Þjóðviljinn - 06.06.1979, Síða 12

12 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Miövikudagur 6, júni, 1979
Hjörleifur Guttormsson, iðnaðarráðherra á aðalfundi SÍR:
„HERÐIJM róðurinn á
sviði orkusparnaðar”
Á aðalfundi Sambands
Islenskra rafveitna, sem
haldinn var að Bifröst
30. mai s.l. flutti
Hjörleifur Guttormsson
iðnaðarráðherra ávarp
þar sem hann fjallaði
um orkuvandamál
Islendinga og fyrirhug-
aðar aðgerðir þeim til
lausnar.
Þjóðviljinn birtir hér
ræðu iðnaðarráðherra
nokkuð stytta. Fyrir-
sagnir og millifyrir-
sagnir eru Þjóðviljans.
Oliuvandinn
Þótt viö Islendingar stöndum
betur aö vigi i orkumálum nú um
stundir en flestar aörar þjóöir,
höfum viö ekki fariö varhluta af
hinni miklu oliuveröhækkun, og
eigum eftir aö finna enn frekar
fyrir afleiöingum hennar á efna-
hagslif okkar á næstu mánuöum.
Þrátt fyrir miklar orkulindir i
landinu erum viö algjörlega háöir
innflutningi á eldsneyti enn sem
komið er, og aö magni til vegur
innlend og innflutt orka nokkurn
veginn salt meö 50.4% innfluttra
orku á móti 49.6% á árinu 1977, ef
miðað er við nýtingu jarövarma
niöur i +5gr C. Þvl hafa
veröhækkanir á innfluttri orku
gifurleg áhrif á atvinnurekstur og
afkomu heimila og einstaklinga,
þótt i mjög misjöfnu mæli sé, og
er það misvægi ekki siöur
áhyggjuefni en sá hnekkir, sem
þjóðarbúiö I heild verður fyrir.
A árinu 1978 greiddum viö um
20 miljaröa kr. fyrir innflutt elds-
neyti en i ár eru horfur á aö oliu-
reikningurinn veröi samtals um
50 miljaröar króna.eða meira en
tvöfaldistmilli ára.aö visumælt i
verðminni krónum. Þessi út-
gjaldaauki þjóöarbúsins í erlend-
um gjaldeyri nemur þannig um
eöa yfir 1/2 miljón króna
umreiknaö á fjögurra manna
fjölskyldu.
Af þessu er ljóst hversu mikiö
áfall er hér um aö ræöa, sem
hlýtur aö segja til sin f efnahags-
kerfi okkar af vaxandi þunga á
næstunni og varöar jafnt einstak-
linga og atvinnurekstur.
Upphafiö aö þeim sérstaka
óstööugleika, sem nú rikir á oliu-
markaönum, má rekja til
stjórnmálaátakanna i fran. Aöur
en oliuframleiöslan þar fór aö
dragast saman á s.l. hausti nam
framleiðslan I fran u.þ.b. 10% af
heimsframleiðslunni. Ýmsir telja
aö tranir muni á næstu árum
aöeins framleiöa um helming
þess magns sem þeir áöur
framleiddu á ári. Þaö getur þvi
svo fariö aö til verulegrar
umframeftirspurnar komi á
næstunni, sem leiöa muni til
sihækkandi oliuverös. Aukiö
framboð en þó fyrst og fremst
stóraukinn oliusparnaöur f þeim
löndum sem mestnota oliu viröist
hiö eina, sem hindraö geti slika
þróun.
Atökin I fran og óvanalega
miklir kuldar i Evrópu geröu þaö
aö verkum aö verö á oliu á
Rotterdam-markaönum fór upp
úr öllu valdi um miöjan febrúar.
Gasolian haföi þá hækkaö um
180% frá meöalveröi siöastliöins
árs. Flestir töldu aö þarna yröi
eingöngu um mjög timabundna
veröhækkun aö ræöa. Þróunin
viröist hins vegar ætla aö veröa
önnur en menn geröu sér vonir
um. Aö vfcu lækkaöi veröiö aftur
um stundarsakir, haföi t.d. lækk-
aö úr 352 $/tonn á gasolíu í 222
$/tonn um miöjan mars, en
siöustu vikurnar hefur þaö hækk-
aö aftur og var komiö f 387 $/tonn
á gasoliu 25. mai s.l. Verð á
benslni og svartoliu hefur aldrei
verið hærra en nú. Þaö sætir
vissulega tiöindum aö unnt skuli
reynast aö halda uppi svo háu
verði á gasoliu nú þegar komiö er
fram á sumar. Hin almenna
hækkun OPEC-rikjanna á hráoliu
um ca. 30% frá áramótum skýrir
ein sér engan veginn þessa
verðþróun.
