Þjóðviljinn - 29.07.1979, Side 5

Sunnudagur 29. júli 1979. ÞJÓÐVILJINN - SIÐA 5
... biö forláts á þvi- aö enn er ég
oftastikllpu
og óánægöur meö heiminn,
þjóöina og flokkinn.
Jóhannes úr Kötlum. '
A miövikudaginn birtist hér I
blaöinu grein eftir Cskar Guö-
mundsson, sem reifaöi gömul og
ný áhyggjuefni vinstrimanna.
Honum leist ekkert á Alþýöu-
bandalagiö i rikisstjórn og borg-
arstjórn og bæjarstjórnum. Hon-
um fannst fráleitt aö reyna aö
stjórna kapitalismanum betur en
ihaldiö. Honum fannst flokkur og
hreyfing koöna niöur i kerfinu og
gera fátt „sem þumlungar okkur I
átt aö jafnaöarþjóöfélaginu”.
Meira af
byltingunni
Þessi áhyggjuefni eru hér á
landi jafngömul stjórnarþátttöku
sósialista. Jóhannes úr Kötlum
var fyrir meira en þrjátiu árum
ekki hress meö nýsköpunarstjórn
(sem haföi þó merkileg félagsleg
umbótaspil á hendi) — hann baö
um „minna af veisluhöldum og
meira af byltingunni”. Vonbrigöi
meö sósialista i rikisstjórnum eru
lika firnaalgeng allt i kring um
okkur.
Einatt fylgja þessi vonbrigöi
svipuöu mynstri. Sósialiskir
flokkar senda menn i ráöherra-
stóla. Og hvort sem góöæri eöa
mögur ár eru i landi, þá er þaö
vist, aö flokksmenn og stuönings-
menn vænta sér mikils af þessari
stjórnsýslu. Enda þótt allmargir
viti eöa viöurkenni, aö i sam-
steypustjðrnum viö borgaralega
flokka getur ekki veriö um
sósialiskan vilja ab ræba, og einn-
ig þótt menn geri sér fræöi-
lega grein fyrir þvi, aö þing
% fara ekki nema með hluta
valdanna, þá hættir mönnum
alltaf til aö gera ráð fyrir
þvi að „okkar menn” hafi
verulegt svigrúm til verulegra
breytinga I sósialiska átt. Og þeg-
ar fátt gerist eöa alltof litiö, þá
leita menn sjaldan svara i þeirri
staöreynd, aö stjórnir koma og
fara en kapitaliö blifur, heldur
beinist óánægjan aö „okkar
mönnum” i ábyrgð og forystu.
Þeir hafa brugöist eða einhverjir
þeirra. Hrifningin dvinar, áhuga-
leysi gripur um sig, ihaldið kem-
ur aftur til valda og situr þar til
menn eru aftur orðnir reiðir mis-
rétti i samfélaginu, bretta upp
ermar og segja þetta gengur djöf-
ulinn ekki lengur...
Best aö vera
í andstööu
Þessi saga endurtekur sig svo
oft, aö ekkert er eölilegra en
manni finnist aö best sé að sósial-
isk hreyfing sé stjórnarandstöðu-
hreyfing. Sllk afstaða takmarkar
möguleika hennar á ýmsan hátt,
en gerir þó auðveldara fyrir hana
aö halda reisn sinni til betri tima.
Samt er ekki hægt aö gera sllka
afstööu að meginstefnu og ber
margt til. Þegar flokkur fær
fjöldafylgi þá er ætlast til aö
hann spreyti sig, og ef hann þorir
þaö ekki vegna kapitaliskrar
mengunarhættu, þá mun mikill
fjöldi manna missa áhuga á hon-
um. Vegna þess aö þaö erreynd-
ar hægt að stjórna betur en Ihald-
iö — jafnvel þótt slik stjórnsýsla
feli ekki I sér grundvallarbreyt-
ingar. Þvi það er ekki aðeins
veriö að „stjórna kapitalisman-
um” heldur einnig húsnæöismál-
um, menntakerfi, heilbrigöis-
þjónustu. (Þaö er lika fullkom-
lega veröugt verkefni fyrir
sósialista aö beita sér gegn bruöli
með orku og auölindir). Þetta eru
allt hlutir sem skipta máli og
kemur það ljóslega fram nú um
Óánœgja
meö flokkinn
stundir hér og þar I löndum, þeg-
ar hægriflokkar reyna aö nota
kreppuástand til tilræða viö þaö
félagslegt öryggi, samneyslu og
samhjálp sem verkalýösflokkar
hafa barist fyrir meö verulegum
árangri.
