Þjóðviljinn - 21.09.1978, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 21. september 1978 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 5
Reipdráttur
Sovétmanna
og Norðmanna
i Norðurhöfum:
Rússneskir nágrannar
En það eru fleiri bæir á
Svalbarða. Meðal þeirra
eru námabærinn Pyra-
miden, Barentsburg og
þyr lubækistöðin Kapp
Heer. Þar búa sov-
éskir borgarar, sem stunda
að mestu sömu störf
og nágrannar þeirra. En
þeir hafa líka annarra
hagsmuna að gæta á eynni.
Eina siglingaleið sovét-
manna, sem ekki liggur
um þröng sund á yfirráða-
svæðum annarra ríkja, er
milli Svalbarða og Noregs.
Þessi mikilvæga siglinga-
leið er ekki opin nema
sumarmánuðina, þar sem
hafnirnar við Hvítahafið
eru isi lagðar meiri hluta
ársins. Allt sumarið er
stanslaus umferð sovéskra
flutningaskipa — og her-
skipa fyrir norðan Norður-
Noreg. Auk þess stunda
hundruð sovéskra fiski-
skipa veiðar á þessum
slóðum á sumrin.
Samkvæmt hinum svo-
nefnda Svalbarðasamningi
getur hvaða þjóð sem er
tekið sér bólfestu á eynni
— að þvi tilskildu, að farið
sé eftir norskum lögum.
Meðal þeirra reglna sem
norðmenn hafa sett sovét-
mönnum á Svalbarða er að
þeir megi ekki hafa þar
staðsettar nema fimm
þyrlur í einu, og fjöldi
starfsmanna við flugvöll-
inn er takmarkaður.
Eftir þvi sem maður les
og heyrir hér i Noregi
reyna rússarnir stöðugt að
komast i kringum þessar
reglur. Það eiga þeir að
gera m.a. með því að
endurnýja þyrlurnar án
samráðs við sýslumann og
fjölga mannskapnum á
eynni á fölskum for-
sendum. í fyrravetur lá við
að uppúr syði. Sovésk
þyrla fórst í fjalllendi
langt frá mannabyggðum.
Þegar menn sýslumanns-
ins komu á staðinn til að
rannsaka f lakið eins og lög
gera ráð fyrir, var það
horfið. Þetta vakti einkum
grunsemdir norskra fjöl-
miðla um að rússarnir
hefðu óhreint mél i poka-
horninu.
Dularfullar skipaferðir
1 sumar fóru að berast til fasta-
landsins Noregs fregnir af dular-
fullum skipaferðum undan
ströndum Finnmerkur. Dagblöð-
in fullyrtu, að þarna væri um að
ræða sovésk skip, og höfðu fólk
frá strandhéruðum Finnmerkur
fyrir þvi, að þau sigldu innan
fjögurra milna landhelgismarka
Noregs. Mörg dæmi voru þess
samkvæmt áreiðanlegum heim-
ildum, að skipin lægju lengri eða
a
„Kuldi”
Svalbarda
„Burt með Kapp Heer völlinn”, „Svalbarði er
norskt land — niður með sovéskan ágang”, „Rikis-
stjórnin verður að taka ögranir Sovétrikjanna
ALVARLEGA”.
Með þessum slagorðum var tekið á móti norska
dómsmáiaráðherranum Inger Louise Valier, þegar
hún kom i opinbera heimsókn til Svalbarða á þriðju-
daginn i siðustu viku. Tilgangurinn með ferð Valle
var að vigja nýja skrifstofubyggingu sýsiumanns,
æðstráðanda á þessum eyjaklasa norður i Dumbs-
hafi. En hana bar að höndum á viðkvæmum tima.
Kalt strið milli norskra og sovéskra stjórnvalda er
nefnilega i hámarki þessa dagana, þótt ekki hafi
Oddvar Nordli forsætisráðherra viljað viðurkenna
versnandi, sambúð rikjanna i sjónvarpsviðtali á
miðvikudagskvöid.
Eins og mörgum er liklega kunnugt telst Sval-.
barði norskt yfirráðasvæði. Þar er norskur sýslu-
maður, sem heyrir beint undir norsku ríkisstjórn-
ina, og nokkur hundruð norðmenn við ýmis störf.
