Þjóðviljinn - 21.08.1979, Blaðsíða 8

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Þriöjudagur 21. ágúst 1979.
11 ár
frá
inn-
rásinni
í Tékkó-
slóvakíu:
óánægja og beiskja var rikjandi
meöal ibúanna og aö öll andöfs-
baráttan ætti samúö visa. Þaö
kom lika á daginn þegar mann-
réttindasinnar sendu frá sér yfir-
lýsinguna Charta-77 fyrir tveimur
árum og hálfu betur. Yfir þúsund
manns hafa nú ritað undir hina
upphaflegu áskorun til stjórn-
valda i Tékkóslóvakiu um að
viröa ákvæði þeirra mann-
réttindayfiriysinga sem þau hafa
undirritað.
Fjölmargir hafa tekiö þátt i
starfi þessarar hreyfingar og
gerst talsmenn hennar um skeið
þó atvinnumissir og ofsóknir af
hálfu yfirvalda vofi yfir þeim. Og
það þó andófsmennirnir vinni allt
sitt starf á grundvelli ákvæða i
stjórnarskrá og lögum Tékkó-
slóvakiu.
Baráttu þessa fólks helgar
Þjóöviljinn rúm i dag. Þaö sætir
nú ofsóknum af hálfu stjórnvalda
og tiu forystumenn Charta-77
hreyfingarinnar, sem jafnframt
eru félagar i i „Nefndinni til
varnar þeim sem sæta órétt-
mætum ofsóknum” biða nú dóms
i Prag. Þau eiga yfir höfði sér
margra ára fangelsisdóma, og er
mál manna að yfirvöld hafi ekki
gert aðra eins atlögu að andófs-
mönnum i Tékkóslóvakiu siðan
1971. Þvi meiru skiptir að só-
Andófsmenn ofsóttir
I dag eru 11 ár liðiö frá þvi herir
Varsjárbandalagsins réöust inn i
Tékkóslóvakiu og bundu þar meö
endi á þá merku lýöræöisþróun
sem gefið haföi sósialistum um
alian heiin nýja von.
Eftir 1971 virtist sem stjórn-
völdum hefði tekist að þagga
niður i andófsmönnum. Margir af
forystumönnum vorsins i Prag
voru flUnir vestur, aðrir voru i
fangelsi eða mUlbundnir á annan
hátt.
Þó vissu menn að mikil
Öflug andmæli verkalýðs-
hreyfingar á Vesturlöndum
sialistar á Vesturlöndum sýni
þeim samstöðu.
Loks eru nokkrir islenskir
sóslalistar spurðir hvaða þýðingt
þeir áliti að barátta andófsmann
anna i Tékkóslóvakiu hafi fyrii
sósialista á Vesturlöndum. hg
Alþjódleg áskorun
Handtöku timenninga og
væntanlegum réttarhöldum yfir
þeim hefur veriö harðlega mót-
mælt meöal ólikustu hópa á
Vesturlöndum. Byltingarsinn-
aöir sósfaiistar sem þýskir
kaþólikkar og allt þar á miili
hafa andmælt og boðið andófs-
mönnum aöstoö sína.
Til dæmis buðust Fransmenn
til að senda lögfræöinga til
Prag, en ljóst virðist að fólkið
fær enga verjendur eftir að Jos-
ef Danisz var sviptur mál-
flutningsréttindum. Enn sem
komið er hafa þessir erlendu
lögfræðingarþóekki fengið leyfi
til að komast inn i Tékkó-
slóvakiu.
Að þessu sinni urðu viöbrögð
meðal sósialista á Vesturlönd-
um mjög harkaleg og hefur
handtökunum verið mótmælt
nær einum rómi. Það ávarp sem
hér fer á eftir hefur verið kynnt
sósialistum, kommúnistum og
forystumönnum verkalýðs-
félaga i eftirfarandi löndum:
Bretlandi, Vestur-Þýskalandi,
Frakklandi, Italiu, Belgiu,
Hollandi Sviss, Svíþjóö, Austur-
riki, Bandarikjunum og
Kanada. Það hefur lika verið
kynnt nýkjörnum þingmönnum
V-Evrópuþingsins.
