Þjóðviljinn - 25.03.1979, Page 8

8 SIÐA — ÞJ6ÐV1LJINN Sunnudagur 25. mars X979.
helgarviðtalið
— Margir koma i sólina alveg á hvolfi. En það má
segja að þetta sé náttúrlega óhagstæður flugtími.
Menn eru búnir að vera i margra daga undirbúningi,
ganga frá öllu síðustu dagana áður en lagt er í ferðina.
Svo er flogið klukkan átta að morgni; það þýðir að
menn þurfa að vakna um fimmleytið, og ganga þá oft
fyrir taugatöflum. Svoer kannski seinkun. Það er það
hættulegasta, og sem allar flugáhafnir óttast mest.
Því þá er farið á barinn og fólk kemur dauðadrukkið
um borð.
Teikning og texti: Ingólfur Margeirsson
Guftmundur hallar sér aftur
og brosir ljúfmannlega. Eigin-
lega var ástæöan fyrir viötalinu
leikrit hans „Stundarfriöur”
sem frumsýnt veröur I kvöld.
En einhvern veginn hafa um-
ræöurnar yfir kaffibolla á Hótel
Borg fariö út i starfsgrein, sem
Guömundur stundar i hjáverk-
um: fararstjörn i sólarferöum.
— Þaöer náttúrlega drukkiö i
vélinni. Svo er lent i bjartri sól
oghvaö gera menn þá? Þaö tek-
ur tima aö komast á hóteliö, og
eitthvaö voöa mikiö veröur aö
ske. Þá er drukkiö áfram. Fólk
skilur nefnilega ekki stressiö
eftir heima. Þaö tekur langan
tima aö losna viö streituna. Þaö
getur oft þýtt hálft friiö. Restin
fer svo i aö jafna sig eftir fylle-
riiö. Sumir fara heim i þvi
ástandi, aö þeir ættu að hafa
miöa á hressingarhæli. Enda
fara margir beint til Hvera-
gerðis.
Guömundur dokar viö, bitur i
rúnnstykki, heldur svo áfram:
Néi, þaö sem ég ætlaði aö segja:
þegar menn eru aö skemmta sér
úti, eru þeir orönir svo örir, þeir
hafa enga ró i sinum beinum.
Þegar þeir fara út að boröa, —
þvi þaö gera menn gjarnan á
Spáni, — kunna þeir ekki aö
sitja notanlega, heldur eru
komnir meö Kúbalibre meö
steikinni, og hafa eiginlega enga
lyst á henni. Ég hef aldrei verið
fylgjandi sterkum leiötogum, en
þaö getur veriö gott fyrir ls-
lendinga aö hafa meö sér mann,
sem kann aö borða. Þá er
kannski hægt aö taka nautnir
kvöldsins i skynsamlegri röö.
En þetta er nú svona, menn
finna ekki notakenndina, sem er
tengd ró hugans, vegna þess aö
hún er horfin. En vissulega
veröur umhverfið aö bjóöa upp
á notaleik. Og Islenska skemmt-
anamaskinan gerir þaö ekki.
Hún er eins og pulsugeröarvél.
— 0 —
Guömundur horfir út um
gluggann og hlær þessum hæga,
strákslega hlátri sinum.
— Pulsugeröarvél, já. Um
daginn hitti ég Jón Asgeirsson
tónskáld og hann sagöi mér
sögu um flygil. Jón Hallvarös-
son, sýslumaöur í Stykkishólmi
keypti sér flygil og var hljóöfær-
iö flutt vestur, þar sem þaö lá
úti i einhvern tima. Siöan keypti
einhver kúnstugur maður á
Neskaupstaö flygilinn og var
hann sendur þangaö. Þegar ver-
iö var aö skipa hljóðfærinu upp
úr skipinu, komu menn, sem
stóöu á bryggjunni, auga á gat á
umbúöakassanum, liklega
rottugat. Menn veltu fyrir sér
hvaö væri I kassanum, og þá
sagöi sá, sem fyrst haföi komiö
auga á rottugatiö: „Þetta er lík-
lega pulsugeröarvél.”
Viö tölum aftur um stressiö,
og Guömundur er spuröur,
hvort hann hafi haft streituna
ofarlega i huga, þegar hann
skrifaöi „Sólarferö”.
— Nei. Ég var meira aö
hugsa um mannleg samskipti
eöa samskiptaleysi hjóna. I
þessu nýja leikriti minu,
„Stundarfriöi”. er stressið
margfalt meira spursmál.
— Hver er umgjörö leikrits-
ins?
— Þaö er fjölskylda, eöa öllu
heldur boröstofuborö. Fjöl-
skyldan sat nefnilega einu sinní
og boröaöi saman viö sameigin-
legt matarborö. Og þannig fékk
ég hugmyndina aö verkinu. Ég
sá allt i einu fyrir boröið sem
biöur fjölskyldunnar. Boröiö er
sameiningartákn fjölskyldunn-
ar gegnum aldir. Þaö haföi yfir
ákveönum hátiöleik aö ráöa,
f
þaö hvildu jafnvel viss trúar-
brögö yfir þvi; þarna var Skap-
aranum þakkaö fyrir brauöiö.
