Þjóðviljinn - 05.11.1978, Blaðsíða 8

8 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 5. nóvember 1978
Mikki mús hrifsaði
meðvitundarstýrið
Prýftilegar myndir hefur Sigrún Eldjárn gert vift þessa bók
og falla skemmtilega aft textanum. Þessi visar til Unanna:
„Beint I gildru Mikka músar piæftur senda börn sin fúsar”.

Arni Bergmann
skrifar um
bókmenntir
Þórarinn Eldjárn.
Disneyrfmur.
Iftunn 1978.
I mansöng sjöttu rimu sinnar af
Walt Disney teiknimyndakóngi
segir Þórarinn Eldjárn:
Segi frá og hugtök hrá
hnofta i spýju Óftins.
Nærist á þeirri einu þrá
aft þaft verfti móftins.
Þessi visa gefur i raun og veru
drjúgar upplýsingar um þaö sem
Þórarinn er aö gera. Hann segir
frá útlendum frægöarmanni eins
og oft hefur veriö gert áöur I rim-
um og skáldskaparmeöul hans
eru öll meö þeim hætti aö hann
hefur fullan rétt á aö visa til
„spýju óöins”. Um leiö er til þess
visaö, aö i þeim heföarlegri eru
hnoöuö „hugtök hrá” — m.ö.o.
samtiminn meö róttækri félags-
legri úttekt á fjölmiölum er viö-
fangsefni skáldsins, hiö nýja vin
sem hellt er á gamla belgi rimna-
kveðskapar.
Þetta tiltæki er hiö merki-
legasta, langt er siöan ungt skáld
Islenskt hefur veriö jafnfjarri
þeirri sjálfstúlkun, sem hefur
veriö inntak obbans af ljóöasmiö
nú um langan aldur.
Þórarinn rekur sig áfram eftir
heimildum um Walt Disney, sem
þegar fljótt er á litiö er hinn
ameriski draumur holdi klæddur:
sá sem ris úr litlum efnum meö
dugnaöi og hugviti og er undir
lokin farinn aö móta heim aö sin-
um vilja i krafti yfirmáta auös.
Viö erum þvi ekki óvön aö rimna-
sprok (eöa passiusálmastill
kannski) séu höfö til gamanmála
og skopstælinga, og þær stundir
hafa komiö aö okkur finnst sem
skáldskapafföng af þvl tagi
mættu ekki til annars nýtast. Rétt
er þaö, aö Þórarinn Eldjárn er
gamansamur i besta lagi. Um þaö
skal strax nefnt eitt dæmi. Hann
finnur uppá þvi i annarri rimu aö
láta fundum þeirra Halldórs Lax-
ness og Disneys bera saman:
Halldór var 1 Hollywood aö gera
hosur sinar grænar fyrir kvik-
myndum um svipaö leyti og Disn-
ey er að ýta Mikka mús úr vör, og
skáldiö lætur Halldór bjóöa
Disney sögu sina um hundinn
Viking til kaups. Disney neitar,
vill ekkert af þeim manni vita
sem „skrifar róg um ræmulist i
rauðar bækur” (hér er átt viö
grein i Alþýöubókinni) og kallar
Halldór og vin hans Upton Sin-
clair „nagdýr” á þjóöfélaginu. Af
þessu oröi, nagdýr, sem fellur i
reiöikasti, er helsti teiknari
Disneys sföan látin detta ofan á
hugmyndina um Mikka mús — og
hundur skáldsins islenska er
siöan látinn breytast i Plútó!
Þetta er léttur, skemmtilegur og
hugvitssamlegur leikur, en hann
ræöur ekki feröinni einn, þaö
hangir miklu fleira á spýtunni.
Lif þessara rimna er ööru
fremur fólgiö I sérkennilegri
menningarblöndu. Starfsfólk
Disneys „flakar og verkar” hrá-
efniö i teiknimyndirnar. Disney
ber eftir fyrstu skakkaföllin
heljarþunga á öxlum „létt sem
hrakiö hey” I þeirri von aö hann
endi sem einn af „æöstu filmu-
bændum”. Bibliuminni viösnúin,
hinn amriski draumur ogtslands
söguminni tengjast traustum
böndum i stefnuyfirlýsingu hins
upprennandi filmukóngs:
Þeysum yfir þjóftirnar,
aft þráftu marki stefnum.