Alltaf á leiöinni
Sósialistar eru aö sönnu dæmd-
irtil erfiörar jafnvægislistar. Þaö
er alveg rétt sem Óskar og fleiri
segja, aö þeir eiga þaö á hættu,
aö daglegt vafstur I kerfinu meö
tilheyrandi afslætti og málamiðl-
un ef ekki gleypi þá, þá a.m.k.
byrgi þeim sýn. (Vísast um það til
sögu sósialdemókrata). A hinn
bóginn geta menn lent I þvi aö
hafna svo praktisku vafstri I þágu
almennings, i þágu hreinnar
kenningar og framtiöarsýnar, aö
enginn skilur þá lengur og þeir
halda áfram aö skipta sér i mis-
smáa hópa i nafni fræöa sem
aldrei eru prófuö á veruleikanum.
(Jafnvel þótt slikur hópur trúi
staðfastlega á einhverja tegund
byltingar i ööru landi gætir hann
þess i raun vandlega, aö kynnast
framkvæmd hennar ekki of
náið). Einhversstaöar á milli
þessa hvunndagsamsturs hér og
nú og hugljómunar frá glæsileg-
um markmiöum eru sósialistar
dæmdir til aö ganga. Og þaö er
alveg vist, að þeir munu ekki
koma sér saman um þaö, hvernig
beri aö oröa eöa framkvæma
samtengingu milli „hreyfingar og
markmiðs”. Aherslurnar veröa
mismunandi, svo mismunandi
reyndar að þaö er hægur vandi aö
stofna þrjá eða fleiri flokka um
mismuninn ef menn hafa gaman
af. Hitt er svo alveg rétt hjá Ósk-
ari, aö islenskir sósialistar hafa
verið enn latari eöa tregari við
það en margir aörir, aö taka
þennan „samtengingarvanda” til
meöferöar — meö þeim afleið-
ingur m.a. aö firnastór íiluti
þeirra sem stutt hafa Sósialista-
flokk eöa Alþýöubandalag hafa
aldrei leitt hugann aö neinu ööru
en ákveönum hluta kjaramála.
Stjórnin nú
Ef svo er vikið beint að þeirri
stjórn sem nú situr þá get ég fyrir
mina parta sagt sem svo: Kosn-
ingabaráttan og niöurstööur
hennar sýndu, að launafólk 1
landinu vildi að Alþýöubandalag-
ib tæki þátt i stjórn, og þvi
hlaut það aö reyna. Það var já-
kvætt, aö viö upphaf stjórnarinn-
ar var ekki lofaö miklu (sem
kemur auövitað ekki I veg fyrir of
mikla bjartsýni sem fyrr segir).
En þaö versta var, aö viöskilnaö-
ur fyrri stjórnar, pólitískt eölisfar
samstarfsaöilanna og versnandi
vibskiptakjör hafa öll sameinast
um aö gera þaö höfuðeinkenni
stjórnarstarfsins aö „forða al-
þýðufrá þvi sem verra er”. (Skal
þó ekki vanþakkaö ýmislegt sem
skynsamlegt hefur verið gert og
áformaö). Þaö er auðvitaö ekki
ómerkilegt verkefni að „foröa
þvi sem verra er” — en hafi menn
ekki upp á neitt annað aö bjóöa
sem um munar, þá veröur staöan
fljótt illþolánleg og óguðlega
þreytandi og lamandi.
Verkalýösforystan
Óskar kom svo viða viö, aö vel
mætti skrifa um margar greinar.
Hann talaði um sósialista sem eru
„seinheppnir i opinbera spókinu”
* sunnudagspistill
og þaö er ekki ómerkur þáttur
mála. Það er allt i lagi aö hafa
veislur og halda hátiö, herra
minn sæll og trúr, en menn veröa
að hafa hugarflug til að vera eitt-
hvaö öðruvisi en borgaraskapur-
inn I sinum tildragelsum, þaö er
höfuðnauðsyn. óskar haföi lika
áhyggjur af verkalýösforystunni.
Ég segi fyrir sjálfan mig, aö ég
hefi oftast stillt mig um aö taka
þátt i þeirri skothrlð, sem er
mikiö stunduð út um allt vinstriö
eins og kunnugt er. Ekki af tillits-
semi við einstaklinga eöa flokks-
bræður. fíeldur vegna þess, aö
okkar verkalýðshreyfing er
byggö upp sem skyldufélag obb-
ans af þjóðinni, og þaö er blátt
áfram ekki raunsæi aö skamma
forystumenn hennar fyrir þaö, aö
þessi hreyfing i heild skuli ekki
vera mikiö öðruvisi en þver-
skuröur af pólitisku lifi launa-
manna. Mér finnst a.m.k. eðli-
legt, aö þeir sem telja verklýös-
foringja bera höfuöábyrgð á þvi,
að verkalýðshreyfingin er ekki
herskátt afl sem knýr á um breyt-
ingar á eignarhaldi o.s.frv. byrj-
uöu á aö viöurkenna hve erfitt
þeir sjálfireiga meö ab komast i
samband viö verkafólk meö slik
áhugamál. Hér er um margþætt-
an vanda aö ræöa sem gott væri
aö taka upp sér á parti, en ég
minni rétt aöeins á það, aö i ná-
lægum löndum hafa verkamenn
yfirleitt þá aöeins tekið fyrirtæki i
sinar hendur, aö vinnustaöur
þeirra væri i hættu, fyrirtækið
heföi aö öðrum kosti gefist upp
viö aö vera til. Mikiö lengra hafa
menn ekki komist. Hitt er svo
rétt, aö það er ekki vansalaust
hve atvinnulýðræðismálin eru
Eftir
Árna
Bergmann
aftarlega á okkar sósialisku meri
Islenskri.
