Þjóðviljinn - 27.01.1980, Blaðsíða 4

4 StÐA — ÞJÖÐVILJINN Sunnudagur 27. janúar 1980
UOWIUINN
Málgagn sósíalisma, verkalýös-
hreyfingar og þjóðfrelsis
Ctgefandi: (Jtgáfufélag Þjóöviljans
Framkvæmdastjóri: Eiöur Bergmann
Ritstjórar: Arni Bergmann, Einar Karl Haraldsson.
Fréttastjóri: Vilborg Haröardóttir
Umsjónarmaöur Sunnudagsblaös: Ingólfur Margeirsson.
Rekstrarstjóri: (Jlfar Þormóösson
Afgreiöslustjóri: Valþór Hlööversson
Blaöamenn: Alfheiöur Ingadóttir, Einar Orn Stefánsson, Guöjón Friöriks-
son, Ingibjörg Haraldsdóttir, Magnús H. Gíslason, Sigurdór Sigurdórsson.
Þingfréttir: Þorsteinn Magnússon.
tþróttafréttamaöur: Ingólfur Hannesson.
Ljósmyndir: Einar Karlsson, Gunnar Ellsson
(Jtlit og hönnun: Guöjón Sveinbjörnsson, Sævar Guöbjömsson
Handiita- og prófarkalestur: Andrea Jónsdóttir, Ellas Mar.
Safnvöröur: Eyjólfur Arnason
Auglýsingar: SigríÖur Hanna Sigurbjömsdóttir, Þorgeir ólafsson.
Skrifstofa: Guörún Guövaröardóttir.
Afgreiösla: Kristín Pétursdóttir, Bára Halldórsdóttir, Bára Siguröar-
dóttir.
Slmavarsla: Ólöf Halldórsdóttir, Sigrlöur Kristjánsdóttir.
Bflstjóri: Sigrún Báröardóttir
Húsmóöir: Jóna Siguröardóttir
Pökkun: Anney B. Sveinsdóttir, Halla Pálsdóttir, Karen Jónsdóttir.
(Jtkeyrsla: Sölvi Magnússon, Rafn GuÖmundsson.
Ritstjórn, afgreiösla og auglýsingar: Slöumúla 6. Reykjavfk.slmi 8 13 33.
Prentun: Blaöaprent hf.
Sprengjuflokkurinn
Stjórnarmyndunartilraun Benedikts Gröndals er eitt
furðulegasta fyrirbæri sem upp hefur komið til þessa i
íslenskum stjórnmálum og hefur þó ýmislegt gerst
skrítilegt á þeim vettvangi síðustu misseri. Alþýðu-
flokkurinn leggur fram málefnagrundvöll sem á í senn
að vera „tilraun til málamiðlunar og tilraun til þess að
koma nýrri hreyfingu á stjórnarmyndunarmálið", eins
og þar stendur. Formaður flokksins lýsir yfir því að
hann hyggist opna dyr í allar áttir með tillögum sínum,
en lokar svo öllum leiðum í einu vetfangi.
• Það var vonlaust frá upphafi að tillögur Alþýðu-
flokksins ættu erindi til Alþýðubandalagsins, enda nógu
lengi búið að þæfa málefnaágreining þessara flokka,
nema verulega bæri á sáttvilja hjá Alþýðuf lokknum. Því
er ekki að heilsa í „sáttagrundvelli" krata. Þvert á móti
er engin sáttaviðleitni i plagginu, heldur er það
útvaðandi i málefnaþrjósku, byggðaf jandskap og
sprengjutaktík. Engu líkara er en Alþýðuf lokkurinn haf i
með framlagningu þessa skjals viljað sprengja sig út úr
öllu málefnasamstarfi við aðra flokka, annaðhvort til
þessaðfirrasigábyrgðástjórnarkreppunni eða í trausti
þess að aðrir flokkar næðu ekki saman og kratastjórnin
gæti því hangið áfram um sinn í skjóli sundurlyndis á
Alþingi. Þetta er barnaskapur.