Ég legg hvert sent i
sölurnar,
söfnum lifti og hefnum!
Viö vitum þess fleiri en eitt eöa
tvö dæmi, aö ungir menn og kapp-
samir hafa heyjaö sér góöa vit-
neskju I sálarfræðum eöa félags-
visindum og viljaö siöan koma
þeirri þekkingu sinni fyrir I per-
sónum, en þeir eiga einatt i
brösum meö aö vekja þaö fólk til
lifs, og getur útkoman oröiö dauf-
leg lesning eöa ergileg. Þórarinn
er hinsvegar svo slóttugur lista-
maöur, aö hann þarf ekki aö vera
hræddur viö sina róttæku fjöl-
miölaúttekt, hann kemur henni aö
blygöunarlaust og notar siöan
kunnáttu sina i menningarblöndu
til aö gera afuröirnar gómsætar
og vimugefandi.
Haganlega hannaft dýrift
hrifsar mebvitundarstýrift
segir meöal annars um áhrif
Mikka músar og siðan:
Nokkrir hringir nældir saman
nokkrum strikum
hylst I fólksins þankaþokum
þindarkrampa, hlátursrokum,
iitift meindýr gulli glæst
og gert aft tákni
á réttri stund meft
réttri tækni
rótnagarinn miftjusækni.
Disneyrlmur eru ortar af ærn-
um hagleik. Hin fræga önnur lína
hverrar visu, sem oft veröur
vandræöaleg eða tómleg og er
notuö til aö fleyta skáldinu áfram
til gildandi ummæla I lok vis-
unnar — jafnvel þessi vandræöa-
lina er hjá Þórarni einatt i fullu
jafnvægi viö afganginn af vis-
unni, hopar hvergi fyrir viröuleg-
um botni (Ég lét þess arna getiö
viö ágætan visnamann og hann
glotti viö og sagöi: Sé þetta rétt
hefur Þórarinn rofiö þjóölega
hefö, hann má vara sig á þvi!).
Disneyrimur eru ortar af
góöri iþrótt og þær eru blátt
áfram skemmtilegar. Kannski
eru þær svo skemmtilegar, að
menn eigi fremur auövelt meö aö
láta sér sjást yfir alvöruna i
skeytum þeim sem send eru
Disney og veröld hans og áhrifum
hennar á okkar lif. Um þaö veit
enginn, en sá sem er i stórum
dráttum sammála útreiöinni sem
Disney garmurinn fær er vel
hress yfir þvi aö heilsa upp á hug-
myndafræöilega kunningja I
þessu skemmtilega formi. Aörir
skulu svara fyrir sig. Þórarinn
Eldjárn veltir þessum spurning-
um upp, beint og óbeint, I
mansöngvunum. 1 byrjun fimmtu
rimu yrkir hann sig til svofelldrar
lausnar:
Streita firring formöngun
furöumikil ódöngun.
III er kúgun kapitals,
krónu, rúflu, marks og dals.
Einu skáldi er um megn
öllu þessu aft kvefta gegn.
Bækur falla ein og ein
allar saman hola stein...
Enn eitt dæmi um skemmtilega
notkun á fornum tiöindum, hér er
komin sú fræga latneska lina um
dropann sem holar steininn, gutta
cavat lapidem.og einnig gagnorö
hugleiöing um vanda og tak-
markanir ljóöasmiöa sem viö
getum vistekki annað en fallist á.
A.B.
r
Farandsál var okkur gefin
Málfriftur Einarsdóttir:
Úr sálarkirnunni.
Ljófthús. Reykja vik.
1978.
