Þjóðviljinn - 05.11.1978, Blaðsíða 4

4 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 5. nóvember 1978
MOÐVIUINN
Málgagn sósíalisma, verkalýðs-
hreyfingar og þjóðfrelsis
btgefandi: Útgáfufélag ÞjóBviljans
Framkvœmdastjóri: EiBur Bergmann
Ritstjórar: Arni Bergmann, Einar Karl Haraldsson.
Auglýsingastjóri: Gunnar Steinn Pálsson.
Afgreiöslustjóri: Filip W. Franksson
Blaðamenn: Alfheiöur fngadóttir, Einar Orn Stefánsson, Erla Sig-
uróardóttir, GuBjón Friöriksson, Ingibjörg Haraldsdóttir, Ingólfur
Margeirsson. Magniis H. Glslason, Sigurdór Sigurdórsson. lþrótta-
fréttamaður: Asmundur Sverrir Pálsson.
Þingfréttamaður: SigurBur G. Tómasson
Ljósmyndir: Einar Karlsson, Leifur Rögnvaldsson.
útlit og hönnun: GuBjón Sveinbjörnsson. Sævar Guöbjörnsson.
Handrita- og prófarkalestur, Blaðaprentsvakt: Andrea Jónsdóttir,
Elias Mar, Oskar Albertsson.
SafnvörBur: Eyjólfur Arnason.
Auglýsingar: Rúnar SkarphéBinsson, SigrlBur Hanna Sigurbjörnsdóttir.
Skrifstofa: GuBrún GuBvarBardóttir, Jón Asgeir SigurBsson.
Afgreiösla: Guömundur Steinsson. Kristln Pétursdóttir.
Sfmavarsla: Olöf Halldórsdóttir, SigrlBur Kristjánsdóttir.
Bflstjóri: SigrUn BárBardóttir.
Húsmóðir: Jóna Siguröardóttir.
Pökkun: Anney B. Sveinsdóttir, Halla Pálsdóttir, Karen Jónsdóttir.
útkeyrsla: Sölvi MagnUsson, Rafn Guömundsson
Ritstjórn, afgreiðsla og auglýsingar: Slöumúla 6.
Reykjavik, simi 81333
Prentun: BlaÖaprent h.f.
Tilræði
við samkennd
og samstöðu
Ritstjóri Dagblaðsins er iðinn við sinn kola: dag eftir
dag boðar hann þá hrokafullu kenningu, að auður
Vesturlanda sé til orðin vegna þeirrar þekkingar og
snilli og frumkvæðis sem verður til f heilabúum hvítra
manna. Boðskapur hans er að sönnu ekki orðaður á svo
grófan hátt, en þetta er meiningin engu að síður.
Tilgangurinn með skrifum af þessu tagi (sem alltaf
öðru hvoru sjást i hægri blöðum um heiminn) er að f irra
kapítalisma Vesturlanda ábyrgð af fátækt og örbirgð í
þriðja heiminum, sem margir eru reyndar farnir að
deila í tvennt og bæta við f jórða heiminum: það eru lönd
sem eru svo örsnauð að allir bankar afskrifa þau fyrir-
fram. Ábyrgðin er samkvæmt skrif um þessum hjá sjálf-
um íbúum og leiðtogum landa hins þriðja heims. Þeir
hafa, aðþví er ráða má af leiðurum þessum fengið nokk-
urn veginn sannvirði fyrir hráefni sín og vinnu þegna
sinna — „enginn hefur verið arðrændur". Þeir mega
sjálfum sér um kenna ef illa hefur farið.