• Stefaníukosturinn var það sem Alþýðuflokkurinn
stefndi að í tilraun sinni að minnsta kosti í orði kveðnu,
það er að segja samstjórn Sjálfstæðisflokks, Fram-
sóknarflokks og Alþýðuflokks. Hafi það í raun verið
ætlun Alþýðuflokksins að taka upp samstarf við Sjálf-
stæðisflokk og Framsóknarflokk er nánst óskiljanlegt
hvernig forystumönnum hans dettur í hug að leggja
fram tillögur um slíkt kverkatak á bændastéttinni að
jaðrar við kyrkingu á heilli atvinnugrein í landinu. Sumir
landsbyggðarþingmenn Sjálfstæðisf lokksins gengu
jafnvel svo langt fyrir helgina að segja að þeir myndu
aldrei ganga til samstarfs við menn sem sýndu af sér
eins mikinn byggðaf jandskap og flokkur Alþýðuf lokks-
ins og kalla þeir þó ekki allt ömmu sína í þeim efnum.
® Alþýðuf lokknum er að sjálfsögðu í sjálfsvald sett að
standa fast á sínum stefnumálum hversu vitlaus sem
þau eru. En eins og nú er komið málum er Ijóst að Al-
þýðuflokkurinn er að sprengja sig út úr öllum mögu-
leikum á samvinnu við aðra f lokka. Stjórnmálamenn eru
einfaldlega hættir að treysta á kratana, bæði persónu-
lega og málefnalega. f Framsóknarflokknum eru
umbrot, kvíði og ótti vegna þess hve forystumenn
flokksins hafa sýnt mikinn vilja til þess að strekkja yfir
til Alþýðuflokksins. í Sjálfstæðisflokknum er- einnig sú
skoðun ríkjandi að Alþýðuf lokkurinn f núverandi mynd
sé ósamstarfshæfur. Skýrasta dæmið eru nýjustu
„sáttatillögur" flokksins sem eru ekkert annað en
sprengjutillögur og ýtrasti „nýkratismi".
® Stjórnarkreppan hefur versnað um helming eftir
síðasta sprengjutilræði kratanna. Flokkarnir standa
nákvæmlega í sömu sporum og í upphafi. Nú kalla þeir
yf ir sig utanþingsstjórn nema aðeinhverjir treysti sér að
skera á hnútinn.
• I stjórnarmyndunartilraun Svavars Gestssonar
lagði Alþýðubandalagið fram umræðugrundvöll án
nokurra úrslitakosta en óskaði sérstaklega eftir gagntil-
lögum frá Alþýðuflokki og Framsóknarflokki. Tillögur
Alþýðubandalagsins voru við það miðaðar að kaup-
máttur, launa væri varðveittur, verulegum árangri yrði
náð í verðbólgubaráttunni, átak yrði gert í atvinnumál-
um og að staðið yrði gegn erlendri ásókn í atvinnulíf inu.
Að því tilskyldu að gagntillögur þjónuðu svipuðum
markmiðum var Alþýðubandalagið reiðubúið til þess að
endurskoða sínar tillögur f rá grunni. Engar slíkar form-
legar gagntillögur komu fram frá Framsóknarf lokki og
Alþýðuflokki og sýnir það skýrar en nokkuð annað að
pólitískur vilji var ekki til staðar hjá liðsoddum þessara
f lokka þótt afstaða Alþýðuf lokksins væri ósveigjanlegri
en hjá Framsóknarmönnum.
• f stað sáttatilboðs til hægri hefur Alþýðuflokkurinn
enn sýnt sitt rétta andlit með því að kasta nýrri sprengju
inn í íslenska pólitík. Áhrifin verða sennilegast þau að
flokkurinn sprengir sjálfan sig í loft upp og kemur til
leiðar utanþingsstjórn. —ekh.
Þau áhrif sem fjölmiðlar
hafa, birtast i hinum ótrú-
legustu myndum. Fróðir menn
segja að til að mynda leikrit,
sem fær slæma dóma i blöðum,
sé þar með fallið, fólk leggi það
ekki á sig að kanna hvort gagn-
rýnin hafi verið réttlát, með þvi
að fara og sjá það sjálft. Svip-
aða sögu segja þeir, sem gefa út
bækur. Fái bók slæma dóma
úr almanah inu
segja dómsmálaráðherra
landsins, prófessor ilöngum, lét
hafaeftir sérað — martröð væri
létt af þjóðinni —. Þá hafði eng-
in sekt sannast, þau voru aðeins
grunuð.