Þetta gerist nú æ sjaldnar.
I leikritinu er boröiö skoöaö
gegnum 12 atriöi. Þaö biöur
gegnum allan leikinn aö fjöl-
skyldan geti sest niöur og borö-
aö saman. Þaö tekst aldrei.
Ekki einu sinni á aöfangadags-
kvöld, sem nú er oröinn eina
sameiningarstund fjölskyldunn-
ar. Ég var lengi aö finna nafn á
leikritiö, og þaövarekki fyrr en
ég var aö fara meö leikritiö 1
fjölritun, aö konan min kom
meö þessa bráösnjöllu lausn:
Stundarfriöur. Þaö var I bilnum
einhvers staöar I Garðahreppn-
um.
— 0 —
— Er þetta ekki afturhalds-
raus? Þrá eftir gömlum timum,
þegar fjölskylduaginn var viö
lýöi, og kynjafasisminn grass-
erandi?
— Ég er alls ekki aö segja, aö
eitthvaö eigi aö vera. Ég held
þvi ekki fram, aö konan eigi aö
vera heima, eöa fjölskyldufaö-
irinn aö vera einvaldur fjöl-
skyldunnar. Skoöun min á þess-
um málum skiptir engu máli.
Ég er aö lýsa ákveönu ástandi,
sem er einkennandi fyrir okkar
tima. öll patentlausn á þessum
málum er óskhyggja og ég get
ekki eytt kröftum minum I ósk-
hyggju. Þetta er lýsing á
ástandi, sem viö öll finnum á
okkur. Og hver leysir þetta
ástand? Viö? Eöa Olafur Jó-
hannesson? Þaö segir sig sjálft,
aö þegar foreldrarnir vinna úti,
unglingarnir i skóla og minnstu
Guðmundur
Steinsson
leikritaskáld
tekinn tali
börnin á dagvistunarheimilum,
þá veröur heimiliö aö umferöar-
miöstöö, eins konar járnbraut-
arstöö. Svo get ég sagt: þaö er
leiöinlegt aö viö getum ekki lif-
aö fjölskyldulifi, en þaö getur
lika veriö gott I sjálfu sér. En
þetta er bara alls ekki min
spurning. Ekki á ég aö svara
fyrir leikhúsgesti. Hver og einn
veröur aö svara fyrir sig. Nema
menn vilji eitthvert yfirvald. ,
Þaö er nú þaö. Menn tala um
frelsi en vilja ófrelsi.
— 0 —
Piputóbakiö er búið, svo Guö-
mundur biöur þjóninn um vind-
U.
— Þegarégólstuppsem barn
á kreppuárunum, og miöstétt-
arkonurnar höföu vinnukonur til
aö geta haft tima til aö punta
sig, vann móöir min i fiskverk-
unarhúsi. Þá unnu alþýöukonur
úti löngu áöur en þetta var oröiö
félagslegtspursmál. Ég er alinn
upp viö þaö aö báöir foreldrarn-
ir unnu úti. Pabbi var verka-
maöur og kom oft heim meö fisk
I soðiö sem hann fékk hjá sjó-
mönnunum. Ég haföi lykil um
hálsinn og auka-pott af mjólk
heima handa mér. Þá talaöi
enginn um stress. Oröiö streita
var ekki komiö inn i tunguna.
Þaö er kannski ekki málið,
hvort allir séu saman viö mat-
arborðiö, heldur aö fjölskyldu-
meölimir hafi tima hver fyrir
annan. Og hvenær er timi til að
vera saman þegar menn eru
alltaf út og suöur? Annars er
sjónvarpiö miklu hættulegra
mannlegum tengslum heldur en
vinna konunnar úti. Sjónvarpiö
býöur ekki upp á nein tjáskipti.
Einu sinni var ég meö feröahóp
tslendinga i Sevilla. Viö stóöum
og horföum yfir yndisfagra
sveit, og þá litur einn feröa-
manna á klukkuna og segir:
„Heyröu þaö er föstudagur, nú
er Kastljós aö byrja í sjónvarp-
inu.” Menn geta svo velt þvi
fyrir sér hvaö þetta merkir.
Sjónvarpiö er ein aöalpersón-
an i „Stundarfriöi”. Og reyndar
siminn lfka, sem hefur alltaf
forgöngu, jafnvel þegar menn
eru aö deyja!
En þannig er þetta oröiö. 1
allri þessari tæknivæöingu hef-
ur maöurinn glatast. Hiö beina
mannlega samband vikur alltaf.