Vandi íslendinga:
Rannsóknarnefndin
Þaö sem veldur því hins vegar
aö viö veröum haröar úti en
flestar aörar þjóöir I olfuviöskipt-
um er sú staöreynd, aö hér er
engin oliuhreinsunarstöö og
birgöarými fyrir oliu hérlendis
svarar aöeins til 2ja mánaöa
notkunar. Þannig getum viö ekki
samiö um innflutning hráoliu og
vegna hins takmarkaða geymslu-
rýmis er ókleift aö haga innkaup-
um á sem hagkvæmastan hátt og
jafna út tfmabundnar sveiflur og
stýra verðlagningu á olíu nokkuö
fram i timann. Eitthvaö sem
kalla mætti öryggisbirgöir af oliu
hérlendis er nánast ekki fyrir
hendi.
Þaö er þvl fyllilega ti'mabært
skref, sem rikisstjórnin hefur nú
stigiö meö þvi aö skipa sérstaka
nefnd til þess aö rannsaka alla
helstu þætti oliuverslunar og oliu-
notkun I landinu. Verkefni
nefndarinnar eru aö athuga
eftirfarandi þætti:
a) olfukaup erlendis, verðviðmiö-
anir i oliuinnkaupum og oliu-
fragtir;
b) flutninga til landsins, strand-
flutninga meö ollu, flutninga
innanlands, geymslurými og
smásöludreifikerf i oliu-
félaganna:
c) rekstur oliufélaganna á þeim
áratug sem nú er aö liöa,
fasteignamyndun þeirra
kostnaö og tekjumyndun,
d) verðmyndunarkerfi olíu inn-
anlands, þ.m.t. skattlagningu
hins opinbera, bankakostnaö,
álagningu oliufélaga og visi-
tölu rekstrarkostnaöar oliu-
félaganna,
e) oliunotkun landsmanna meö
tilliti til orkubúskapar Islend-
inga i heild.
6g vil sérstaklega vekja
athygli á þvi, hversu óeölilegt og
mótsagnakennt þaö er, aö vinnsla
og dreifing innlendrar orku er
nær alfariö á hendi opinberra
aöila, orkuveitna i höndum rikis
og sveitarfélaga á meðan einka-
aöilar hafa meö hendi allt þaö er
lýtur aö hinni innfluttu orku, oliu-
veitunum. Fyllsta ástæöa er til aö
hiö opinbera láti þennan hluta
orkugeirans meira til sin taka og
auki þar áhrif sln ogstýringu meö
hagkvæmni og öryggisviðhorf 1
huga.
Umræöa um hina nýju og al-
varlegu ollukreppu leiöir hugann
aö leiðum til orkusparnaöar .og
þeirri augljósu og vaxandi þörf
sem er á þvi aö auka sem hraöast
hlut innlendra orkugjafa.
Aðgerðir
Iönaöarráöuneytiö hefur aö
undanförnu nokkuö látiö til sin
taka aögeröir er varöa orku-
sparnaö. Hafa aðgeröirnar eink-
um beinst aö ollusparnaöi i fisk-
veiöum og húshitun og einnig hef-
ur ráöuneytiö hlutast til um og
iivatt til fræöslu um orkusparnað
fyrir almenning i fjölmiölum.
Órkustofnun hefur sett á laggirn-
ir starfshóp um orkusparnaö i
íitun húsa, og er markmiöiö aö
,eggj2 drög aö langtimaáætlun aö
irkusparnaöi i upphitun.
Meö orkusparnaöi sem mark-
miöi út af fyrir sig er átt viö aö-
gerðir til þess aö draga úr orku-
notkun eins og frekast er trnnt.
Þetta markmiö beinist ööru
fremur að ollunni, m.a. til þess aö
minnka óhagstæöan viöskipta-
jöfnuð og gera efnahagsllf lands-
ins óháöara skyndilegum verö-
sveiflum á innfluttri orku.
