Þjóðviljinn - 31.03.1979, Blaðsíða 11

Laugardagur 31. mars 1979 ÞJÓÐVILJINN — StÐA 11

Gunnlaugur Ástgeirs-
son skrifar um
bökmenntir
Kvöldvísur Síðdegi
um sumar- mál Síðdegi í Austurheimi. Blóm af holdi og blóði ganga þorpsstíginn. Loftveginn koma steikingasveinar.
Yfir mófjallið rauða bláhvítu ljósi stafar nýmáninn fölur á brá. Úti af fjörum brúnum vesturfallinu knúin ómar í logni hvítu Þær greina ekki hljóðpípuleik unnustans í skógarjaðrinum: Steikt brjóst. Brenndar geirvörtur. Sviðin skaut... En nú er krossmarkað í Vesturheimi við upphaf fengitíðar.
harpa í djúpum sjó Úti kveikir ágúst bleika sigð.
harpa sem leikur undir vorkvöldsins slæðudansi dapurt og glatt í senn. Moldin dökka sem geymir lík hinna týndu blóma blóma sem hönd þín snerti aftur er hlý og fersk. Fjöll Laufsalir heitir fjall á Síðumannaafrétti og mað- urinn sem er þar á reiki leitar að þessu fjalli en þar er og Laufsalavatn og allt í einu stendur hann á vatnsbakka og sér spegilmynd fjalls í \atninu en eygir hvergi fjallið sjálft. Undar- legt hugsar hann og heldur áfram göngunni.
Rökkur fellur á augu kvöldsins og önnur blárri handan við glötuð vor verður að einu, rennur saman kvöldið og mynd þín hljóð og fögur sem minning hrein og hvít eins og bæn. Játning Ég strika yfir þetta ljóð sem ég hef skrifað á þessa hvítu örk. Ég strika yfir þetta ljóð sem er af orðum gert, orðum sem áttu að vera um þig eins og þetta ljóð. En hefði svo verið mundi þessi hvíta örk hafa breytzt í gullinn söng.
Stefán HörOur Grfmsson
„Lúðurinn breytir um hljóm
þegar haustar á fjöllum”
„Ungu skáldin” sem umbyltu
Islenskri ljóöagerO um miöbik
þessarar aldar eru ekki ung aö
aldri lengur, heldur oröin miö-
aldra og vel þaö, þó andi þeirra sé
enn vel hress. Sá þessara skálda
sem hvaö best heftir ort en eínna
minnst boriö á, Stefán Höröur
Grimsson, er einmitt sextugur
um þessar mundir. (f. 31. mars
1919).
Ef spurt er aö því nii hvaö haf i
veriö aö gerast þegar Atómskáld-
in brutu burtu fúnar stoöir staön-
aörar skáldskaparheföar og
endursköpuöu islenska ljóölist,
veröur greiöara um svör en fyrir
þrjátiu árum þegar deilt var um
hvort „ungu skáldin” væru aö
tortima Islenskri menningu. Þaö
má svo sem til sanns vegar færa
að þá hafi menn verið aö tortima
islenskri menningu, en þaö voru
ekki skáldin sem aö þvi stóöu,
heldur sú þjóölif sbylting sem átti
sér stað á Islandi i siðari heims-
styrjöldinni. Þá var menningar-
bylting, tæknibylting, lifskjara-
bylting og jafnvel fleiri byltingar
þó Byltingin sjálf (með stórum
staf) hafi látið á sér standa og
geri enn. ísland hættir aö vera til-
tölulega einangraö eyland á út-
kjálka heimsins og er skyndilega
statt á miöju sviöi heimsviðburö-
anna. Yfir landið steypist erlent
herlið, fjármagn, fjöldaframleidd
engilsaxnesk múgmenning og of-
vöxtur hleypur i nýrika borgara-
stétt sem innsiglar völd sín meö
þvi aö hnýta Island hernaðar-
bandalagi vestræna stórauö-
valdsins. A Islandi er i lok styrj-
aldarinnar orðið til það tækni-
vædda veiðimannasamfélag meö
vanþróuðum pilsfaldakapítal-
isma sem viö erum ennþá aö
reyna aö skilja og stjórna og
gengur ekki alltof vel, enda varla
von á öðru þegar beitt er aðferð-
um sem gera ráö fyrir allt annars
konar samfélagsveruleika.
Þaöer þessi samfélagsbreyting
sem tortimir þeirri menningu
sem fyrir var og kallar á nýjar
aðferðir og nýja hugsun. Skáldin
geraekki annaöen þaö sem hver
ný kynslóö veröur aÖ gera, að
endurskapa listina miöaö viö
breytta tima, en i siöari heim-
sfyrjöldinni verða meiri breyt-
ingar á skemmri tima en nokkru
sinni fyrr og siðar i Islandssög-
unni. Þess vegna var breyting
skáldskaparins jafn mikil og af-
gerandi og raun ber vitni.
Fyrsta ljóðabók Stefáns
Haröar, Glugginn snýr I norður,
kom út 1946. Bókin er aö mörgu
leyti dæmigert byrjendaverk
undir sterkum áhrifum þess
skáldskapar sem hæst bar á
aldarfjórðungnum á undan út-
komu bókarinnar. Ljóöform,
tjáningarmáti og hugmynda-
heimur þorra ljóðanna er hefö-
bundinn og I fullu samræmi viö
ljóöagerð áranna milli styrjald-
anna, sem var beint framhald
eldri heföar.
Þrátt fyrir þetta er ýmislegt aö
finna i bókinni semvisar til seinni
ljóða Stefáns Haröar og er merki
þess aö nýr timi sé aö ganga i
garö íslenskrar ljóöagerðar. Til-
raunir eru geröar með frjálst
ljóðform, þar sem reyndur er nýr
tjáningarmáti og túlkunaraöferð.
