lik, yfirbug-
ast hún af sektarkennd. Þessi
kaþólska alþýöukona leitar þá
til sálusorgara sins i neyð sinni.
Presturinn styrkir hana i þeirri
trú að réttast sé aö halda aö sér
höndum framvegis: „þú skalt
ekki mann deyða”. Þessi prest-
ur er hreinasti fulltrúi friðar-
sinna i verkinu, en þvi fer fjarri
aö hann sé málaöur i „svörtu”.
ööru nær: hann er sýndur sem
blásnauöur þjónn og hjálpar-
hella sóknarbarna sinna og heil-
indi hans hvergi dregin i efa,
þótt Pedro geri hann rökþrota
með raunsæju mati sinu á að-
stæðum. Lýsingin á Pedro, sem
óvéfengjanlega er málpipa höf-
undar, er ekki lýsing á „hvit-
um” engli, svo óvæginn og
skilningslaus sem hann er á
kvöl systur sinnar, — og Brecht
hlífist heldur ekki við að lýsa
vigamóð stráksins, José, sem
barnaskap, áhrifagirni gagn-
vart umhverfinu og tilraun til aö
brjótast undan heimilisaga. Er
þetta að setja allt fram „i hvitu
og svörtu”?
o O o
En afstaða Brechts er ljós.
Höfundur leikritsins, sem fjall-
ar um nauðsyn þess að taka
afstöðu, er óhræddur við aö taka
afstöðu sjálfur. Þvi miður, segir
skáldið okkur, þvi miður leyfist
okkur ekki að elska friöinn hvaö
sem það kostar, — þegar til
kastanna kemur er slik stefna
beinn stuðningur við óvini okk-
ar. Og gott væri, ef S.H.sjálfur,
og raunar Þjóöviljinn lika, vildu
taka þennan boðskap til alvar-
legrar Ihugunar. En togstreitan
i Teresu, milli réttlætiskenndar
hennar annars vegar og við-
bjóðs hennar á blóðsúthelling-
um og sektarkennd hins vegar,
er sársaukafyllri en svo, að
skynsemisrök bróður hennar
hrini á henni. Það er ekki fyrr
enhún -alsaklaus i þetta sinn -
er svipt frumburði sinum, að
henni, kaþólikkanum, finnst hún
hafa friðþægt fyrir hlutdeild
sina I dauöa manns sins. Rauði
fáninn, sem hún reif fyrir
stundu, er þar með færður henni
að nýju, að hennar eigin sögn:
loksins er hún frjáls að þvi að
hlýöa þeirri sannfæringu, sem
henni er eiginleg. Er það þessi
leiklausn, sem S.H. finnst svona
„einföld”? Heldur hann, aö þeir
ótöldu sósialistar út um allan
heim, sem enn i dag neyðast til
aö berjast meö vopnum fyrir
rétti sinum, i trássi við eölilegan
viðbjóð sinn á manndrápum —
heldur S.H. virkilega, að þeir
menn lifi átök þessarar mót-
sagnar i sjálfum sér sem „ein-
falt” vandamál?!
Hitt er aftur laukrétt hjá S.H.,
að Brecht reynir meö engu orði
að verja gerðir „vondu mann-
anna”, fasistanna, sem voka
ósýnilegir yfir leiknum allan
timann — kolsvartir .'Þetta eru
ekki manneskjur, þetta er
óþverri” skilst Teresu að lok-
um, og Brecht ljær þeim alls
engan málsvara. Lái honum þaö
hver sem vill — samkvæmt af-
stöðu sinni. Jafnvel S.H. reynir
af stórmannlegu imburðarlyndi
að afsaka þennan misbrest
skáldsins, með þvi að visa til
þeirra tima, sem leikritið er
skrifað á. Nú vil ég eindregið
skora á Sverri Hólmarsson,
sem lifir i 40 ára fjarska frá
þessum atburðum og býr auk
þess yfir vitneskju um
söguþróun á Spáni fram á okkar
dag, að fylgja nú eftir þeirri
„hugsur. sem læðist aö honum”
um að „vondu mennirnir hafi
ekki verið alveg svona vondir”
og sýna okkur-„hvitu” hliðarn-
ar á þeim. Lesendum Þjóövilj-
ans þætti áreiðanlega einkar
fróðlegt aö heyra, hvaöa máls-
bætur skáldið hefði átt að telja
fram, þeim Franco og félögum
hans til réttlætingar. Og ekki
efa ég, að „málgagn sósialisma,
verkalýðshreyfingar og þjóö-
frelsis” myndi athugasemda-
laust koma slíkum varnarpistli
á framfæri af alkunnu frjáls-
lyndi sinu. Briet Héðinsdóttir.