Meðalþeirrasem að ávarpinu
standa má nefna Jiri Pelikan,
Betrand Russell friöarstofnun-
ina, 1. maf nefndina I Brilssel,
Nefndir til varnar Rudolf Bahro
i Berlln og Bretlandi, bresku
samtökin „Labour Focus on
Eastern Europe”, Sósialisku
Austur-Evrópunefndina f Berlín
og ensku Samstöðuhreyfinguna
með Austur-Evrópu.
Ávarpið fer hér á eftir í laus-
legri endursögn:
„Handtaka 10 kunnra bar-
áttumanna Charta-77 f mai lok
verður ekki túlkuð ööru vfsi en
svo, að yfirvöld Tékkóslóvakfu
séu að reyna að ber ja niöur alla
mannréttindahreyfinguna I
landinu. Þau hafa aö engu þær
meginreglur sem yfirgnæfandi
meirihluti sósialista og verka-
lýðssinna á Vesturlöndum að-
hyllist. Og handtakan er i hróp-
andi mótsögn við endurteknar
yfirlýsingar stjórnar Tékkó-
slóvakiu þess efnis að ekki verði
gripiö til neina kúgunaraðgerða
gegn mannréttindabaráttufólki.
I ljósi þess hve margir voru
handteknir og hversu þungum
sökum þeir voru bornir verður
að líta á núverandi aðgerðir
sem mestu ofsóknir I Tékkó-
slóvakfu alveg siðan sósialistar
sem framarlega voru i flokki
vormanna i Prag voru hand-
teknir 1971. Meðal hinna hand-
teknu eru tveir af þremur tals-
mönnum Charta-77, Jiri
Dienstbier og Vaclav Benda, og
ritstjóri upplýsingablaðs Charta
hreyfingarinnar PetrUhl.Meöal
þeirra er lika kunnur tékknesk-
ur leikritahöfundur og fyrrum
talsmaður Charta, Vaclav Hav-
el.
Allir tiu féiagar Charta-
hreyfingarinnar eru lika
meðlimir „Nefndarinnar til
varnar þeim sem sæta órétt-
mætum ofsóknum” (Vons),
sem stofnuð var af nokkrum
stuðningsmönnum Charta I
apríl 1978 og sem unnið hefur
mikilvægt starf til varnar lýð-
réttindum. Starf sitt byggir
VONS á meginreglum Amnesty
International en þeim má einnig
finna stað i lögum Tékkóslóva-
kiu. Nefndin hefur sett saman
meira en 100 nákvæmar
skýrsfúr-þar sem gerð er grein
fyrir lögbrotum löggæslu- og
dómsyfirvalda við meðferöpóli-
tiskra mála. Af þessum sökum
eru tfmenningarnir sakaðir um
niðurrifsstarfsemi. Hámarks-
viðurlög við henni eru 5 ára
fangelsi. Einn timenninganna,
Petr Uhl, sem tekið hefur á-
byrgðá að koma mörgum yfir-
lýsingum VONS til erlendra
fjölmiðla, er sakaður um „al-
varlega niðurrifsstarfsemi”
(grave subversion) og á á hættu
minnst þriggja ára og mest tíu
ára fangelsi1. Hin opinbera
fréttastofaTékkóslóvakfu sakaði
hópinn um að , ,stefna að þvi að
vekja vantraust með al-
menningi á rikiskerfinu og
stofnunum þess”, sem er svo ó-
ljós ákæra að hún getur nánast
átt við aila þá sem gagnrýna
yfirvöld. Þegar hún er notuð f
þessu tilviki verður hún liður I
tilraun til að hræða alla baráttu-
menn fyrir lýðréttindum i
Tékkóslóvakiu.
Allt frá þvf Charta-77
hreyfingin var stofnuö i janúar
1977 hafa stuðningsmenn henn-
ar veriðreknir Ur vinnu, sætt of-
sóknum og fangelsunum. Jiri
Lederer og Ales Machacek hafa
setið I fangelsi alveg frá fyrstu
vikum hreyfingarinnar. Og
verði Vaclav Havel fundinn sek-
ur um niðurrifsstarfsemi á hann
von á 18 mánaða fangelsi til viö-
bótar vegna skilorðbundins
dóms sem hann hlaut i október
1977.
