Þjóðviljinn - 01.07.1979, Blaðsíða 9

Sunnudagur 1. júll 1979 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9
FRAMFARIR,
í hverra þágu?
I málflutningi þeirra sem
kenna sig við frjálshyggju og
trúa á markaðslögmál kapital-
ismans er hverskyns sósialismi
vis leið til ófrelsis. Þeir segja að
visu ekki að kapitaliskt efna-
hagskerfi sé vis leið til frelsis,
enda væri alltof auðvelt að af-
sanna það með tilvisun til ein-
ræðisstjórna og herforingja-
stjórna af ýmsu tagi sem hafa
lögmál markaðarins i heiðri.
Málflutningurinn segir ekki að
kapitalisminn sé hið sama og
frelsi og mannréttindi. Hins
vegar er þvi haldið fram, að
markaðskerfið sé nauðsynleg
forsenda frelsis og lýðræðis.
Hlutskipti alþýðu
I þessum málatilbúnaði vill
það gleymast, að menn geri sér
grein fyrir misjöfnu hlutskipti
þegna þeirra rikja, til dæmis i
svonefndum þriðja heimi, sem
ekki komastá blað þegar settur
er saman listi yfir þingræðisriki
sem eiga að heita samkvæmis-
hæf. Það er kannski sagt sem
svo, að bæði Kúba og Brasilía
séu einræðisriki, á einum staðn-
um sé kommúnistastjórn en á
hinum herforingjaklika. Illt sé
það aUt og bölvað. Og þó er
kannski um leið látið að þvi
liggja að kapltalisminn, mark-
aðslögmálin, samkeppnin og
allt það, tryggi löndum eins og
Brasiliu miklar framfarir sem
fyrreða slðar muni hafa áhrif til
góðs fyrir lýðréttindi.
Miklu sjaldgæfara er að sjá
tilraunir til aö bera það saman
hvaðtvö þróunarmynstur þýða I
raunogveru — hið „brasillska”
sem einkennist af hraðri upp-
byggingu fyrir tUstilli alþjóð-
legra fjárfestinga og hið kúb-
anska sem einkennist af „skipu-
lagshyggju” og áætlunarbúskap
— hvortsem menn nú vilja kaUa
Kúbu sósialískt samfélag með
nokkrum fyrirvörum eða án
þeirra.
Brasiiia og Kúba
1 sænska timaritinu
Kommentar var ekki alls fyrir
löngu gerður slUcur samanburð-
ur. Hann nær ekki nema til
fárra þátta I samfélagsþróun —
tU dæmis kemur þar ekki við
sögu sá árangur sem Kúbumenn
hafa náð i að byggja upp
fræðslukerfi og heilsugæslukerfi
og ýmislegt félagslegt öryggi
sem mjög er I skötullki í rikjum
eins og BrasUIu. Hér er nær ein-
göngu spurt um hagvöxt — og
svo skiptingu þjóðartekna. Og
kemur ýmislegt fróðlegt i ljós.
Bæði Kúba og Brasilla geta
státað af allmiklum hagvexti á
þeim tima sem liðinn er siðan
Castro og menn hans héldu
skeggjaðir og sigri hrósandi inn
I Havana fyrir um það bU tutt-
ugu árum. Til dæmis að taka óx
þjóðarframleiðsla i' Brasiliu um
9,6% á ári á áratugnum 1966—78
eða um 6,5% á mannsbarn. A
Kúbu nam vöxtur þjóðarfram-
leiðslu á sama tlma 7,3% á ári
eða 5,5% á mann.
Sko tU, munu frjálshyggju-
menn segja, kapltalisminn
stendur sig samt betur!
Það er ekki vist. Þegar um-
ræddur áratugur hefst eru
Kúbumenn enn að súpa seyðið
af efnahagslegum hefiidarað-
gerðum Bandarikjanna gegn
Kúbubyltingunni. En Brasilla er
I náðinni hjá öllum lánveitend-
um ográðstafendum auðmagns,
BrasUia er það land sem einna
mest fær til sin I þróunaraðstoð,
og fjársterkir auðhringar
standa undir 70—90% af fram-
leiðs lu a ukn i ngu nni.
Hvert fer arðurinn?