Flugferöum til Nes-
kaupstaðar fækkað
úr þremur í eina á viku, þrátt fyrir áköf mótmæli
bæjaryfirvalda
Flugleiðir hafa fækkáð flug-
ferðum til Neskaupstaðar úr
þreinur I eina ferð á viku og er
þessi eina ferð á laugardögum.
Árieg yfirfærsluheimild 350 þúsund
Neskaupstaður er sem kunnugt er
stærsta byggðariag á Austfjörð-
um og eru Noröfirðingar mjög ó-
ánægðir með þessa ákvörðun
Flugleiða.
r
Atthagatjötur?
Mjög er kreppt að þeim islend-
ingum, sem hyggjast flytja úr
landi og fá yfirfærsiur fyrir seld-
ar eignir sinar hérlendis. Gjald-
eyrisyfirvöld heimila aðeins 350
þúsund króna yfirfærslu á ári, en
hins vegar er yfirfærsluheimild
útlendinga, sem vinna hériendis i
skemmri eða lengri tima, mun
hærri.
Sigurður Jóhannesson hjá
Gjaldeyiseftirliti Seöiabankans
tjáði Þjóðviljanum, að yfirfærsl-
ur til þeirra Islendinga, sem selja
eigur sinar og flytja úr landi, væru
að sinu mati mjög lágar. Sem
dæmi nefndi hann, aö ef tslending-
ur seldi fasteign að andvirði 10
milljónir króna, fengi sá sami
ekki fulla yfirfærslu á þessu fé,
fyrr en eftir tæp 30 ár.
Yfirfærslur á tekjum útlend-
inga hér á landi eru afturámóti
mun hærri, og sæta ekki neinum
föstum reglum en eru háðar mati
gjaldeyisyfirvalda hverju sinni.
Þessir útlendingar verða aö sjálf-
sögðu að hafa atvinnuleyfi i land-
inu, og hafa greitt tilskilin gjöld,
svo sem skatta o.s.frv.
Þjóðviljinn spurði Ingibjörgu
Stefa'nsdóttur hjá Gjaideyrisdeild
bankanna hvernig stæöi á þessari
lágu yfirfærsluupphæð, og sagði
hún, að þetta mál væri ekki i
höndum bankanna, heldur á-
kvaröanir stjórnaryfirvalda.
Það er þvi augljóst, aö margur
landinn mun hugsa sig um tvisv-
ar, áður en hann selur eigur sinar
og flytur úr landi. Hin knappa yf-
irfærsluheimiid er þvi óbein kyrr-
setning á þeim Islendingum, sem
hafa hug á þvi að flytjast búferl-
um erlendis.
í fyrravor var ferðum Flug-
leiða fækkað úr þremur i tvær á
viku. Bæjaryfirvöld mótmæltu
þeirri ákvörðun harölega ogvoru
fundir haldnir meö fulltrúum fél-
agsins um málið, án annars ár-
angurs en þess að ferðum var aft-
ur fjölgað i þrjár sl. vetur.
I vor ákváðu Flugleiðamenn
svo enn að fækka ferðum og nú
niður i eina á viku, þrátt fyrir i-
trekuð mótmæli Norðfirðinga.
Bæjarstjórn Neskaupstaðar sam-
þykkti eindregin mótmæli gegn
þessari ákvörðun á fundi sinum
11. april sl.
Flugleiðir eru einkaleyfishafar
á þessari flugleiö, en svo viröist
þó sem félagiö áliti sig ekki hafa
neinum skyldum að gegna.
Hagnaöarsjónarmiðö ræður
rikjum og þvi er borið viö, að far-
þegar séu of fáir. Til samanburð-
ar má geta þess, að til tsafjarðar
eru farnar 14 feröir á viku.

w 1
Snorri D. Halldórsson við eiti verka sinna.
Snorri opnar mál-
verkasýningu
idag laugardaginn 13. mai opn-
ar Snorri D. Halldórsson mál-
verkasýningu að Hamragörðum
við Hávallagötu.
A sýningunni verða um 50 verk
máluð I oliu — og vatnslitum.
Snorri var einn af stofnendum
Fristundamálarafélags Islands á
fjórða áratugnum en sá félags-
skapur setti á laggirnar mynd-
listarskóla að Laugavegi 166 og
réði til kennslustarfa þekktan
skoskan málara Dr. Weitzel að
nafni. A þeim fáu árum sem
félagið starfaði. voru haldnar
margar sýningar á þess vegum.
Siðan þá hefur Snorri haldið
margar einkasýningar i Reykja-
vik og Vestmannaeyjum. Islenskt
landslag er aðalviðfangsefni
Snorra en auk hefðbundinna að-
ferða treður hann nýjar slóbir
með notkun ýmissa steinateg-
unda i verkum sinum. Sýningin
verður opin frá kl. 16 tíl 22 alla
daga en henni lýkur fóstudaginn
19. þessa mánaöar. Aðgangur er
ókeypis.