Norðmennirnir vinna við þann litla námurekstur,
sem enn fyrirfinnst á eynni, en annars stunda þeir
visindastörf eða vinna við lóransstöðvar og flug-
þjónustu. Flestir búa þeir i bænum Longyearbyen.
Þorgrímur Gestsson skrifar frá Noregi
„Ein af fullkomnustu árásarflugvélum heimsins” lendir i Noregi á leift
á NATO-æfingu á Norftursjó (mynd: Aftenposten).
Eitt af sóvésku skipunum duiarfullu á siglingu innan fjögurra mflna
markanna úti fyrir Noröur-Noregi (mynd: Aftenposten).
skemmri tima um kyrrt ýmist
innan markanna eða rétt fyrir
utan þau.
Strandgæslan kannaði málið,
og mikið rétt, fleiri eða færri
landhelgisbrot voru staöfest. En
þegar rússnesku skipstjórarnir
voru spurðir hvað þær væru að
gera svo nærri landi gáfu þeir að
sjálfsögöu upp lögleg erindi. Þeir
stoppuðu vegna vélarbilunar,
slysa eða veikinda, eða til að leita
vars. Ekki þóttu þessar skyr-
ingar allar trúlegar, og að lokum
var eitt skipanna fært til hafnar.
Rannsókn i málinu leiddi þó
ekkert ólöglegt i ljós, og skipinu
var sleppt fljótléga.
Hlustunardufl?
Skömmu seinna tóku bændur i
Finnmörku að finna dularfulla
kapla á fjörum sinum. Ekkert var
á þeim rússneskt letur, en þó þótti
mönnum sýnt, að eitthvað hefðu
þeir með skipakomurnar aö gera.
Niðurstaðan var sú, að rússarnir
hlytu að vera að leggja út njósna-
búnað til að fylgjast með ferðum
NATO-flotans, sem einmitt var
við heræfingar ekki langt undan.
Og þótt skipin væru öll venjuleg
flutningaskip (eitt þeirra var
reyndar hollenskt) dró það ekki
úr grunsemdunum, þvi fullyrt er
að það séu rússanna ær og kýr að
búa venjuleg og sakleysisleg skip
útbúnaði til njósna. Ekki voru
NATO-offiserarnir heldur seinir
að taka við sér. Flotasveit með
fjórum bátum var send á vett-
vang og haft var eftir einum kap-
teininum, að helst vildi hann
skjóta þessa fjandans rússa i kaf.
Dagblöðin kepptust um að
heimta aðgerðir i málinu, en
stjórnvöld báðu menn að sýna
stillingu — ekki hefði sannast að
neitt ólöglegt væri á ferðum. En
hinn óhlutdrægi rikismiðill, sjón-
varpið, fór á stúfana og gróf upp
breska sérfræðinga, bæði á
hernaðarsviðinu og i friðar-
málum, til að segja sitt álit á mál-
inu. Þar kom fram hið athyglis-
verðasta sjónarmið hernaðar-
fræðinganna, að hernaðarlina sú,
sem hingað til hefur verið talin
liggja um Island, hefði sökum
breyttrar tækni flust norður undir
Norður-Noreg. Friðarsérfræð-
ingurinn benti á að þetta væri ein-
ungis hluti af hernaðarleik stór-
veldanna, svar sovétmanna við
leik NATO-flotans á norðurslóð-
um, sem fyrr er nefndur. — Auk
þess skýrði sjónvarpið frá þvi, að
athuganir á köplunum sýndu, að
sumir þeirra að minnsta kosti,
væru alls ekki sovéskir, heldur
frá venjulegum visindaleið-
öngrum af vestrænum uppruna’.
Ný sprenging
Ekki haföi öldurnar um dular-
fullu skipin fyrr lægt en ný hreyf-
ing kom i málið. 1 lok ágúst tókst
blaðamönnum i Norður-Noregi að
grafa upp, að menn sýslumanns á
Svalbarða höfðu uppgötvað
radarkerfi, sem rússarnir höfðu
komið upp á Kapp Herr. Þ^tta
var radarkerfi af fullkominni
gerö, sem hafði verið komið fyrir
i herbilum, án þess að fá heimild
norskra yfirvalda til að setja það
upp. Hreint og klárt brot á Sval-
barðasáttmálanum.