Varöandi okkar innlendu orku-
gjafa horfir máliö nokkuö ööru-
vlsi viö. Þar er markmiöiö viö nú-
verandi aðstæöur ekki fyrst og
fremst aö spara, heldur á þar viö
hugtakiö hagkvæm orkunýtingen
meö þvi er átt viö, aö svo mikiðsé
lagt i aö spara eina kilówattstund
aö kostnaöurinn viö þá aögerö
veröi sem næst þvi hinn sami og
framleiöslukostnaður orku frá
nýrri virkjun. Slika viömiöun ætti
aðhafa i huga, t.d. þegar arðsemi
þessaö styrkja og draga úr orku-
töpum i dreifikerfinu er metin.
Októbermánuöur á þessu ári
hefur veriö valinn sem alþjóöleg-
ur orkusparnaöarmánuöur I
aðildarlöndum IEA — Alþjóölegu
orkumálastofnunarinnar. Ég tel
eölilegt og viöeigandi aö viö not-
um þetta tilefni til aö heröa
róöurinn á sviöi orkusparnaöar
og hagkvæmrar orkunýtingar og
koma á framfæri fræöslu viö
almenning um þau efni. Er sam-
starf viö SIR og aöildarfélög þess
vel þegið, þvi aö aöeins með þátt-
töku og samstillingu margra er
aö vænta verulegs árangurs.
Innlent eldsneyti?
Framlciösla á innlendu
eldsneyti á grundvelli vetnis-
afuröa, svo sem methanols, hefur
allt fram til þessa veriö talin
framtiöarmúsik og enn veröur
ekki fullyrt um hagkvæmni slikr-
ar framleiöslu I krafti rafgrein-
inga r h érlend is. H itt er þó 1 jó st aö
veröþróun á oliu aö undanförnu
færir þennan kost nær en áöur var
taliö raunsætt, og þvi er eðlilegt
aö viö fylgjumst ekki aöeins vel
meö á þessu sviöi heldur hefjum
undirbúningsrannsóknir vegna
hugsanlegrar framleiösiu á inn-
lendu eldsneyti sem fyrst. Auk
athugana á vegum iðnaðarráöu-
neytisins á þessu sviöi er
starfandi nefnd á vegum Orku-
stofnunartil aö meta möguleika á
vetnisframleiöslu. Vænti ég aö
unnt veröi aö taka afstööu til
hugsanlegra aðgeröa næsta haust
og máliö þá lagt fyrir Alþingi
m.t.t. æskilegra fjárveitinga og
undirbúnings að ööru leyti, ef
ástæöa er talin til.
A sviöi samgangna viröist full
þörf á aö huga aö sparnaöi og
hagkvæmni meira en gert hefur
veriö. Inni þá mynder eölilegt aö
taka hugsanlega nýtingu raforku
til að knýja bifreiöar, ekki sist
almenningsvagna.
Verðlagning á orku skiptir
vissulega miklu máli i sambandi
viö hagkvæma nýtingu orkulinda
landsins, og viröist þörf á
ýtarlegri könnun þeirra mála og
breytingum, ekki aðeins i
réttlætisátt gagnvart neytendum
hvar sem er á landinu, heldur til
aö stuöla aö þjóöhagslegri
hagkvæmni og sanngjarnri
verMagningu til atvinnurekstrar.
Orkukostnaöur skiptir miklu máli
fyrir samkeppnisstööu almenns
iönaöar I landinu, svo ekki sé tal-
aö um orkufrekan iönaö, þar sem
orkuveröiöræöurúrslitum. Ég tel
mikilvægt aö á næstu árum veröi
lögö aukin áhersla á nýtingarhliö
orkunnar meö tilliti til innlendrar
atvinnustarfsemi og aö verölagn-
ing á orku til iönaöar taki miö af
æskilegri iönþróun. Þar er
mörgum spurningum ósvaraö,
m.a. varöandi kostnaö , viö
hagnýtingu jarðvarma til iön-
aöar, en ljóst viröist aö sihækk-
andi orkuverö á alþjóöavisu á aö
veita iönaöi hérlendis aukna
möguleika og svigrúm til vaxtar,
ef rétt er á haldiö.