Handtökurnar i mai koma I
kjölfar 2 ára og þriggja mánaða
fangelsissdóms yfir Jaroslaw
Sabata.handtöku AlbertCerny,
félaga i VONS og brottreksturs
hins hugrakka verjanda Josefs
Danizs Ur Lögmannasamtökum
Prag sem jafngildir atvinnu-
banni. Og skömmu eftir hand-
tökurnar var Zdena Tominova,
eini talsmaður Charta, sem ekki
hafði verið settur inn, barinn
illa af ókunnum árásarmanni
— það er gamalkunn ógnunar-
aðferð sem kúgunarstjórnir i
mörgum heimshlutum beita.
Það er ekki lengra sfðan en i
vor að Husak forseti fullvissaði
forseta Austurrikis um að
stuöningsmenn Carta-77 yröu
ekki látnir sæta neins konar of-
sóknum. Leiöi yfirvöld i
Tékkóslóvakfu timenningana
til stuðnings
andófsfólkinu
?
fyrir rétt sýnir það að ummæli
dr. Husaks voru ekki annað en
ómerkileg tilraun til að þyrla
ryki I augu almennings á
Vesturlöndum.
Við neitum með öllu að trúa
þvi að hinir tiu handteknu með-
limir Charta hafi tekiö þátt i
nokkurri þeirri starfsemi sem
réttlæti handtöku þeirra. Við
skorum á yfirvöld i Tékkóslóva-
kiu að hlutast til um að
timenningarnir verði alliriátnir
lausir: Otka Bednarova, Jar-
mila Belikova, Vaclav Benda,
Jiri Dienstbier, Vaclav Havel,
Ladislav Lis, Vaclav Maly,
Dana Nemcova, Jiri Nemec og
Petr Uhl.
Við skorum einnig á þau að
láta lausa Jiri Lederer, Ales
Machacek, Jaroslav Sabata, Al-
bert Cerny og alla aðra hand-
tekna stuðningsmenn Charta-77.
Við krefjumst þess aö dr.
Daniszveröi leyftað stunda lög-
fræðistörf að nýju.
Við skorum á yfirvöld Tékkó-
slóvakiu að leyfi „Nefndinni til
varnar þeim sem sæta ofsókn-
um” að halda starfi sinu áfram
óáreittri.
Ef réttarhöld fara fram yfir
tfmenningunum krefjumst við
þess að þau verði opin og að
verkalýðssamtökum og mann-
réttindafélögum á Vesturlönd-
um verði tryggt að fá að senda
áheyrnarfulltrúa til þeirra.
Við setjum þessa áskorun
framsem sannfærðir sósfalistar
sem álitum að kúgunaraðgerðir
og þröngsýni sem þessi séuand-
stæðar hugsjónum sósíalism-
ans.”
1) Siðan þetta var ritað hafa all-
ir hinna handteknu verið látriir
sæta sömu ákæru og Petr Uhl.
Þriöjudagur 21. ágúst 1979. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9
\Ávarp Listy-hópsins:
I
■
I
■
I
■
I
■
I
I
■
I
■
I
■
I
■
i
■
i
■
i
L
Verjið slökunarstefnuna—mótmælið
ofsóknunum í Tékkóslóvakíu
,,Tiu þeirra sem undirritaö
hafa yfirlýsinguna CHARTA 77
verða dregnir fyrir rétt I Prag á
næstu vikum. Þrir þeirra eru
talsmenn þessarár mannrétt-
indahreyfingar — kaþólikkinn
Vaclav Benda, marxistinn Jiri
Dienstbier og rithöfundurinn
Vaclav Havel.
Ollu þessu fólki er hótað
þriggja' til tiu árá fangelsi.
„Niðurrifsstarf” þess og
„afbrot gegn rikinu” felst I þvi
að þau hafa birt gagnrýnar
upplýsingar um ástandið i land-
inu, og i þvf að þau hafa sem fé -
lagar i „Nefndinni til varnar
þeim sem sæta óréttmætum of-
sóknum” skipulagt — bæði
heimafyrir og meðal lýðræðis-
sinna erlendis — aöstoð við
fórnarlömb kúgunaraðgerða
stjórnarinnar.