Hagvöxturinn fer lika til aUt
annarra þarfa í BrasUIu en á
Kúbu. A Kúbu hafa launakjör
batnað i takt við hagvöxtinn
(sjá töflu) og ágóðinn farið til
þeirrar félagslegu uppbygging-
ar sem áður var nefnd. I
Brasiliu tekur gróðallnuritið
glæsilega sveiflu upp á við
meðan laun hreyfast miklu
minna — og þessi ágóði skUar
sér aftur tU alþjóðlegu auð-
hringanna. Ekki skiptir minna
máli sústaðreynd, að efnahags-
legar framfarir í BrasUIu skila
sér fyrst og franst I vasa hinna
efnuðu i landinu sjálfu meðan
þeir fátækustu mega snapa
gams. Arið 1976 fengu um 6%
starfandi manna I BrasUIu hver
um sig fimm tU tlu lágmarks-
laun á mánuði — meðan um
helmingur vinnandi manna fékk
aðeins þau laun sem opinber-
lega eru viðurkennd sem lág-
markslauneða minna.Og þegar
menn skoða þessa hluti i sam-
hengi við veröbólgu, fram-
færslukostnað, atvinnuleysi og
fleira verður útkoman sú, að I
BrasUIu búa um 70% þjóðarinn-
ar viö kjör sem eru lakari en
* sunnudagspistill
Brasilía
________Gróði
"Þjóðar-
framleiðsla
---Laun
Kúba
Þjóöar-
framleiösla
Hagnaöur
Laun
1965 1966 1967 1966 1969
1972 1973 1975 1975
Þetta linurit gefur nokkra hugmynd um þróunina —takið eftir vax-
andi bili milli þjóðarframleiðslu og launa I Brasiliu og jafnri þróun
á Kúbu.
opinber skUgreining á „hungur-
mörkum” segir til um.
Skoðum þetta nánar.
Þeir riku urðu rikari
Arið 1960 námu þjóðartekjur I
BrasUiu 337 dollurum á mann en
703 doUurum 1976. Arið 1960
fengu þau 20% landsmanna sem
fátækastir vorúað meðaltali 59
doUara I sinn hlut eða 3,5% af
þjóðartekjum. Þau 5% sem
tekjuhæst voru fengu 27,7% af
þjóðartekjum eða 1869 doUara á
mann (munurinn er ca. einn á
móti þrjátiu).
Arið 1976 fengu þeir fátækustu
2,7% þjóðartekna I sinn hlut eba
minna en sextán árum áður, og
hver þeirra 95 doUara. Þeir rik-
ustu höfðu aukið hlutdeUd slna I
þjóðartekjum upp 1 39% og fékk
hver þeirra 5475 dollara.
(Munurinn um það bil einn á
móti fimmtiu og fimm).
Þessi misjafnaðarþróun sést
ekki aðeins þegar jaðarhópar
eru skoðaðir. Arið 1960 fengu
þau 40% landsmanna sem fá-
tækastir voru 11,5% þjóðar-
tekna I sinn hlut en sextán árum
slðar var sú hlutdeild orðin
7,9%. A meðan höfðu þau 20%
þjóðarinnar sem bestefiii hafa
farið úr 54,3% þjóðartekna I
66,1% — og tekjubilið á milU
þessara tveggja stóru hópa
(60% landsmanna) hafði aukist
úr einn á móti tiu I einn á móti
sextán eða þar um bil.
Aukinn jöfnuður
Ef menn svo vilja bera þetta
saman við Kúbu, þá má sjá af
skýrslum frá 1953 þegar Batista
ræður enn fyrir landi, mjög
svipaða tekjuskiptingu og I
Brasilíu. Þau 20% landsmanna
sem minnst hafa fá I sinn hlut
2,1% þjóðartekna eða 33 dollara
á mann, en þeir 5% sem rlkastir
eru 28% tekna og um 1800 doll-
ara á mann. En árið 1973, þegar
bylting Castros hefur breytt
pólitlsku og efnahagslegu lands-
lagi eyjarinnar er tekjuskipt-
ingin orðin sem hér segir
(meðaltekjur á mann teljast þá
vera 602 bandarlskir dofiarar):
20% þeirra sem lægstar tekjur
hafa fá i sinn hlut 7,9% þjóðar-
tekna eða 236 doUara á mann.
40% þeirra sem minnst hafa
fá alls 40,4% eða 305 doUara á
mann.
20% þeirra sem mest hafa fá i
sinn hlut 34,9% þjóðartekna eða
1044 doUara á mann.
Þau 5% sem efst tróna fá 9,5%
tekna eða 1136 dollara á mann.
Eins og hver maður getur séö
er tekjuskiptingarmynstrið hér
aUt annaðen I Brasiliu. Stórlega
hefur dregið úr þeim mun sem
er á lágtekjufólki og hátekju-
Eftir
Árna
Bergmann
fólki (er 1973 einn á móti rlflega
fjórum) og mjög stór hluti þjóð-
arinnar er bersýnilega með
einskonar miðlungstekjur. Hér
við bætist, að kjör eru ekki ein-
ungis mæld I launagreiðslum,
og sú umfangsmikla samneysla
sem upp hefur verið komið á
Kúbu gerir sitt til að draga úr
tekjumun —nema þá að einhver
duUn friðindi séu ekki reiknuð
með i ofangreindum útreikningi
(eins og menn verða að gera ráð
fyrir þegar talað er t.d. um
Sovétrikin).
Sem fyrr segir: Þessi saman-
burður er ófullkominn. En hann
segir sfna sögu um tvennskonar
þróun I löndum sömu álfu og
minnir á veigamikinn þátt sem
oft verður útundan i vangavelt-
um um frelsi og mannréttindi: á
jöfnuð þegnanna. Þróun til auk-
ins jöfnuðar er mikill og ótvi-
ræður þáttur I mannréttindum
sem eiga að vera meira en
formiö eitt.
AB