Þjóðviljinn - 05.11.1978, Blaðsíða 18

18 SiÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 5. ndvember 1978
Þar sem bændurnir brugga
Eftir Guðmund Hulldórsson
frá Bergsstöðum
Á næstunni kemur út f jórða bók Guðmundar skálds frá
Bergsstöðum og nefnist hún ÞAR SEM BÆNDURNIR
BRUGGA í FRIÐI. Það er bókaútgáfan örn og örlygur
sem gefur bókina út. Þetta er saga heimslistar og
heimabruggs í norðlenskri sveit. Bókarheitið er sótt í
alþekkt dægurljóð frá „kreppuárunum" laust fyrir
síðustu heimsstyrjöld. Þá var margur maðurinn
breyskur og bernskur og barátta háð milli holdsins og
andans, rétt eins og nú. Sumir voru af þeirri gæsku
gjörðir að reyna að gera gott úr hverjum hlut, kæta
mannlífið eins og í sögunni segir. Um réttmæti aðferða
geta verið skiptar skoðanir. En tilbreytingaleysi er sama
og uppgjöf. Meðan fólk hefur uppi tilburði til að gera
sér dagamun í allsleysinu, er lífsvon. Til marks um
andóf gegn erfiðleikum þessa tímabils vitna og þessar
Ijóðlínur úr vinsælum slagara „það er sukksamt í sveit-
unum sumarkvöldum á, þegar sumir eru hættir að slá.."
K völdskemm tun
með konu Tryggva
Rignt hafói i nýfallinn snjó um
nóttina og kominn krapaelgur á
götur kauptUnsins. Undarlega oft
höföu tveir siöustu dagar Sýslu-
vökunnar byrjaö meö hláku-
stormi og leysingu. Margir töldu
þaö vita á gott vor og skammt
undan. öörum fannst þetta
hindurvitni og vitleysa.
Það var búist við miklu fjöl-
menni til Sæluvikur. Allir sem
gátu stefndu á helgina til aö lyfta
sér upp. Strjálingur var á
skemmtíatriöunum en fleira á
böllunum, þaö sem af var vök-
unni, fréttist upp um sveitír. En
nú var kominn laugardagur.
Um hádegisbiliö komu riðandi
menn eftir veginum sunnan
kauptúnsins. Tveir þeirra meö
tvo tii reiöar, sá þriöji einhesta.
Hann baröi fótastokkinn og mátti
hafa sig allan viö aö fylgja hinum
eftir. Hesturinn lágreistur og
þjösnaöist áfram á nautastökki.
Reiöskjótar hinna þöndu sig á
góögangi meö höfuö uppi I fangi.
Þeir riöu skætinginn út aö sýslu-
hesthúsi, fóruþarafbaki og höföu
spennt þungar töskur frá hnökk-
unum, þegar hann reiö upp aö
hesthúsdyrunum.
— Aldreifórþaö svo, aö Jarpur
skilaöi þér ekki á Sýsluvökuna,
Fjólmundurminn, sagöi Lárus og
spretti af hestinum. Mikiö and-
skoti ertu samt búinn aö þreyta
okkur meö þessari kerlingarreiö.
— Geturöu látiö nokkurn mann
sjá þig á svona truntu, kominn i
mægöir viö Pál á Þverá,dóttir þin
sest þar í húsmóöursætiö?
— Hingaö til hef ég nú komist
heim á Jarp.þóttaörir, sem betur
telja sig hestaða, slægju sér til
rólegheita, stundum niöri i polii,
Stebbi minn, svaraöi Fjólmundur
hægt og rólega. Lárus fékk sér
glottandi i nefiö.
— Vilja fleiri snudda i þetta?
spuröi hann og rétti fram tóbaks-
ilátiö. Hann skildi, hvaö Fjól-
mundur meinti. Hann haföi ein-
hverju sinni komiö aö Stefáni
dauöadrukknum þarna i plássinu,
liggjandi niöri i vatni, haldandi i
tauma beggja hestanna, dregiö
hann upp illa til reika og sett á
bak. Þetta var á hvers manns
vitoröi i sveitinni. Stefáni var fátt
verrgerten minná hann á þetta.