Hvaö er þaö sem Málfriöur
skrifar ekki um? Svari hver
fyrir sig. Ótal margt er til bókar
dregiö. Klettar fagrir i Skafta-
fellssýslu, isjaki sem molnaöi úr
Grænlandsjökli fyrir 11000 ár-
um, kartöflur, heimskreppan,
sauðfé, ljót meöferö óveöurs á
grösum og trjám, hús Selmu
Lagerlöf, forfeöur, ættingjar,
samferöamenn, fatatiskan,
Sa'an sjálfur, stjörnuspekin,
jarðsagan, sjúkdómar fleiri en
tölu veröi á komiö og Konungs-
höllin i Osló sem „sýnist veriö
hafa eitt ógnarstórt gisihús sem
lokað hafi veriö fyrir langa-
löngu af þvi aö gestunum hafi
leiðst”.
Þegar Málfrlöur er stödd á
ítaliu og hefur meðal annars
virt fyrir sér Pietá Michelangel-
os i Péturskirkjunni i Róm og
frægar veggmyndir i Pompei þá
segir hún si sona: „Alltaf skal
maöur þurfa aö láta segja sér
hvað sjónarvert sé, og svo kann
samt aöfara, aö meira sé variö i
aö skoöa þrjá svarta ketti,
hvernig þeir teygja skrokkinn á
göngunni, en aö skoöa heims-
fræga mynd”.
Þessi setning er höfö innan
sviga, en hún segir margt um
bókina (svigarnir eru reyndar
stórmál i þessari bók). Svartir
kettir niöri I gryfju i Róm keppa
viö þau undur listarinnar sem
viö biöum eftir aö sjá i sjö ár eöa
sjö sinnum sjö. Málfriöur er
semsagt einn þeirra höfunda
sem raskar fullkomlega venju-
bundnum heföarstiga fyrirbær-
anna. Hjá henni gildir önnur
niöurrööun, ööruvisi gildamat
svo notaö sé þetta skelfilega orö
sem félagsfræöin er aö drekkja
okkur I. Stundum er þetta kallaö
frumleiki; þvi ekki þaö. Þar eft-
ir fara dómar sem ganga I aöra
átt en flestir vilja hafa:
Málfriöur sallar niöur Passiu-
sálmana, hún hælir Hallgerfti
langbrók á hvert reipi, hún telur
þaö sér til vanþroska aö hafa
hvorki komist i hóruhús né tugt-
hús. Um helvitið segir hún:
„Þegar illa liggur á mér og i
skammdeginu engin glæta af
gleöi, hvorki i upploftunum né
hugskotunum, þá léttir mér æ-
tfölundina aö hugleiða Helviti”.
Nú skiptir þaö mestu aö vera
ekki aö sækja i frumleikann
meö frekju og fyrirgangi, lenda
ekki i vandræöatilgerö. En þaö
er alveg óþarfi aö ásaka
Málfriöi um þær syndir. Henni
veröur margskonar sérviska
sem svo er kölluö eölileg og
sjálfsögö, svona er hún og
Málfriftur Einarsdóttir.
basta. Likar sumum illa og
segja þetta er bölvaö bull og
kjaftháttur, en aörir skemmta
sér vel og þeir eru fleiri.
Þaö er engin „lina” i þessari
bók. Viö erum á feröalagi. A
skammri stund sveiflumst viö
frá Venus logabjartri og friöri
og niöur i auömjúka blóma-
skoðun og þaöan skjótumst viö
inn i þokkafullar skordýraborg-
ir framtiöarinnar. Höfundurinn
fer i llkamanum vestur á
Snæfellsnes eöa austur yfir haf,
en þaö sem fyrir augu ber er
ekki alltof stór hluti af þvi sem
gerist. Á hverjum staö I tlma og
rúmi er tekinn upp mikill
farangur upp úr höfuöskeljun-
um, hann gengur i samband viö
vatn og loft og minni og um-
breytist og getur af sér nýjar
ferðir um innlönd og útheima og
sjálfa ga-heima. „Þaö koma
einhver ólukkans andþrengsli i
sálina ef hún situr kyrr á sama
staö, þvi þetta er farandsál sem
guö gaf okkur”.
Og þaö er ekki erfitt aö
fylgjast meö þessu flakki, þótt
annaö gæti sýnst, ekki skal ég
viöurkenna aö þau séu einka-
mál, hulin i myrkri og þoku.
Nú mundi Þóröur hlæja, væri
hann ekki dauöur.
AB.