Réttur þeirra til að njóta
lagalegrar varnar hefur verið
skertur verulega. Atvinnubann
hefur verið lagt á dr. Josef
Daniszsemhefúr variðaf miklui
hugrekki þá baráttumenni
fyrirmannréttindum sem áður
hafa verið ákærðir i pólitiskum
réttarhöldum.
Stjórnvöld i Prag sýna. á
þennanháttenneinu sinni fram,
á að Tékkóslóvakía nútimans er
ekki meðal réttarríkja Evrópu:
og að ægivald stjórnarinnar er|
meira en t.d. i Póilandi og Ung-j
verjalandi.
Andstætt þeim yfirlýsingum
sem Husak forseti og Strouglas
forsætisráðherra gáfu við heim-
sóknir sinar til Bonn og Vinar-
borgar gangast stjórnvöld nú
fyrir réttarhöldum yfir fólki
sem trúir á Helsinki-yfirlýsing-
una og aðrar alþjóðlegar ráð-
stefnur um mannréttindi. Þessi
trú hefur verið dregrn fyrir rétt I
Prag með ákærunni á hendur
mannréttindabaráttumönnun-
um tiu — og það I nafni biygðúri-
arlausra glamuryrða einsog
„hagsmuna sósialismans”.
Við skorum á alla sósialista
og lýðræðissinna, öll samtök og
allar rikisstjórnú- sem styöja
slökunarstefnuna i Evrópu:
Geriö ykkar til aö koma i veg
íyrir aö aöferöir lögregluein-
ræöisins úrkalda striöinu veröi
endurreistar I Tékkóslóvakiu
nútimans!
Krefjist þess aö ofsóknunum
gegn undirriturum Charta-77
yfirlýsingarinnar veröi hætt — I
nafni þeirra alþjóölegu sam-
þykkta sem jafnvel Tékkóslóva-
kia hefur staöfest!
Krefjistþess aö erlendum lýö-
ræöissinnuöum lögfræöingum
vcröi leyft aö verja hina ákæröu
i Prag og að réttarhöldin yfir
þeim veröi opin, einnig eriend-
um fjölmiölum — þaö er krafa
sem jafnvel nasistarnir þoröu
ekki aö neita viö réttarhöldin
yfir Georg Dimitrov!
Stjórnvöld sem gegna ekki
einu sinni skyldum sinum um
lágmarks upplýsingafrelsi geta
ekki notiö minnsta trausts. En
slökunarstefnan gerir ráö fýrir
lágmarks trausti.
Brýna nauösyn ber nú til aö
stuðningmenn slökunarstefn-
unnar hefji öfluga alþjóölega
mótmælaherferö til aö koma I
veg fyrir aö grundvellinum sé
kippt undan þeirri stefnu f
Tékkóslóvakiu! ”
Fyrir hönd Listy-hóps
tékkóslóvakisku sósfalisku and-
stöðunnar:
Zdenek Hejzlar /Stokkhólmi /,
Zdenek Mlynar / Vínarborg /
Adolf Mulier / Köln /, Jiri
Pelikán / Róm /.
1.7. 1979.
■1
■
I
■
I
■
I
i
■
I
■
I
I
■
I
■
I
■
I
■
I
■
I
m
I
Vaclav Maly
Jiri Nemec
10 stuðnmgsmenn Charta-77:
Bíða dóms í Prag
Vaclav Havel
TIu stuöningsmenn Charta-77
sem jafnframt eru féiagar i
Nefndinni til varnar þeim sem
sæta óréttmætum ofsóknum hafa
setiö I fangelsi I Prag frá 29. mai
siðast Iiönum.
Upphaflega var búist við þvi að
yfirvöld i Tékkóslóvakiu myndu
reyna að flýta réttarhöldunum
sem mest til að forðast alþjóö-
lega athygli, en á Vesturlöndum
var brugðist skjótt við og mót-
mæli bárust hvaöanæva að.
Útlaginn Zdenek Hejzlar, sem
hingaðkom ifyrra, er spuröur um
þetta I Information i siðustu viku.