Þaö er heldur svaraö i sima
heldur en yrt á þann, sem stend-
ur viö hliöina á þér. Þetta er
oröiö svo sjálfsagt aö þó svo aö
menn velti yfir þessu vöngum,
finnst þeim þaö allt I lagi. Og öll
blæbrigöi tapast. Hugsaöu þér
bara myndina af manninum.
Allir hlutir eru einfaldaöir.
Menn eru skilgreindir og settir i
kassa. Þú er kommi eöa fram-
sóknarmaður, gamali iþrótta-
maöur eöa guö veit hvaö. Og þar
meö ertu afgreiddur. Svo berst
þessi blæbrigðalausa mynd af
þér milli manna, og þeir trúa á
hana. Ég held aö þetta sé mikiö
fjölmiölum aö kenna, sem ein-
falda tilveru okkar og mata
fólk á þvi hvernig þaö á aö vera.
Og af hverju ætti maöur aö láta
mata sig endalaust?
Svo reynir maöur aö finna
sjálfan sig. Maður er Islending-
ur, kannski handgenginn ein-
hverjum stjórnmálaflokki, fri-
múrari eöa á barn, sem er efst i
menntaskóla. En hvaö er maö-
ur? Og hvaö þarf maöur? Er
hægt aö kasta þessu öllu af sér
og mæta lifinu meö opnum hug?
Viö getum tekiö blóm, fallegt
blóm sem vex einhvers staöar
og viö göngum framhjá og tök-
um ekki eftir þvi. Eöa viö
stöldrum viö og segjum: „En
hvaö þetta er fallegt blóm!”
Breytist blómið eitthvaö, hvort
sem viö strunsum framhjá, eöa
stönsum? Viö erum alltaf aö
vænta einhvers af öörum; þaö
eiga alltaf aö vera aörir sem
færa manni ástina.
Aö vera partur af þessari lifs-
sinfóniu — er þaö kannski ekki
eitthvaö?
— 0 —
— Þaö er nefnilega svo þreyt-
andi þegar búiö er aö hanna allt
fyrir mann. Og maður á alltaf
aö mæta fólki meö þaö i huga aö
þaö eigi sér fortiö. Af hverju á
maður aö vera sorphaugur
minninganna? Er ekki hægt aö
hafa opiö viöhorf gagnvart lif-
andi manneskju? Og hvers
vegna finnst öllum svo mikiö til
Jólks koma þegar þaö er dautt?
Þegar fólk er dáiö, þá á aö
gleyma þvi. En þaö á aö muna
fólk sem er lifandi. Lifiö er 1 si-
felldu streymi. Og hvaö er sorg
annaö en eigin vorkunnsemi?
Viö erum alltaf aö vorkenna
sjálfum okkur. Þú ert meö þetta
klassiska dæmi um konuna, sem
einhver sveik og sem ekki leit á
karlmenn upp frá þeim degi.
— Eins og Sólveig, sem alltaf
beiö eftir Pétri Gaut?
— Já, bókmenntirnar ala oft
á slikum hugmyndum. Ég tala
ekki um þegar rómantikin og
sentimentalitetið er annars veg-
ar. Þá geta þær lagt heilar kyn-
slóöir aö velli. Það mætti eigin-
lega spyrja, hve mikla fyrirferö
ein manneskja ætti aö hafa. Ég
meina, á ein manneskja aö ná til
fleiri en þeirra sem eru i sjón-
máli? Ja, ef þaö væri þannig, þá
hyrfu nú margir. Og viö værum
mun betur á vegi staddir, ef þaö
heföu ekki veriö til allir þessir
merku menn, sem hafa sagt
okkur fyrir verkum. Viö prakti-
serum þetta reyndar sjálf, þeg-
ar viö tölum um litla manninn,
sem viö eigum náttúrlega aö
hafa samkennd meö. Og ef maö-
ur er skáld, þá skrifar maður
um hann. Þetta er auðvitaö
bara hræsni. Sama gildir um
stjórnmálamenn. Hvaö geröist
ef menn hættu aö hlusta á
stjórnmálamenn?
Þaö þarf mikinn kraft og afl
til aö vera frjáls. Og aö vera
frjáls er að vera heill. Heill er
sama og heilagur. Holy á ensku,
hellig á dönsku. Þaö er oröiö.
Tviskinnungslaus maöur. En ef
viö lifðum fullkomlega frjálsu
lifi væri ekki til neinn litteratúr.
En viö lifum ekki frjálsu lifi.
Sambandsleysiö er mikiö og
tækin taka tímann. Þú hefur
ekki einu sinni samband viö
jöröina, heldur gengur á mal-
bikinu hér I höfuöborginni. Og
viö vinnum ekki lengur fyrir
brauöinu, heldur fyrir tækjun-
um, sem eiga aö létta okkur llfiö
eins og t.d. eplaskerinn.
Guömundur klmir.
— Þaö er gott aö fara til
Spánar og slappa af i sólinni. En
viö þurfum líka birtu i viöari |
skilningi.
— im I