Raforkuverðið
Jöfnun orkuverðs og samræm-
ing milli nýtingarþátta er eölileg
krafa frá sjónarhóli notenda, og
rikisstjórnin hefur stuölaö aö þvi
aö draga úr þeim óþolandi mis-
mun sem enn er á veröi raforku
og tilkostnaöi viö húshitun. Meö
beitingu veröjöfnunargjalds á
raforku, afnámi söluskatts á
gasoliu og yfirtöku rikissjóðs á
nokkru aflánum Rafmagnsveitna
rikisins hefur tekist aö draga
hlutfallslega úr verömismun hjá
viöskiptavinum RARIK og þeirra
sem viö hagstæöast orkuverö
búa. Þannig er smásöluverð á
kilówattstund skv. heimilistaxta
hjá RARIK nú55.5% hærraen hjá
Rafmagnsveitu Reykjavikur, en
var 88% hærras.l. haust. Þennan
mun þarf vissulega aö jafna enn
frekar, en ég tel hins vegar að
lengra eigi ekki aö ganga en gert
hefur verið i álagningu veröjöfn-
unargjalds, heldur leita annarra
leiöa, m.a. meö þvi aö fjármagna
óarðbærar en nauösynlegar
framkvæmdir meö beinum fram-
lögum úr rikissjóöi. Bent hefur
veriöá almennan orkuskatt á all-
ar orkutegundir, er komi i staö
annarra opinberra gjalda, svo
sem sums staðar mun tiökaö
erlendis til aö fjármagna orku-
framkvæmdir og jafna aðstööu.
Sjálfsagter aö kanna nýjar leiöir
I þessu efni, en vanda þarf til,
áöur en róttækar breytingar yröu
ákveönar.
Húshitunarkostnaður
Svo sár sem mismunur er á
veröi raforku gagnvart notend-
um, eru þaö þó smámunir hjá þvi
semgeristi tilkostnaöi viö húshit-
un milli hitaveitusvæöa annars
vegar og þeirra sem búa við raf-
hitun og þó alveg sérstaklega
þeirra sem enn verða aö kynda
hibýlisin meöoliu.
Samanburöursem gerður hefur
veriö i iönaðarráöuneytinu eftir
siöustu gjaldskrárbreytingar á
beinum orkukostnaöi viö húshitun
milli oliu annars vegar og hita-
veitna hins vegar leiðir í ljós, aö
beinn orkukostnaöur hjá
notendum Hitaveitu Reykjavikur
er nú aðeins um 17% af kynd-
ingarkostnaöi meö olhi. Hjá hita-
veitum sem nú eru i uppbyggingu
og standa i framkvæmdum og
undir fjármagnskostnaöi er þetta
hlutfall hærra, hjá Hitaveitu
Suöurnesja tæp 40% og hjá Hita-
veitu Akureyrar um 48%. Eitt
brýnasta verkefni I orkumálum
okkar er aö útrýma sem fyrst
beinni oliukyndingu húsa og jafn-
framt er ekki óeölilegt aö endur-
metin veröi sú viömiöun sem
tiökuö hefur veriö um fylgni á
veröi raforku til húshitunar viö
oiiuverö. Inn i þessa mynd koma
einnig fjarvarmaveiturnar og
verölagning á raforku til þeirra.
Viss samræming á gjaldskrám
hitaveitna viröist mér einnig
æskileg umfram þaö sem nú er og
raunar nauösynlegt aö taka
undirbúning hitaveitu-
framkvæmda betri tökum en ver-
iö hefur. Þar hef ég m.a. f huga
fjármögnun til jarðhitaleitar og
borana eftir heitu vatni, en
núverandi fýrirkomulag veldur
þvi m.a. að sveitarfélög neyöast
til aö tefla i of mikla tvisýnu um
framkvæmdir, áöur en orkuöflun
ertryggösem skyldi.
Framkvæmdir
Vegna nýrra viöhorfa I kjölfar
oliuveröhækkana hefur iönaöar-
ráöuneytiö hins vegar mótaö til-
lögur um auknar framkvæmdir i
orkumálum umfram þaö sem ráö
er fyrir gert i fjárfestingar- og
lánsfjáráætlun rikisstjórnarinnar
i ár. Nema tillögur ráöuneytisins
um 2.5 miljaröa króna viöbótar-
fjárveitingu og viö val verkefna
var sérstaklega haft I huga,
hvaöa framkvæmdir væru
þjóöhagslega hagkvæmar m.t.t.,
oliusparnaöar.