Hann segir: „Ennþá hefurhinum
handteknu ekki veriö afhent á-
kæruskjal, en samkvæmt tékkn-
eskum lögum geta réttarhöld ekki
hafist fyrr en 1 fyrsta lagi átta
dögum eftir að þetta hefur verið
gert. Fólki I Prag er hulið hvers
vegna þetta hefur verið dregið
jafn mikið á langinn og raun ber
vitni. Að sjálfsögðu kunna and-
mælin frá mörgum vestur -
Evrópulöndum að eiga sinn þátt i
þvi. En margar aörar ástæður
koma lika til greina — til dæmis
sú að yfirheyrslur yfir hinum
handteknu og tilraúnir til að hafa
upp á sönnunargögnum hafi ekki
boriö tilætlaöan árangur. Samt
held ég að það sé of mikil bjart-
sýni að ætla að yfirvöld hafi á-
kveðið að láta máliö niður falla.”
Helsti möguleikinn til að þrýsta
á að svo verði gert er að andmæl-
in hér á Vesturlöndum verði nógu
öflug meðal verkalýðshreyfing-
arinnar. Mótmæli hafa þegar
heyrst frá evrópukommúniskum
flokkum, byltingarsamtökum til
vinstri, sósialdemókrataflokkn-
um og fjölmörgum mannrétt-
indasamtökum. Amnesty Inter-
national ætlar að beita sér i þágu
þessa fólks, þýskir kaþólikkar
vilja senda þeim lögfræðinga og
sama hafa franskir vinstrimenn
reynt.
Meira en 100 þingmenn breska
Verkamannaflokksins hafa skrif-
að undir mótmælaskjal vegna
þessarar framgöngu yfirvalda i
Tékkóslóvakiu. Það veldur sjálf-
sagt einhverju um hve viðtæk
mótmælin eru að andófsfólkið
sem handtekið var speglar þau
mismundandi viðhorf sem uppi
hafa verið meðal andófsmanna.
Þessi sitja nú inni:
Vaciav Maiyer ungur kaþólsk-
ur prestur frá borginni Plzen.
Hann hefur veriö atvinnulaus
uppá sfökastiö vegna stuönings
sins viö Charta-77. Að öðru leyti
er ekkert kunnugt um ævi hans.
Dana Nemcovaer sálfræðingur
og hefur tekið virkan þátt i þvi
blómlega neöanjarðarmenning-
arstarfi sem þrifst i Tékkóslóva-
kiu, Sú menningarstarfsemi hef-
ur átt fylgi að fagna meðal ungs
verkafólks í Prag og viðar. Dana
er gift Jiri Nemec sem einnig var
handtekinn núna. Þau eiga sex
börn sem flest eru ung og er óvist
um afkomu þeirra.
Jiri Nemec er sálfræðingur
fæddur 1932. Hann skrifaði grein-
ar i bókmenntaritið TVAR á sjö-
unda áratugnum og eftir innrás
starfaði hann við neðanjarðarhá-
skóla þann sem andófsmenn
komu á fót. Af öðru pólitisku
starfi má nefna að hann undirrit-
aði mótmælaskjal vegna atvinnu-
banna i V-Þýskalandi 1978.
Peter Uhl er fæddur 1941 og
lærði hann verkfræöi. Hann varð
marxisti meðan hann var við nám
ÍPrag og um miöjan sjöunda ára-
tuginn fór hann til Frakklands
þar sem hann gekk I stúdenta-
samtök franska kommúnista-
flokksins. I deilunum sem urðu
innan þeirra geröist hann stuðn-
ingsmaður Fjórða Alþjóöasam-
bandsins (trotskýista). Hann var
einn af stofnendum Byltingar-
sinnuðu æskulýðshreyfingarinnar
1968, sem var einhver fyrsta
skipulagöa andstaðan við innrás
Varsjárbandalagsins. Fyrir það
var Uhl dæmdur i fjögurra ára
fangelsi 1969. Hann hefur starfað
mikið i Charta-77 og var ritstjóri
Upplýsingabréfs hreyfingarinnar
þegar hann var handtekinn. Þess
má geta að hann er giftur Onnu
Sabatovu, sem einnig hefur orðið
að þola fangavist. Hún er dóttir
Jaroslavs Sabata sem nýlega
hlaut fangelsisdóm fyrir andófs-
baráttu sina.