Heimur hinna frjálsu ljóða er
meö ööru móti en hinna. I bókinni
bregður fyrir stilbrögöum sem
siöar veröa einkennandi fyrir nú-
timaljóö og þar er einnig aö finna
styrka myndsköpun i ætt viö
seinni skáldskap Stefáns Haröar.
Ástin skipar mikiö rúm I þessari
bók, svo sem voner um fyrstu bók
ungs manns, og einnig er róttæk
þjóðfélagsádeila áberandi. Þar er
og að finna heimspekilegar
vangaveltur um mannlifiö og
margskonar tjáningu persónu-
legrar reynslu.
Ariö 1951 kemur Svartálfadans
út. I þeirri bók hefur Stefán
gengið aö fullu módernismanum
á hönd. Hann er laus undan áhrif-
um eldri ljóðheföar og annarra
skálda og hefur skapað sér sjálf-
stæðan stil og tjáningarmáta.
Myndræn tjáning þar sem mynd-
in er miölæg i allri gerö ljóðsins
er megineinkenni ljóðanna ásamt
hinum látlausa en þó samþjapp-
aða stll sem hann hefur tileinkað
í tilefni
sextugs-
afmælis
Stefáns
Harðar
Gríms-
sonar
sér. Svartálfadanser I heild ákaf-
lega lyrisk bók. Styrkur skáldsins
felst fyrst og franst I næmri
myndskynjun og hæfileikanum aö
tengja myndir úr náttúru og um-
hverfi nærfærinni tilfinningatján-
ingu og heimspekilegri eöa fé-
lagslegri hugleiöingu um afstæð-
ur tilverunnar. Þjóöfélagsádeilan
er ekki eins áköf og f Glugginn
snýr i norður og oft er hún sett
fram á táknmáli eöa dulin i heim-
spekilegri umfjöllun um vanda
mannlifsins.
Stfll ljóðanna er oröfár og lát-
laus, en merkingarþrungin sam-
þjöppun skapar einkennilegan
tærleika málsins, sem eykur
áhrifamátt ljóöanna og hina ljóö-
rænu kyrrð sem yfir þeim rikir.
Skáldiö hefur einnig næmt
formskyn sem gerir þvi kleift að
búa ljóöunum þann búning sem
best fellur að efni þeirra og um-
fjöllun. Ahrifamikiö einkenni er
aö oft er tengimiöja ljóöanna eöa
lykilorð I lok ljóösins og opnar
lesanda þannig nýja sýn yfir þaö
sem á undan er fariö og nýjar
leiöir til skilnings. Lok ljóösins er
ris þess og merkingarleg miöja.
Hliðin á sléttunni.sem kom út
1970 er með stystu ljóöabókum, 31
blaðsiða meö 16 ljóðum. En hér
sannast það, sem reyndar er
löngu vitaö, aö langt er frá þvi aö
magn og gæöi séu i réttu hlutfalli
þegarum ljóðeraö ræða. Hliðin á
sléttunni er rökrétt framhald af
Svartálfadansiþó 19 ár skilji þær
að. List skáldsins heftir þroskast,
stillinn er tærari og einfaldari um
leiö og hugsun ljóöanna er dýpri
og marksæknari. Myndirnar sem
bruögiö er upp eru viö fyrstu sýn
skýrar og fábrotnar, en þegar
nánar er aö gætt kemur I ljós aö
þær eru oft gerðar úr efnivið af
mörgum skynsviöum mannlegrar
reynslu og hugmynda og hafa
margrætt tákngildi og visun langt
út fyrir heim ljóösins sjálfs.
Helsta nýjungin i Hliðin á slétt-
unni eru prósaljóöin. Stefán hefur
náð föstum tökum á hinni vanda-
sömu list prósaljóösins. Telja má
prósaljóöin eölilegt framhald
fyrriskáldskapar Stefáns Harðar
vegna þess aö oröfár still hans
fellur mjög vel aö hinni knöppu
samfellu prósaljóðsins, þar sem
gengiö er nær óbundnu máli en i
öðrum ljóðum.
1 Hliðin á sjéttunnier hin heim-
spekilega umfjöllun bæöi veiga-
meiri efnisþáttur og djúptækari
en i hinum bókunum. Meö heim-
spekilegri hugsun, sem spannar
allt frá austurlenskum taóisma til
nútima tilvistarheimspeki, leitar
skáldiösvara viö spurningum um
tilveru mannsins og þann veru-
leika sem viö lifum i. En jafn-
framt er aö finna i bókinni bein-
skeitta samfélagsádeilu og ugg
um framtiðarheill mannkynsins,
sem iöulega er samofin hinni
heimspekilegu fgrundun.
Stök myndvisi skáldsins gerir
honum kleift aö túlka válegustu
atburði og aðstæöur með hljóölát-
um og fábrotnum myndum og um
leiö aö gæöa ljóöin ljóörænni feg-
urð og margræöu tákngildi.
Allt þetta gerir þaö aö verkum
að Hliöin á s léttunni er ljóörsai og
fögur bók sem á eftirminnilegan
og áhrifamikinn hátt fjallar um
vanda nútímamannsins i tilver-
unni.
Stefán Hörður er ljóðrænt
skáld, sem á listrænan hátt sam-
einar myndræna náttúruskynjun
og djúptæka umfjöllun um vanda
einstaklings og samfélags nútim-
ans.
Viö sendum skáldinu afmælis-
kveöjur meö ósk um yrkinga-
sama framtiö.