Honum fannst meiri skömm aö
þessu en undir yröi risiö. Hann
haföi oftast svör viö skensi á
reiðum höndum, en ekki
svívirðingum. Nú stóö hann taut-
andi blótsyröi fyrir munni sér og
plokkaöi varirnar, en foröaöist aö
lita til félaga sinna.
Ilm af grænni tööu lagöi úr
staDinum út um dyrnar fyrir vit
manna og hestarnir farnir aö
maula hana i sig.
— Eg ætla aö gefa ykkur i
staupinu, áöur en viö skiljum,
sagöi Lárus og lokaði hesthús-
huröinni. Þiö haldiö ykkur
kannski saman á eftir. Svipur
Stefáns léttist.'Þeir fengu sér vel
úr glasinu.
Veöur fór lygnandi og sá nú til
sólar, en nokkurt far á skýjum.
— Þaö veröur stutt i þessum
blotaskratta, sagöi Lárus, gaum-
gæfandi loft og skýjafar, á meöan
hann kom glasinu fyrir I vasa
sinum.
Jökulsáin var á gaddi og menn
úr þorpinu aö teygja þar gæöinga
sina eins og ekkert væri þar um
að vera. Stefán og Fjólmundur
horföu meö athygli á þessar
æfingar mannanna og str jál húsin
á austari bakka árinnar.
— Liklega heiöir hann af sér og
gerir næturfrost, hélt Lárus
áfram.
— Ætli mennirnir séu fullir?
sagöi Stefán meö skilningsriku
brosi.
— Auövitaö eru þeir drukknir,
svaraöi Fjólmundur, hvernig
ættu þeir ööruvisi aö vera?
Siöan tóku þeir hnakktöskurnar
i handakrikana og röltu nibur á
götuna. Þær sigu nokkuð i. Spari-
buxur og blankskór áttu aö vera
þar og tvær eöa þrjár flöskur af
landa til aö koma sér og öörum i
hátiöaskap. Kannski hafði konan
stungið þar smábauk meö
eggjum eöa flösku meö broddi til
að gauka aö frændfólki eöa
vinum, þar sem skipt yröi um
buxur og þegnar góögeröir, áöur
en skroppiö væri á leikinn og
sönginn, og ekki máttí gleyma
ballinu. Mennirnir töltu þegjandi
eftir götunni og horfðu i kringum
sig. Hangikjötslykt og soöningar-
þef lagöi út um glugga og dyr.
Bökunarilmur leyndi heldur ekki
á sér. Þetta voru engir venjulegir
dagar. Viöa héngu spariföt á
snúrum til viörunar og blöktu
llöfundur teflir fram mörgum
manngeröum og nær lista-
mannstökum á'efninu. Frásögn-
in er hnitmiöuö og öguö, bless-
unariega iaus viö mærö. Hér er
um aö ræöa raunsanna lýsingu á
lifi, sem var. Betri skii hafa ekki
veriö gerö þessum snara þætti i
uppistööu sveitallfs á kreppuár-
unum, andlegrar baráttu gegn
vonarsnauöum hversdagsieika,
þar sem varla glórir i framtiöar-
veg. Mæöiveikin er á næsta leíti,
bændur I botnlausum skuidum;
ströng skömmtun aiira nauö-
þurfta, og bæjarleki og ótfma-
bærar barneignir gera mörgum
þungt fyrir fæti.
stíllilega i hægum kaldanum.
Rusl tekiö til handargagns i húsa-
göröum, hlutir reistir upp eöa
færöir til, svo þeir færu betur.
Alltaf mátti búast viö, aö menn
brygöu sér á bak viö hús, þegar
kvöldaði, aö hressa sig á
einhverju krassandi og sinna
smávegis viöskiptum eöa
kvennafari, sem ekki var ástæöa
til aöhver kjaftur væri með nefiö
niöri.