Varöa þessar tillögur lihu-
lagnir, m.a. milli Dalvikur og
ölafsfjaröar og frá Lagarfossi til
Vopnafjarðar, styrkingu dreifi-
kerfis i sveitum, viöbótarfjárveit-
ingu til 9 hitaveitna, jaröhitaleit á
vissum svæðum og borun fyrir
Kröfluvirkjun, svo og ýmis konar
framkvæmdaundirbúning vegna
næsta árs. Þess er aö vænta aö
rikisstjórnin taki afstööu til þess-
ara tillagna ráðuneytisins bráö-
lega, en ég tel að fátt sé þjóöhags-
lega arðbærara en fjárveiting i
þessu skyni og ekki áhorfsmál aö
fjármagna þær, a.m.k. aö veru-
legu leyti meö erlendum lántök-
um.
Aö mörgum mikilsveröum og
stefnumarkandi málum hefur
veriö unniö áfram frá þvi siöasti
fundur Sambands islenskra
rafveitna var haldinn i nóvember
ásiöasta ári. Ég vil geta þar sér-
staklega um framhaldsathuganir
á húshitunarkostumundir forystu
Rafmagnsveitna rikisins, en
afrakstur af þvi stárfi mun veröa
kynntur sérstaklega á þessum
SlR-fundi. Ekki er siöur mikils-
vert þaö starf sem unniö var á
vegum Orkuráös um styrkingu
rafdreifikerfis I strjálbýli, en
áætlun umátakáþvisviöi birtist i
skýrslu i mars s.l. Af annarri
áætlanagerð þar sem áfangi
náöist vil ég geta hér um
mynsturáætlun um hina svoköll-
uöu Austurlandsvirkjun, þ.e.
virkjunarkosti og hagnýtingu
vatnsafls jökulánna er falla frá
Vatnajökli noröanverðum.
Umsjón meö þeirri áætiun höföu
Orkustofnun og Rafmagnsveitur
rikisins. Þessar áætlanir og fleiri
ótaldar sýna þá miklu reynslu og
hugvit sem islenskir verk-
fræðingar búa yfir og hvers viö
erum megnugir, ef kraftar eru
stilltir saman, en dæmum um
góöan árangur slikrar samvinnu
fjölgar nú með hverju ári.
Skipu la gsnefndin
Af öörum mikilsveröum og
stefnumarkandi viöfangsefnum
vil ég sérstaklega nefna til
viðbótar ötult og vandað starf
Skipulagsnefndar um raforkuöfl-
un, sem starfaði á vegum iön-
aðarráöuneytisins I 5 mánuöi s.l.
vetur og skilaöi einróma tillögum
um stofnun landsfyrirtækis um
meginraforkuvinnslu og raforku-
flutning i lok febrúar s.l. I
framhaldi af áliti nefndarinnar
hafa starfaö þrjár nefndir á veg-
um ráöuneytisins, Reykjavikur-
borgar og Akureyrarbæjar til aö
undirbúa sameignarsamning um
útvikkun á starfssviöi og eignar-
aöild Landsvirkjunar og jafn-
framt er unniö aö undirbúningi
lagaum nýjaLandsvirkjun. Þessi
vinna er nú komin á góöan rek-
spöl og ég vænti þess fastlega aö
samstaöa takist meö aöilum um
efnisatriöi I þessu mikilsveröa
máli i sumar, þannig aö unnt
veröi aö setja lög um nýtt lands-
fyrirtæki meö útfærslu Lands-
virkjunar á næsta Alþingi og
móta störf og stefnu um
framkvæmdir og fjárveitingar
fyrir næsta ár meö hliösjón af
slikri skipan mála.
Aföörum mikilsveröum þáttum
sem snerta orkumál og fjallaö er
um i samstarfsyfirlýsingu rikis-
stjórnarinnar vil ég nefna til
viöbótar áætlun um framkvæmd-
ir viö raforkuöflun fyrir lands-
kerfiö á næsta áratug og raunar
alit til aldamóta, en aö
mótun hennar er nú unnið á
vegum Orkustofnunar i samvinnu
viö iönaöarráöuneytiö og fleiri
aöila. Þá hefur ráöuneytiö skipaö
nefndir til aö gera tillögur um
framkvæmd á þvi stefnumiöi aö
djúphiti i jöröu og virkjunarréttur
faUvatna veröi þjóöareign, eins
og á er kveöiö I rikisstjórnar-
samningi. I sumar mun ráöuneyt-
iö einnig halda áfram vinnu viö
undirbúning aö nýjum orkulög-
um, þannig aö unnt veröi aö
leggja heildstætt frumvarp fyrir
næsta Alþingi.