Þjóðviljinn - 09.04.1980, Qupperneq 7

Miðvikudagur 9. aprll 1980 ÞJÓÐVILJINN — SIDA 7
Úr upplýsingum Alþjóða heilbrigðismálastofnunarinnar
Reykingar eða heilbrigði
Þitt er
valið
Alþjóðlegi heilbrigðisdagurinn
er haldinn sjöunda dag aprilmán-
aðar ár hvert til að ieggja áherslu
á markmið i stofnskrá Alþjóða
heilbrigðisstofnunarinnar, sem
tók gildi fyrir 32 dögum. Valin eru
kjörorð dagsins hverju sinni og nú
eru þau: Reykingar eða heii-
brigði — þitt er valið.
Sýnir þetta ljóslega hve mikla
áherslu stofnunin leggur á alþjóð-
lega vakningu til aukinnar
baráttu gegn þvi mikla böli sem
hlýst af reykingum.
Af tilefni alþjóðlega heil-
brigðisdagsins sendi stofnunin frá
sér flokk greina, sem fjalla allar
um reykingavandamálið.
Það sem fer hér á eftir er að
mestu unnið upp Ur nokkrum
þeirra.
Drepsótt úr vestri
Aður fyrr byrjuðu svartidauöi
og kólerufaraldrar I Austurlönd-
um fjær og bárust smám saman
til hins vestræna heims. Þessir
faraldrar stráfelldu miljónir
manna á leið sinni. Fáfræði um
orsök þeirra kom I veg fyrir aö
gripið væri til áhrifarikra að-
gerða.
Nú ógnar nýr faraldur heimin-
um. Hann á upptök sin hjá vest-
rænum rikjum og getur verið
jaöiskæður og áðurnefndar drep-
sóttir. Afleiöingar hans eru ekki
eins augljósar og hann breiðist
dult út. Samt er orsök þessarar
farsóttar þekkt og útbreiðsla
hennar er dyggilega studd af
þeim sem hafa fjárfest i siga-
rettuf ramleiðslunni.
Þaöhæfirvel aö árið 1980 verði
timamótaár sem heimurinn helg-
ar reykingavandamálinu. Þótt
„smitunin” hafi breiöst út og nái
nú til allra hluta heims er ennþá
unnt að stöðva hana og minnka
fjölda þeirra barna sem taka upp
ósiðinn og eiga á hættu að deyja
eða verða örkumla af hans völd-
um.
1 Bretlandi er sigarettureykur
lang alvarlegasta umhverfis-
mengunin og reykingar ein
meginorsök hárrar dánartiðni úr
lungnakrabbameini, kransæða-
sjúkdómum og langvinnri berkju-
bólgu. Einn af hverjum þremur
sem taka upp á þessum ósið deyr
fyrir aldur fram vegna reykinga.
Aukning sigarettureykinga i
hinum vestfæna heimi varð
þrjátiu árum áður en menn
áttúðu sig á þvi að þær eru skað-
legar heilsunni. 1 þróunarrikjun-
um er aukningin rétt að hefjast.
Ef stjórnum þessarra rikja tekst
ekki að hafa hemil á vágestinum,
munu þær þurfa að gera áætlun
um hvemig bregðast skuli við
þeim faraldri sjúkdóma sem
örugglega koma i kjölfarið.
Fáir bera skynbragð á tölur um
tiöni sjúkdóma af völdum reyk-
inga í ýmsum löndum eða heim-
inum öllum. Hins vegar skiljum
við vel þegar talaö er um ein-
staklinga sem i hlut eiga. Þau
einstök dæmi, sem fara hér á
eftir, eru af sjúklingum á sjúkra-
húsi i London en þau gætu hafa
gerst hvar sem er.
1 Bretlandi verður lungna-
krabbi 36.000 manns aö aldurtitla
árlega.Umhelmingurþessa fólks
er á vinnualdri. 1 90% tilfella er
orsökin sigarettureykingar.
34 ára gamall vörubilstjóri
haföi reykt 40 sigarettur á dag i
mörg ár. Þegar hann hóstaði upp
blóði kom i ljós aö hann hafði
óskurðtækt lungnakrabbamein og
dó hann þremur mánuðum
seinna. Ekkja hans varð það
þunglynd að hún varð að fara á
geðsjúkrahús. Börnin fimm, sem
Alþjóðlegi
heilbrigðisdagurinn
1980
Alþjóða heilbrigðisstofnunin
voru á aldrinum frá 5 til 12 ára,
varð að skilja að og koma þeim
fyrir hjá fósturforeldrum.