Fjólmundur skildi viö félaga
sina viö hús Tryggva Magnús-
sonar i mjólkursamlaginu. Frúin
bauö honum I stofu og hvarf i eld-
húsiö á meðan hann skipti um
buxur og skó.Húnkom aftur eftir
hæfilegan tima aö spyrja, hvort
hann vildi ekki fá sér bita. Hún
ætti reyktan bringukoll frá
hádeginu. Þaö væri góöur undir-
stööumatur, áöur en hann sypi
kaffiðog færi út aö skemmta sér.
Vonandi tæki hann ekki illa upp,
þótthúnbyöiieldhúsiö. Maöurinn
væri einhversstaöar úti, aldrei aö
ætla á þessa karlmenn og Sýslu-
vakan annarsvegar. Þau færöu
sig I eldhúsiö. Glugginn vissi aö
götunni. Fólkinu var aö fjölga.
Fjólmundur þekkti margt úr
sveitinni.
— Það er aö flykkjast hingaö
fólkiö, hóf hann máls á meðan
hann mataðist.
— Þetta er tíminn þess. Þaö
passar. Tveir siðustu dagarnir.
Ég held nú þaö, sagöi konan.
— Jú. Ætli maöur kannist ekki
viö það? sagöi Fjólmundur og
lauk viö bringukollinn. Honum
var þó annaö meira I hug.
Tryggvi var farinn aö skulda
honum fyrirlanda. Hann skuldaði
honum tvær siðustu send-
ingarnar, nema hann heföi fært
það á milli reikninga i
Guömund Halldórsson er
raunar óþarft aö kynna, sjálfur
hefur hann best gert þaö meö
bókum srnum og hlotiö fyrir ein-
róma lof. Þar sem bændurnir
brugga I friöi... er fjóröa bók
höfundarins. Fyrst kom út smá-
sagnasafniö Hugsaö heim um
nótt (1966). Þvi næst skáldsagan
Undir ijásins egg (1969). Þá
aftur smásagnasafn ,
Haustheimtur (1976). Allar
fyrri sögur Guömundar fjalla
um sveitalif eftir lok heims-
styrjaldarinnar. t þessari
skáldsögu er hins vegar lýst
sveitarbrag laust fyrir 1940.
Höfundurinn gjörþekkir þaö
kaupfélaginu. Hannyröi aö ganga
úr skugga um þaö.
— Þá er þaö kaffiö, sagöi konan
og helltí i bollann hjá honum,
— Þaö er litur á bununni hjá
þér, sagöi Fjólmundur og gaf
kaffinu hýrt auga.
— Aumingja fólkiö i sveitinni,
aö lenda i þessum þrengslum, þá
einu sinni þaö kemur til aö lyfta
sér upp, sagöi konan mjúkri
röddu. Fjólmundur leit viö henni
upp frá káffinu, þar sem hún sat,
ekki lengurung, en hlý og snotur I
andliti, meö mikil brjóst, sam-
svarandi mjaömir og eftirgefan-
legan svip.
— Ekki vorkenni ég þvi,
svaraöi Fjólmundur höstugur til
aö vinna bug á hæpinni Ilöngun,
sem konan vakti hjá honum.
— Æi-jú, maldaöi konan i
móinn.
— Til hvers helduröu þaö
geymi þetta fram á siðasta dag,
nema til aö nugga sér sem mest
saman I þrönginni og riöla hvaö
ofan á ööru? Til þess eru nú ref-
irnir skornir, ljúfan. Þaö er ekki
alveg út I bláinn, sem ég heyröi
einhvern segja, aö nú kæmi annar
hver sýslubúi undir á Sýsluvöku.
Konan bætti nú aftur i bollann
hjá honum. Hún kom einnig meö
boila handa sér og settist á móti
honum viö boröiö. Aberandi
gestaborö á bollunum. Ekki er
þaö til aö spara, hugsaöi Fjól-
mundur. Langaöi konuna I brjóst-
birtu? Hann reis á fætur og náöi i
flösku I töskuna og fyllti bollana
aö röndum.
— Af þvinú er Sýsluvaka, sagöi
hann afsakandi eftir aö hafa hellt
áfengi út i hjá kvenmanni.