Og á meðan radarfréttin var
enn rjúkandi ný i öllum fjölmiðl-
um varð bókstaflega sagt ný
sprenging. Sovésk herflugvél
fórst með sjö manna áhöfn á Hop-
en, óbyggðri og hrjóstrugri fjalla-
ey skammt frá Svalbarða. Engin
tilkynning hafði borist um ferðir
þessarar flugvélar, og menn
sýslumanns héldu þegar á slys-
staðinn til að kanna málið, eins og
þeim bar. Og enda þótt Moskva
heföi ekki sent út tilkynningu um
að vélarinnar væri saknað, kom
lika sovéskt herskip á staðinn —
með hernaðarsérfræðinga innan-
borðs. Þessir hernaðarsérfræð-
ingar vildu hirða flakið án af-
skipta norðmannanna. En þeir
voru á sinu yfirráðasvæði og
stóðu fast á rétti sinum til að
stjórna aðgerðunum. Málinu lauk
þannig að rússarnir hirtu flakið,
en norðmennirnir héldu eftir
sýnishorni úr skrokknum, hæðar-
mælinum og hinum svonefnda
leiðarrita. Hann hefur að geyma
allar upplýsingar um ferð vélar-
innar fyrir slysið.
Þrátt fyrir itrekaðar fyrir-
spurnir norskra stjórnvalda til
Moskvu hafa ráðamenn þar
engar upplýsingar viljað gefa um
ferð vélarinnar. En þeir kröfðust
leiðarritans. Hann vildu norð-
mennirnir ekki láta af hendi, en
buðu rússum að vera viðstaddir
rannsókn hans. Þvi hafa þeir enn
ekki svarað þegar þetta er ritað,
og þar við situr. Þessi kúlulagaði
hlutur, sem kannski geymir svar
þessa leyndardóms, verður ekki
rannsakaður á meðan rússar
„vilja ekki vera með”. Og enn
gerðust tiðindi: Rússarnir unnu
að stórfelldum flugvallarfram-
kvæmdum á Kapp Heer. 5 fyrstu
árin álitu blöðin að um væri að
ræða venjulega flugbraut, en
fljótlega kom i ljós að einungis
var um að ræða stækkun á þyrlu-
vellinum en án tilskilinna leyfa
norskra stjórnvalda.
Mótleikur NATO
Þótt ekki hafi það verið sett i
samband við þessa atburði i
norskum fjölmiðlum, kom NATO
með sterkan mótleik þegar málið
var i algleymingi.
A sömu siðu og hægra blaðið
Aftenposten lætur embættismann
i dómsmálaráðuneytinu (reyndar
fyrrverandi sýslumann á Sval-
barða) og Erling Norvik formann
Höyre vitna um lögbrot og ófor-
skömmugheit sovétmanna segir
frá kærkominni sendingu frá
Bandarikjunum. Hvorki meira né
minna en átta bandariskar F 111D
sprengiflugvélar lentu á
Gardemoen flugvellinum eftir
stanslaust tiu tima flug frá Nýju
Mexikó, án þess að taka elds-
neyti. Blaðið segir að vélar
þessar séu þær einustu i heim-
inum sem geti flogið með fast að
þvi hljóðhraða hundrað metra
yfir jörðu, i niðamyrkri og öllum
veðrum, fundið skotmark á fyrir-
fram þekktum stað og hitt i fyrsta
skoti.
„Við fengum óvanalega góða
sönnun fyrir þvi i gærkvöldi að
NATO getur styrkt Noreg timan-
lega, ef við viljum koma upp
nauðsynlegum móttökutækjum”,
segir i upphafi fréttarinnar i
Aftenposten, og fyrirsögnin er:
„Virk NATO-hjálp”.
Flugvélarnar voru á leið á svo-
nefnda „Northern Wedding” æf-
ingu NATO, sem átti að standa á
Norðursjó og Austur-Atlantshafi
dagana 4.-9. september. Það
fylgir sögunni, að bandarikja-
menn hafi aðeins tapaö átta vél-
um af þessari gerð i 40 þúsund
ferðum yfir Vietnam. Og það vita
sovétmenn eins vel og aðrir, að
ekki stóðu þær beinlinis i varnar-
aðgerðum á þeim slóðum — enda
kaliar Aftenposten þær árásar-
flugvélar i myndatexta.