Það er að sönnu rétt, að mikil ábyrgð hvílir á mörgum
pólitískum foringjum þriðja heimsins og þá fyrst og
fremst sú, að þeir hafa gengist inn á forsendur kapítal-
ismans eins og hann er gráðugastur. Þeir gangast inn á
fjárfestingar- og viðskiptakjör sem til dæmis leyfðu
Bandaríkjunum að taka á nokkru tfmabili um 12
milarða dollara hagnað í Suður-Amerfku fyrir þá tæpa
f jóramiljarðadollara sem þangaðfóru I f járfestingar og
„aðstoð". Þeir veita þau frfðindi og tryggja það lága
kaup sem gerir vestrænum og japönskum kapltalistum
mögulegt að endurheimta útlagt f jármagn á aðeins f jór-
um eða fimm árum I ríkjun eins og t.d. Singapore —
hvert ár I viðbót sem þetta kerfi stendur færir þeim há-
marksgróða sem er margf aldur á við það sem hægt er að
fá I efnaðri löndum þar sem verklýðshreyfingin má sín
einhvers. Enn verra er þó, að með þvl að sölsa undir sig
stórar landspildur til að rækta á eina eða tvær arðbærar
plöntur hef ur auðmagninu I sínu ævintýri tekist að eyði-
leggja gróinsjálfsbjargarsamfélög og hrekja tugi mil-
jóna af landi sínu og I allsleysi nýrra stórborga þriðja
heimsins. Það er þessi þróun sem gerir það að verkum
að það er lýgi að halda þvf f ram að eymd þriðja heimsins
haf i verið meiri áður en hann „kynntist Vesturlöndum".
Hún er nú meiri — nema þar sem olíuauður hefur gert
strik I reikninginn.
Það virðist I sjálfu sér ekki skipta máli, þótt hægri-
sinnað dagblað skrifi nokkra leiðara um ágæti kapital-
ismans og snilligáfu þeirra þjóða sem byggja vestræri
iðnrlki. En slík skrif eru I reynd liður I herferð gegn
þeim breytingum á hugsunarhætti einkum yngra fólks
sem urðu á síðastliðnum áratug. Á þessum tíma vaknaði
með ungu fólki víðtækur skilningur á ábyrgð Vestur-
landa á eymd og hungri I snauðari löndum, þetta fólk,
sósíalistar, róttækir, kristnir, eignaðist nýja samkennd
með þeim sem ránsskapur auðmagnsins hafði verst leik-
ið og sú samkennd braust fram með margvlslegum
hætti, meðal annars I óvæginni gagnrýni á ýmsar undir-
stöður borgaralegs þjóðfélags. Það er þessi samkennd
sem Dagblaðaritstjórar heimsins vilja feiga, þvl ítreka
þeir I ýmsum tóntegundum þann boðskap að við, þessir
rlku, séum snjallir og gáfaðir og höfum þegar gert
skyldu okkar og meira til. Hinir mega eiga sig — nema
það getur ef til vill borgað sig að sletta einhverjum lán-
um I þá sem hugsa eins og við, óskabörn auðmagnsins.
Fimm hundruð miljónir manna búa við næringarskort,
sjö hundruð og f immtíu miljónir eftir nokkur ár — en það
er, samkvæmt þeim boðskap sem fyrr var rakinn, sjálf-
skaparvíti. i- 'I eins og ritstjórinn segir með sjálf umgleði
hreinnar samvisku: „Auður vesturlanda er ekki frá
neinum tekinn" — áb.
Nóbelsverðlaunin I
eðlisfræði árið 1978 féllu I
hlut sovéska vísinda-
mannsins Pjotr Kapitsa,
sem er 84 ára gamall.
Fékk hann þau fyrlr
grundvallarrannsóknir og
uppgötvanir á sviði
lághitaeðlisfræði.