Vaclav Haveler einhver kunn-
asti leikritahöfundur Tékkóslóva-
kiu og kvað mikið að honum vorið
’68. 1 ágúst 1969 undirritaöi hann
með öðrum „10 liöa skjalið” sem
voru síðustu opinberu mótmæli
gegn innrásinni i Tékkóslóvakiu.
Hann var meðal helstu hvata-
manna að stofnun Charta-77 og
einn af þremur fyrstu talsmönn-
um hreyfingarinnar. t október
1977 hlaut hann eins og hálfs árs
skilorðsbundinn dóm og siðan
hefur hann í raun verið i stofu-
fangelsi. Hann er meðal helstu
fræöimanna andófshreyfingar-
innar.
Vaclav Benda er fæddur 1946.
Hann læröi stæröfræði og heim-
speki og er meðal kunnustu kaþól
ikka Tékkóslóvakiu. Vinir hans
lýsa honum sem „byltingarsinn-
uöum lýöræöissinna”. Hann
missti kennarastööu sina og vann
sem bilstjóri um það leyti sem
hann var handtekinn. Þá var
hann bæöi ritari Nefndarinnar til
varnar þeim sem sæta óréttmæt-
um ofsóknum og opinber tals-
maður Charta-77. Hann á 5 börn.
Jiri Dienstbier er kommúnisti
og var einhver þekktasti frétta-
maðurinn við útvarpið i Prag
1968. Siðar var hann gerður að
fréttaritara i Washington áður en
hann var rekinn úr kommúnista-
flokknum fyrir að veita stefnu
Husaks i kjölfar innrásar Sovét-
manna mótspyrnu. Um leið
missti hann starf sitt. Hann var
yfirheyrður meðan á réttarhöld-
unum gegn sósialiskum og
kommúniskum andófsmönnum
stóö 1971/2 en ekki handtekinn. t
febrúar 1979 var hann gerður aö
talsmanni Charta-77.
Jarmila Belikova er fædd 1948.
Hún lærði sálarfræði og vann sem
félagsráðgjafi en missti vinnuna
af pólitiskum ástæðum. Siðan
hefur hún unnið fyrir sér með
ræstingum og i almennri verka-
mannavinnu, en hefur ekki fengiö
stöðuga vinnu neins staðar.
Ladislav Lis er faglæröur
verkamaður, fæddur 1926. Hann
var einn af skipuleggjendum upp-
reisnarinnar i Prag i mai 1945 og
gekk þá I kommúnistaflokkinn.
Hann starfaði i verkamannaráð-
um og 1952 varö hann aöalritari
Æskulýðssambands Tékkóslóva-
kiu og varaforseti Heimssam-
bands lýðræðissinnaðrar æsku
(WFDY). Asjötta áratugnum átti
hann i útistöðum við Novotny
flokksleiðtoga og var hann þá
fjarlægður úr þessum stöðum.
1961 var hann rekinn úr kommún-
istaflokknum fyrir að berjast
fyrir endurreisn fórnarlamba
réttarhaldanna á sjötta áratugn-
um. Hann var tekinn inn i flokk-
inn að nýju 1968 og varð ritari
flokksdeildarinnar i Prag. 1969 er
hann aftur rekinn úr flokknum og
siðan hefur hann starfað sem
skógarhöggsmaöur. Lis hefur tvi-
vegis áður verið handtekinn.
Otka Bednarovaer fædd 1927 og
gekk i kommúnistaflokkinn 1945.
Hún var rekin úr honum 1970. A
sjöunda áratugnum var hún með
kunnustu sjónvarpsfréttamönn-
um Tékkóslóvakíu þó oft væri að
henni þrengt. 1968 var hún rekin
frá sjónvarpinu og hefur siðan
unnið sem ræstingarkona. Hún er
mjög heilsuveil og fékk snert af
heilablóöfalli 1970, frá 1973 hlaut
hún örorkubætur. Þeim bótum
var hún svipt 1978 og þegar hún
andmælti staðfesti dómstóll þá á-
kvörðun. Undanfarin þrjú ár hef-
ur hún hvað eftir annað veriö tek-
in til yfirheyrslu og oft orðið aö
sæta húsleit. 1 desember 1978
réðst ókunnur maður á hana úti á
götu og baröi hana.
Jiri Dienstbier
Petr Uhl