Óskhyggja
Ef til vill réð óskhyggja mestu
um að fólk dæmdi þau sek, strax
og þau höfðu verið hneppt i
gæsluvarðhald. Vissulega höfðu
málin legiö eins og mara á
þjóðinni. Kannski réð lika miklu
umað blöðin.sem mest skrifuðu
um máliö geröu það i þeim tón
að þau væru sek. Þarna reyndu
of fáir aö mynda sér sjálfstæða
skoðun, vega og meta það sem
skýrt skilmerkilega i fjölmiöl-
um. Mjög fljótlega varð maður
var við það, að almenningsálitið
harðnaði mjög i afstöðu sinni til
ákærðu. Undir lok ræðu rikis-
saksóknara heyrði maður
margar raddir sem heimtuðu
jafnvel aftöku án dóms og laga,
þetta fólk ætti ekki betra skiliö.
Ég hygg, að þegar ræðu rilcis-
saksóknara lauk hafi vart fund-
ist sá aðili hér á landi, ótengdur
málinu, aö hannefaðist um sekt
ákærðu. Menn hissaði á þvi að
verjendur skyldu reyna að
leggja út i það vonlausa verk að
verja þetta fólk.
Verjendahópurinn var aftur á
móti einvalalið. Verjendur tóku
nú til máls, hver á fætur öðrum
Hin makalausu
fjölmiðla
áhrif
selst hún ekki, fái hiín góöa
dóma, kaupi hana margir.
Að móta
almenningsálit
Menn hafa dregið I efa, aö
áhrif fjölmiölaséuivo mikil sem
að framan greinir, þar eru þó
aðeins tvö litil dæmi tekin.
Menn segja sem svo, að nú til
dags sé fólk almennt þaö vel
upplýst að það láti ekki segja
sér fyrir verkum með þessum
hætti. En er þetta nú svo? Ég
leyfi mér að fullyrða að máttur
fjölmiðla er meiri en flesta
grunar, svo mikill að á stundum
vekur það ugg minn. A all löng-
um ferli mínum sem blaða-
maður hef ég að sjálfsögðu oft
orðið var við hvernig f jölmiðlar
geta mótað almenningsálitið.
Þó hef ég sjaldan eða aldrei
oröið jafn áþreifanlega var viö
þetta og nú á dögunum meöan á
málflutningi hinna svo nefndu
Guðmundar- og Geirfinnsmála
stóð fyrir Hæstarétti.
Að dæma fyrirfram
Þegar þessi mál komu upp
á sínum tima og treglega gekk
að upplýsa þau, var þjóðin að
sjálfsögðu slegin ótta og ef til
vill ekki síst fyrir það hvað
rannsóknarlögreglan okkar
virtist vanmáttug gagnvart
stórmálum. Og vissulega var
hún þaö og er jafnvel enn, þótt
hún standi 'betur nú en þegar
þessi mál komu upp.
Svo ge rðist þa ð i sambandi við
Geirfinnsmálið að fjórir menn
voru allt i einu hnepptir i gæslu-
varðhald, grunaðir um aö hafa
átt þátt i hvarfi Geirfinns. Fjöl-
miðlar fluttu fréttir af þessu að
sjálfsögðu og siðdegisblöðin sér
1 lagi, gerðu sér mikinn mat úr
þessu. Og þá stóð ekki á þjóöinni
að dæma þessa menn seka. A
örstuttum tima fór svo að fjöld-
inn var ekki i neinum vafa um
sekt þessara manna, og leit svo
á að þar með væri máliö
upplýst. En svo geröist þaö að
sakleysi þeirra sannaðist og
þeim var sleppt. Þá vandaöist
málið. Hverjir voru hinir
seku?
Mjög fljótlega féll grunur á
þau fimm ungmenni, sem nú
biða dóms ákærð fyrir að hafa
ráðið þeim Guðmundi og Geir-
finni bana. Þá um leiö dæmdi
fólk þau sek, án þess að sann-
anir lægju fyrir. Það lék enginn
vafi á um sekt þeirra. Meira að
fram kom i málinu og draga af
þvi sinar eigin ályktanir.
