Þjóðviljinn - 14.10.1979, Blaðsíða 9

Sunnudagur 14. október 1979 ÞJÖÐVILJINN — SIÐA 9
* bókmenntir t bókmenntir t bókmenntir
Hryggðin og vara-
sjóðir mannsins
Jörgen-Frantz Jacobsen. Jafnvel
sjúkdómslýsingarnar eru af ætt
upprunans: „Hugsaöu þér aö
liggja f báti undir rennblautri en
hálfvolgri nót meö grindahnif á
kafi i náranum.”
Jörgen-Frantz Jacobsen:
Dýrmæta lif.
WQIiam Heinesen tók saman.
Hjálmar ólafsson þýddi.
Bókaútgáfa Menningarsjóös.
Bréfasöfn eru oft gagnmerkar
bækur, en þeim getur fylgt sá
galli, aö þar er mikiö um „óþarf-
ar” upplýsingar, sem fáa varöa
aöra en sérfróöa menn um bréf-
ritarann, sem láta sér allt veröa
aö mat, hve smátt sem þaö er.
Þessi bréfabók er ööruvisi.
Viötakandi bréfanna og náinn
vinur býr bókina til: tveir menn i
öndvegi I salarkynnum færeyskra
bókmennta leggja saman.
William Heinesen gengur frá
bréfum, sem eru okkur sjálfs-
mynd Jörgens-Frantz Jacobsens,
sem flestir þekkja af hinni fun-
andi sögu hans, Barböru.
Viö kynnumst af þessari ein-
stæöu bók mjög vel hinu velvilj-
aöa og ljóöræna næmi
Jörgens-Frantz á borgir og menn
og náttúru: honum finnst til aö
mynda aö „lögun Sjálands” sé
„snilldarleg”! Um leiö er þetta
næmi á hiö næsta umhverfi
samfléttaö á indælan og sjálf-
sagöan hátt ástinni á Færeyjum,
þangaö leitar hugurinn alltaf til
samanburöar og viömiöunar, þar
er sá nafli heimsins, sem Heine-
sen hefur mjög fjallaö um, þar
hefur allt gerst, allt er þar til. I
þokkafullum kafla um ár og læki
bernskunnar oröar höfundur
þessa hugsun svo: „Þaö er varla
þann hlut aö finna i veröldinni
sem maöur hefur ekki numiö sem
barn —hvorki Niagara né
Almannagjá”.
I þessari bók segir lika frá
manni sem kann aö gera sér bók-
menntiroglistiraö mikilsveröum
þætti I lifi si'nu, og þaö án allrar
rembu og taugaveiklunar, dómar
hans eru skýrir, fögnuöur hans
yfir listinni smitandi. Viö höfum
llka spurnir af þeirri ástarsögu,
sem varö aflvaki höfundi
Barböru. Sú saga er dapurleg,
eins og aö likum lætur, en hann
harkar þaö af sér eins og annaö —
eins og þegar hann segir um hina
lifandi fyrirmynd sögupersón-
Jörgen Frantz Jacobsen
unnar: „Hún hefur veriö góö fjár-
festing sem hefur gefiö mikla
skáldlega viöskiptaveltu”. En
hugsar auövitaö meö allt öörum
hætti.
En fyrst og fremst kynnumst
viö ungum manni sem á i sextán
ára striöi viö berkla, sjúkdóm
sem ekki er unnt að lækna og
ræöst sifellt meö nýjum hætti á
skáldið færeyska. Þegar frá
upphafi tekur hann illri glimu viö
skæöan sjúkdóm meö æöruleysi.
Hann getur sagt áriö 1922, aö
„hver og einn veröi aö fagna ör-
lögum sinum”, og hann getur
itrekaö þá sömu hugsun þegar
nær dregur endalokum fimmtán
árum seinna: „Styrkur minn er
fólginn i þvl, aö ég sækist ekki eft-
ir hamingju og velmegun, en er
ástfanginn af örlögum sjálfs min i
bliöu og striöu” (bls.114). Af
hverju tekst honum þetta? Hann
svarar meö þvi aö s-egja aö
„varasjóöir” hvers mannsséusvo
miklir. Ef hryggöin gripur mig,
þá koma þeir samstundis, Mozart
og Bellman.... Allt sem mann hef-
ur dreymt i æsku og velt fyrir sér,
þaö er eins og ótæmandi birgöir
af gleöi.” Jörgen-Frantz fær
heimsókn trúöboöa, en hafnar
meö vinsemd þeirri huggun sem
hann býöur. Hann sagöi honum,
aö heimurinn væri yndislegur og
gerði hann ekki frekari kröfur.
Þessi fagri húmanismi gerir
þessa litlu bók dýrmæta og
skyldar okkur til aö þakka Heine-
sen fyrir aö hafa tekiö hana sam-
an, Hjálmari Ólafssyni fyrir aö
vanda til þýöingar og útgefanda
fyrir hans framtak.
AB.
Thor Vilhjálmsson
Thor Vilhjálmsson:
Faldafeykir.