Pjotr Kapitsa er fæddur i
Kronstadt og var faöir hans
hernaðarverkfræðingur. Hann
lauk námi i Fjöllistaháskólan-
um i Pétursborg, nú Leningrad,
og hóf þar kennslu 24ra ára
gamall. Hann starfaði i Cam-
bridge á þriðja áratugnum
ásamt Ernst Rutherford, sem
mat mikils störf þessa unga
sovéska samstarfsmanns sins. í
30 ár hefur Kapitsa veriö yfir-
maður rannsóknarstofnunar i
eölisfræði, sem hann stofnaöi i
Moskvu. Þar hefur hann unniö
að grundvallarrannsóknum og
lausnhagnýtra verkefna, m.a. á
sviði lághitaeðlisfræði, sem
hann hefur nú fengið Nóbels-
verðlaun fyrir.
Pjotr Kapitsa er nú 84 ára gamall.en enn mjög liötækur visindum
eins og viðtal þetta bendir til.
Kapitsa fékk Nobels-
verðlaun
Irina Gardenia, fréttaritari
APN, hitti visindamanninn aö
máli iBarvikja, útborg Moskvu,
þar sem hann dvelst nú á heilsu-
hæli sér til hressingar. Litla
herbergiö, þar sem hann býr,
likist mest lestrarstofu: Boröið
er þakiö sovéskum og erlendum
tæknitimaritum.
Góðar fréttir
Fyrsta spurningin, sem lögð
var fyrir Pjotr Kapitsa, var
eðlilega um viðbrögð hans við
fregninni um að sænska vis-
indaakademian heföi veitt hon-
um Nóbelsverölaun.
„Maður er alltaf ánægður að
heyra góðar fréttir, einkanlega
þegar maður á þeirra ekki von.
Verðlaunin komu mér á óvart,
sérstaklega að þau eru veitt
fyrir uppgötvanir, sem geröar
voru fyrir meira en tveim
áratugum.”
„Þú fékkst Nóbelsverðlaunin
fyrir rannsóknir á sviöi lághita-
eðlisfræði. Hvaða þýöingu hafa
þessar uppgötvanir haft fyrir
framfarir i þessari og skyldum
greinum eðlisfræði?”
„Ég verö að segja, aö
framfarir á þessu sviði hafa
veriö mjög örar, sérstaklega
eftir uppgötvun helfum-3, sem
aðeins er hægt að framkalla
með þvi aö nota kjarnaofn.
Helium-3 og helium-4 mynda
ákaflega athyglisvert efni,
kallað quant fluid, sem skapar
mikla möguleika á þvl að ná
mjög lágu hitastigi.
Sparnaður
Þróun lághitaeðlisfræði er nú
komin á það stig, að möguleikar
hafa skapast til raunverulegrar
hagnýtingar hennar I þágu
tækninnar. Þar hef ég i huga
fyrirbærið ofurleiöni: Við hita-
stig, sem er mjög nálægt frost-
marki, virðast málmar hætta að
veita rafstraum mótstöðu.
Hagnýting þessa fyrirbæris i
rafmagnsverkfræði gerir það
kleift að smlöa griöarlega
volduga mhd-kjarnaofna
(magnetohydrodynamic) til
þess að framleiða rafmagn og
flytja það um langa vegu án
nokkurs orkutaps að ráöi.
Tækni, sem smiðuð eru á grund-
velli undirstöðu rannsókna
minna, framleiða fljótandi loft,
sem siðan er látið þéttast. Súr-
efni, sem unnið er úr þvi er not-
að i málmvinnslu við stál-
bræðslu. Þessi aðferö er nú not-
uö um allan heim. Kallast hún
Bessemer-aöferö. Notkun henn-
ar i Sovétrikjunum t.d. sparar
hundruð miijónir rúbína.”
Leið út úr orkukreppu
„Að hverju ertu aö vinna
núna?”
„Ég er aö vinna á sviði
plasmaeölisfræði. Allur heim-
urinn bindur miklar vonir við að
vel takist á þessu sviöi. Þessar
tilraunir gefa vonir um leiö út úr
orkukreppunni, sem nú er
smám saman farin að hrjá öll
lönd.”
„Hvaö hefur áunnist á þessu
sviði til þessa?”