— Guö sé oss næstur, maöur!
Gættu aö, hvaö þú gerir, sagöi
konan, en saup á bollanum án
þess aö blikna. Ég sem aldrei
bragöa landa.
— Einu sinni veröur allt fyrst,
manneskja.
— Er þaö nú vit.
— Fleiri standa þá á tæpu,
kona góö. Og þetta er saklaus
skemmtun einu sinni á ári.
— Ekki megum viö drekka
okkur til vansæmdar,sagöi konan
og lauk úr bollanum. Hún drap
ekki hendi á móti viöbót saman
viö meira kaffi.
— Ætli viö séum ekki koinin af
óvitaaldrinum og ráöum okkur
sögusvið, sem hann hefur kjöriö
sér.
Guðmundur er húnvetnskur
bóndasonur, fæddur 1926. Hann
ólst upp viö öli algeng sveita-
störf og stundaði þau til
skamms tlma, þótt hugurinn
stefndi snemma inn á aörar
brautir en búhyggjunnar, svo
sem komiö hefur á daginn.
Heiti nýjustu bókar
Guömundar er tekiö úr þekktum
gamanbrag, sem fjallar um
einn hinna aðgangshöröu lög-
gæslumanha, sem geröu brugg-
urum sveitanna lifiö leitt. Hét sá
Björn Blöndal og var um hann
ort:
„Hér i borginni allt er
á iöi,
en I sveitinni kyrrö er
og ró
Höfundurinn
í friði
sjálf, ljúfan? Hvenær kemur svo
Tryggvi heim? Fljótlega
kannski?
Jæja, hugsaöi Fjólmundur. Þaö
veröur þá litiö úr innheimtu fyrir
manni i dag. Honum varð litiö á
klukkuna. Þaö stóö heima. Þeir
voru búnir aö loka á kaupfélags-
kontórnum. Hann fengi ekkert
fyrir snúö sinn i dag. Hann vegur
konuna og metur. Satt var þaö,
hún var ekki lengur ung. En gat
fariö bærilega i rúmi fyrir þvi.
Sjálfur var hann búinn aö taka úr
sér mesta fjöriö. Nú var ráö að
fara sér hægt, reyna fyrir sér.
Konan þagöi og dreypti á bollan-
um. Sýnilega komin i hana vel-
sæld. Hanngjóaöiikringumsig.
Hjónarúmiö stóö uppbúiö i her-
berginu innaf eldhúsinu. Allt
fágaö og prýtt. Þar væri nú ekki
húslekinn! Svo lftur hann aftur á
klukkuna, þótt hann viti, hvaö
hún er margt.
— Söngurinn, já, segir hann
loks. Nú fer hann aö byrja. Ekki
vil ég missa af honum.
Konan lauk úr bollanum.
— Þessi söngur, segir hún,
stendur upp og gengur út aö
glugganum, blær andsvars og
vonbrigöa i röddinni.
— Þú kemst áreiöanlega ekki i
sæti, eins og umferöin sýnist vera
eftir götunni hérna.
Fjólmundur stendur lika upp
frá borðinu og gengur aö giugg-
anum til hennar, aö sjá fólkiö
berast eftir götunni.
— Nei, þaö ersvo sem auöséö á
öllu, segir hann.
— Húsfyllir, segir hún. Þeir fá
alltaf húsfylli, ef þeir syngja.
— Syngi þeir bara. Ekki væsir
um mig.
— Láttu þá fara vel um þig,
sagöi hún og dró gluggatjöldin
fyrir.
— Fólk er alltaf aö glápa inn
um þessa glugga af götunni.
ösköp kann ég illa viö þaö.
Þá greip hann utanum konuna
og dró hana aö sér. Siöar losaöi
hún sig treglega _úr faömlagi
hans.
— Biddu, sagöi hún, á meöan
ég geng fram til aö læsa.
þar seni feændurair brugga
, ifriöi
meöan Blöndal er suöur ’
V; i V ^neö Sjó.”
<0