Óskari fannst Þjóöviljinn dauf-
ur og rakti þaö til þess aö blaöiö
væri að reyna að likja eftir borg-
aralegu hlutleysi i meðferö mála.
1 þetta skipti skal ég láta nægja
aö segja um þetta sem svo, aö ég
er vanari þvi aö menn kvarti yfir
þvi að Þjóðviljinn sé of pólitiskur
og of opinn vinstrivillum og þvi
er umkvörtun óskars ekki svo
galin tilbreyting.
Ljósiö sem hvarf
Eins og sagt var I upphafi er
ádrepa Óskars ekki einsdæmi.
Svipaðir hlutir eru sagðir um alla
þá flokka sem nokkurs mega sin
verkalýösmegin i Evrópu, hvort
sem þeir kenna sig viö sósial-
demókrati, kommúnisma eöa
sósialisma. Kratasagan er löng
oröin og margrædd. Aukin gagn-
rýni og sjálfsgagnrýni til vinstri
viö heföbundna krata er nýrri og
ber ýmislegt til.
Fyrir t.d. 30 árum tóku menn
ekki eftir ýmsum þverstæðum i
fari Sósialistaflokksins hér —
vegna þess, aö menn köstuöu öU-
um syndum á bak viö kapitalism-
ann og hugsuöu til þess mikla
dags þegar framtiöarrikiö kem-
ur. Ég man vel eftir samtölumúr
minni pólitisku bernsku sem lutu
aö þvi, aö nú væri ekkert annaö
aö gera en biöa rólegur eftir þvi
aö Sovétrikin og önnur sósialisk
riki sönnuöu yfirburði sina ótvi-
ræöa. Nú trúa menn ekki á Sovét-
rikin, ekki heldur á Kína, ekki
heldur á aö þjóðfrelsisbarátta i
þriöja heiminum, þótt góð sé og
nauösynleg, leiði til þess ab
merkar þjóðfélagslegar fyrir-
myndir veröi til.
I upphafi greinar sinnar talaöi
Óskar allmikið um rábleysi
vinstrimanna, flokksbundinna
jafnt sem heimilisleysingja. Ráö-
leysið er, þegar allt kemur til alls,
fyrst og siöast tengt þvi, aö fram-
tiöarrikiö i verki er horfið úr
heimsmyndinni. Þetta leiöir tU
þess meðal annars, aö sósialistar
eru margir hverjir fyrst og
fremst „óánægðir meö þjóöina og
flokkinn” — beina i auknum mæli
athygli aö þverstæöum, mögu-
leikum og takmörkunum starfs
sins i sinu eigin samfélagi.
Ráöleysiö
Þessar áherslubreytingar eru
að þvi leyti jákvæöar, að menn
eru þá komnir niður á jörðina:
hér er minn vettvangur. Hættur
þeirra geta hinsvegar veriö fólgn-
ar I þvi aö menn fari á kaf I fen
hins daglega amsturs og at-
menna ráðleysis. Þvi viö skulum
ekki gleyma þvi, aö fleira hefur
látið á sjá en framtlðarsýnir
sósialista. Hin sæla neysluhug-
sjón borgaralegs félags, sem ætl-
aöi að tosa öllum i heilbrigöri
samkeppni upp i einkaneyslu
bandariskrar millistéttar — einn-
ig sú mynd er hrunin ásamt meö
bláeygum hagvaxtarhugmynd-
um. En hvaö sem liöur „óvissum
timum” getum viö veriö viss um
eitt: viö komumst aldrei undan
áleitnum spurningum um þaö,
hvernig gera megi mannlegt fé-
lag skynsamlegra og réttlátara.
A okkur hvilir sú kvöö, aö móta
við þeim svör i sósialiskum anda.
Sem betur fer hafa menn af miklu
að taka: þótt Sósialisminn meö
stórum staf sé hvorki i austri,
vestri né suðri er hann aö verki
um heim allan og hefur lengi ver-
iö og hefur skapað margt af þvi
sem viö teljum nú sjálfsagða hluti
og tökum ekki eftir. 1 þessari viö-
leitni þurfa menn á allskonar
fólki aö halda, starfsjálkum,
grimmum raunsæismönnum og
einnig draumóramönnum. Og
þeirri óþolinmæöi sem bar aö
dyrum i þeirri dagskrárgrein nú i
vikunni sem hér var gerö aö um-
talsefni.
A.B.