Visindi og
samfélag
„Við höfum lagt út á þessa
braut, en viö vitum ekki enn
hvar hún endar. Engu að siöur
þykjumst viö vissir um að þetta
sé rétta leiðin. Við getum ekki
sagt nákvæmlega til um hvenær
við náum markinu. En við höf-
um a.m.k. þegar náö aö
framleiöa mjög mikinn hita, og
viö erum farnir að skilja margt.
Ég er bjartsýnismaður og held
að vandinn I sambandi við þetta
mál verði leystur I upphafi
næstu aldar.”
Samstarf
„Það þarf vist ekki aö taka
þaö fram, að þetta er mjög flók-
iðog erfittsviö, sem krefst sam-
vinnu visindamanna frá mörg-
um löndum. Aö þessu sinni
deildir þú Nóbelsverðlaununum
með bandariskum starfsbræðr-
um þinum, dr. Arnold Penzias
og dr. Robert Wilson.”
„Já, já, ég óska félögum mln-
um I Bandarikjunum til
hamingju. Mig langar aö vekja
athygli á, að samvinnan er
tvenns konar. Fyrst og fremst
hjálpum við hver öðrum, án
þess að fela nein leyndarmál,
sem sparar bæði erfiöi og tima.
En jafnframt heldur áfram
samkeppni á milli okkar, og
andi þessarar samkeppni er
mjög gagnlegur. Rlkjandi andi
samstarfsins þarf alltaf aö vera
vinsamlegur.”
„Þessi andi rlkir t.d. I sam-
skiptum okkar við vfsindamenn
I Sviþjóö, félaga mina við kon-
unglegu visindaakademiuna, en
ég hef verið heiðursmeðlimur I
henni frá 1966. Hvaö önnur
skandinavisk lönd varðar, þá
hef ég bæði komið á rann-
sóknarstofu Niels Bohrs og á
heimili hans nokkrum sinnum.
Mér þótti það mjög ánægjulegt,
þegar mér voru veitt hin alþjóö-
legu Nieís Bohr gullverölaun
dönsku verkfræðingasam-
takanna árið 1964. Það var einn-
ig ánægjulegt að heyra, að á
fimmta áratugnum var ég kjör-
inn erlendur félagi I konunglegu
dönsku visindaakademiunni og
prófessor emeritus viö óslóar-
háskóla.”
Bræöralag vísindamanna
„Ég hef oft komið til
Svlþjóðar i sambandi við störf
sænsku alþjóðlegu friöar-
rannsóknarstofnunarinnar. Aö
minu áliti vinnur þessi sænsk-
styrkta stofnun ákaflega mikil-
vægt starf. Alþjóölegt bræöra-
lag visindamanna, sem starfa
innan vébanda SIPRI, vinnur að
rannsóknum I sambandi viö
varðveislu friðar. Stofnunin gef-
ur út eigin verk, þar á meðal
rikulegar upplýsingar um
útgjöld heimsins vegna vigbún-
aðar. Þessar útgáfur eru þeim
mikii stoð sem vinna að spennu-
slökun og friði.”
„Þú varst meðal stofnenda
Pugwashhreyfingar vlsinda-
manna. Hver telur þú að sé
þjóðfélagsleg ábyrgð visinda-
manna nú á timum?”
„Pugwashhreyfingin hefur
haft mjög mikil áhrif. Hún var
stofnuð sem hindrun I vegi fyrir
kjarnorkustyrjöld. Visinda-
mennirnir vita hvað kjarnorkan
raunverulega er, og geta talað
um þá hættu fyrir mannkynið,
sem er samfara þvi, að þessi
orka sé notuð I árásarskyni.”
„Sviar vænta þess, aö þú
komir til þess að vera viö
afhendingu Nóbelsverðlaun-
anna I desember.”
„Ég vona sannarlega aö ég
verði fær um að sækja hana.”