Lystræninginn 1979
Þetta safn af greinum og
ræöum hefst áriö 1953 en yngsta
Listir og þrifnaður
í samfélagi manna
efniö er frá þvi ári sem enn er
ekki liöiö. Framan af erum viö
stödd á vettvangi timaritsins
Birtings fyrst og fremst og menn-
ingarátaka á sjötta áratugnum.
Þá var enn margt aö vinna I
slagnum fyrir nýrri list, sem
ihaldinu fannst rauö en sumum
rauöliðum fannst borgaraleg —
voru slíkir þó færri og hljóölátari
hér heima en viöa annarsstaöar.
Og þaö var fullt meö allskonar
nátttröll sem glottu úr fyrri tima-
skeiöum islensks menningar-
ástands og héldu aö þau væru enn
lifandi menn.
Syrpur Thors I Birtingi voru
helgaöar þessum málum, þær
þóttu okkur strákum mjög hressi-
legar og réöu miklu um aö viö
vildum hafa þetta timarit nálægt
okkur. Ekki stenst allt sem úr
þeim syrpum er tekiö i bókina.
Faldafeyki nógu vel timans tönn.
En viö rifjum upp okkur til
skemmtunar ágætar stungur á
ýmislegan valdhroka og fáránleik
i menningarlegum efnum og
einnig heit meömæli, ófeimnar
fagnaöaryfirlýsingar um þaö sem
vel var gert.
Allverulegur hluti bókarinnar
geymir málaferlin viö Kristmann
Guðmundsson, sem stefndi Thor
fyrir ummæli i þá veru, aö þaö
væri gifurleg hneisa aö láta
Kristmann fá hæstu listamanna-
laun og þar aö auki vasast um
skóla i bókmenntakynningu.
Þetta var hiö merkasta mál.
Siöan þá hefur enginn getaö höfö-
aö meiöyröamál án þess aö veröa
aö athlægi um land allt — jafnvel
þótt lif lægi viö.
Thor fer einatt mjög á kostum i
þessu skrýtna máli. Aö visu mætti
sýnast, aö hann hafi fengið and-
stæöing sem lá einum of vel við
höggi. En þegar aö er gáö, þá var
þessi fyrirhöfn Thors vel þeirrar
vinnu viröi sem hún kostaði.
Kristmennskan meö allri sinni
taugaveikluöu afbrýöisemi i garö
róttækra manna og spilltu sam-
bandi viö pólitiskt vald var ekki
einangraö fyrirbæri og er enn
meö þó nokkrum blóma. Jafn þótt
sporgenglar Kristmanns sjálfs
hafi lært aö stiga rosabullum sin-
um ögn varlegar til jaröar en
áöur I menningargaröinum.
Meöal yngsta efnisins eru
ádrepur um herinn og vesaling-
ana eöa VL-menn, Kjarvals-
staöamál og bannaöa kvikmynd
— ágæt dæmi um þaö hve Thor
lætur vel aö ydda stilvopn I deilu.
AB.
Stríðsmyndabók
LEIFTURSTRIÐ er annaö
bindiö i styrjaldarsögu meö
miklum myndakosti sem AB
gefur út.
Bindiö gefur ekki mikla
möguleika á aö dæma um þá
söguritun sem stunduö er I þess-
um bókaflokki. Bindið spannar
fremur stuttan tima: innrás i
Pólland, hernám Danmerkur og
Noregs, vetrarstriö Rússa og
Finna, innrásina i Holland,
Belgiu og Frakkland, undan-
haldiö til Dunkirk. Höfundar
rekast ekki á sérstaka túlkunar-
erfiöleika eöa sneiöa hjá þeim.
Herfræöilegar vangaveltur eru
gamalkunnar: Maginotlina
Frakka var staðfesting á úrelt-
um hugsunarhætti, leifturstriö
var þaö sem dugöi. Auk þess er-
um viö minnt á, aö viö upphaf
striðsins var þýska hernaöar-
vélin miklu minni og lakari en
margir héldu. Má vera aö
franski herinn heföi getaö náö
talsveröum árangri heföi hann
þrammaö inn I Þýskaland þegar
þýski herinn, eöa a.m.k. hinn
vélvæddi hluti hans, var önnum
kafinn i Póllandi?
Kannski veröur sllkum spurn-
ingum aldrei svaraö af viti.
Eins og oft vill veröa i mynda-
bókum Time-Life hringsins er
reynt að freista lesenda meö
ýmislegum blaöamennsku-
brögöum og þá ekki sist meö
augnabliksmyndum af tiltekn-
um persónum á „örlagastund-
um þjóðanna”. Sú aðferð veröur
heldur en ekki til þess aö rýra
viöleitni höfunda til að gefa yfir-
sýn og samhengi.
Myndakostur er mikill og um
margt merkilegur, en hlutföll
eru stundum einkennileg I
myndavali. Þetta kemur t.a.m.
fram i þvi, aö einatt finnst þeim
sem bókinni flettir aö ofnotuö
séu tækifæri til aö birta flenni-
stórar myndir. Sumar syrpur
koma skemmtilega á óvart
eins og t.a.m. sú sem helguö er
nasistalistinni meö undarlegri
blöndu hennar af hetjurembu og
natúralisku daöri viö kynþokka.
— áb.
Hermenn Hitlers brjóta niöur pólsk landamærahliö i striösbvrjun.