Timinn læknar
öll sár
Þegar málið var fyrir héraðs-
dómi voru flestirsannfærðir um
sekt ákærðu. Góðar varnar-
ræður verjenda þeirra, sem
sagt var frá í fjölmiðlum,
breyttu þar litlu, enda málið
ungt og timinn ekki tekinn að
setja sina hulu yfir það.
Akærðu voru dæmd sek og
hlutu misþunga dóma, hjá
almenningi var málið þar með
úr sögunni, búið og gert. Aðeins
formsatriöi aö málin færu fyrir
Hæstarétt, hann myndi að sjálf-
sögðu staðfesta dómana.
En timinn læknar öll sár,
segir máltækiö og fá máltæki
eru sannari. Ef mannskepnan
réði ekki yfir þessum stórkost-
lega hæfileika að gleyma, þá
yrði sjálfsagt hver maður geð-
bilaður fyrir fermingu. Málin
gleymdust og önnur mál tóku
við i' dagsins önn.
Að vakna við
vondan draum
Það liðu 2 ár, þá vaknaði
þjóðin upp viö þaö að málin voru
alls ekki úr sögunni, þau komu
fyrir Hæstarétt. Flestir voru
sömu skoðunar og fyrr, hin
ákærðu voru sek. Málflutningur
fyrir Hæstarétti hófst og rfkis-
saksóknari, afburða snjall
málaflutningsmaöur hóf sfna 15
klukkustunda löngu ræðu. Sú
ræða var frábær frá sjónarmiði
sóknar I málinu. Auövitað voru
fjölmiðlar mættir á staöinn og
skýrðu frá ræðum sækjanda og
verjenda i málunum. Þarna var
um aö ræða ákæru fyrir mestu
afbrot hér á landi sl. 150 ár og
minni málum eru gerð góð skil i
fjölmiðlum.
Sveiflan mikla
Ræða rikissaksóknara tók 4
daga I flutningi. Frá henni var
og fluttu hvérja ræöuna annarri
betri. Þeir reyndu eftir mætti að
tæta i sundur sóknarræðu rikis-
saksóknara. Þeir bentu á ýmsa
galla i' rannsðkn málsins, jafn-
vel sönnuð brot á lögum við
rannsókn málsins. Þeir komu
með likur fyrir fjarveru skjól-
stæðinga sinna, þegar voða at-
burðirnir áttu sér stað. Sumir
verjenda voru mjög naskir á að
finna út málsvörn fyrir skjól-
stæðinga sina. Og blöðin skýrðu
nákvæmlega frá öllu saman,
auk þess sem dómsalur Hæsta-
réttarvar troðfullur af fólki alla
dagana.
Og þá allt I einu kom hreyfing
á máliö. Fyrst efuðust menn, en
siðan fjölgaöi þeim sem fengu
fúlla samúð með ákærðu og
töldu þá vörn, sem fyrir hvern
og einn þeirra hafði verið flutt,
hafa sýnt fram á mikinn vafa á
sekt þeirra, jafnvel sýknu. Eitt
blaðanna birti viðtal við einn
ákærðu og tók fulla afstöðu með
honum. Sá hópur varð stór sem
trúði þvi sem þar kom fram.
Um það bil sem vörn lauk i
málinu hafði almenningsálitið
mikið breyst. Allur þorri manna
virtist efast. Gat það veriö aö
þetta fólk væri saklaust? Menn
lásu 1 blöðunum hitt og þetta
sem verjendur höfðu sagt I þá
veru. Ég er þess full viss að þús-
undir þeirra sem ekki efuðust
gramm þegar héraðsdómur
félL,, efast nú. Og ég er einnig
viss um og hef raunar sönnun
fyrir þvi, að þeir sem hvað
harðast tóku til orða eftir
sóknarræðu rikissaksóknara á
dögunum, hugsa sig tvisvar um
áður en þeir láta dóm falla I
þessum málum nú.
Það eru þessi makalausu
áhrif fjölmiðla, sem bæði undra
mig og skelfa. Getur það verið
að fólk sé svo ósjálfstætt, að þaö
láti okkur,misvitra blaðamenn,
gersamlega segja sér fyrir
verkum? — Ég sá það á prenti
og þá er það satt, sagði kerling-
in. Ég hélt að það væri ekki til
lengur. -S.dór
Sigurdór
Sigurdórsson
skrifar