Þýöir þá nokkuö að hætta að
reykja? Vissulega. Fyrrverandi
reykingamenn, sem hafa ekki
reykt i 10 ár, hafa þá litlu meiri
likur á að fá lungnakrabbamein
en þeir sem aldrei hafa reykt.
Um 150.000 manns deyja árlega
iBretlandi vegna kransæðastiflu.
Margt þessa fólks er á starfsaldri
og álitið er aö í fjórðungi tilfell-
anna megi rekja orsökina til
reykinga. Undir fimmtugu hafa
stórreykingamenn um 10 sinnum
meiri likur á að deyja úr hjarta-
áfalli en þeir sem reykja ekki.
Þeir sem hætta að reykja eftir
hjartaáfall minnka um helming
likur sinar á að fá annað kast.
47 ára gift kona, fékk sáran
brjóstverk er hún var á ferðalagi i
mars 1978. Tveim mánuðum
seinna, þegar hún var komin
heim aftur, fékk hún bráða
kransæðastiflu en virtist ætla að
ná sér vel aftur. Hún reykti 15
sigarettur á dag, var ráölagt að
hætta en geröi þaöekki. Fáeinum
vikum seinna dó hún skyndilega á
heimili sinu.
Langvjnn berkjubólga og
þungnaþan eru næstum alltaf af
völdum sigarettureykinga en oft
hefur stórborgarmengun gert illt
verra. Eina lækningin er að hætta
að reykja meöan sjúkdómurinn
er á byrjunarstigi.
63 ára gamall efnafræðingur
var öryrki vegna langvinnrar
berkjubólgu á háu stigi. Smám
saman jókst hjá honum mæði við
minnstu áreynslu svo sem að
borða eða ganga nokkur skref.
Lifi var haldið I honum meö að
gefa honum súrefni 18 tima á
sólarhring. Eftir 3 ár fékk hann
lungnabólgu og dó. Hann hafði
reykt sigarettur frá unglings-
aldri.
Börn og reykingar
Hinskaöleguáhrif reykinga má
sjá fyrir fæðingu. Reykingar van-
færrar konu geta örvað samdrátt
legsins og leitt til þess að fæðing
fari of snemma af stað. Fyrirbur-
inn er venjulega léttari en full-
burða bam og hefur minna
viðnám gegn sýkingum.
Ahrif óbeinna reykinga á börn-
in eru ekki þekkt sem skyldi.
Börn foreldra sem reykja fá á
fyrsta aldursári tvisvar sinnum
oftar berkju- og lungnabólgu en
börn þeirra sem reykja ekki.
Barn, sem verður fyrir þessum
sjúkdómum á fyrsta aldrusári,
hefur auknar likur á aö fá
sjúkdóm I öndunarfærum seinna.
Hugsanlega leggst hér á eitt,
reykurinn og hósti og uppgangur
reykingarólksins.
Fátt er ósmekklegra en að sjá
skyni borið fólk svæla yfir hvit-
voöungi. Nú er reynt að uppgötva
leyndar misþyrmingar á börnum.
1 Sviþjóð hafa nýlega verið sam-
þykkt, sem banna að lagðar séu
hendur á börn. Er hægt aö hugsa
sér aö einhvern timann komi lög
sem kveði á um að saknæmt sé að
reykja yfir börnum?
Mikilvægt er að börn fari ekki
að fikta við að reykja — það
breytist oft fyrr en varir i dag-
legar reykingar. Athuganir sýna
að búast má viö að 80% barna,
sem reykja að staðaldri, haldi
vana sinum þegar þau vaxa úr
grasi. Þvl yngri sem menn fara
að reykja að staðaldri þeim mun
yngri er liklegt aö þeir deyi. Börn
sem reykja eru veilli i lungum,
standa sig verr i iþróttum og
lenda fremur á villigötu en þau
sem reykja ekki.
Fræösla um skaösemi reykinga
er mikilvæg og þarf aö byrja þeg-
ar I barnaskóla en áhrif foreldra,
eldri systkina og félaga ráða oft
úrslitum um það hvort barnið fer
aðreykja. Fordæmi kennara sem
reykir .ekki er áhrifamikið.
Þrátt fyrir að yfirvöld verji
víða miklu fé I herferðir gegn
reykingum þá er slikt aöeins
örlitiö brot af J>ví fjármagni sem
tóbaksfyrirtækin verja til augýs-
inga. Tóbaksauglýsendur höfða
oft til unglinganna með myndum
af fallegu hraustu fólki við iðkun
iþrótta eðai eftirsóknarverðuum-
hverfi. Með sérstöku tilliti til þess
hve reykingar ungra stúlkna hafa
mikið aukist er brýnt að koll-
varpa Imynd hins kynþokkafulla,
aðlaðandi reykingamanns sem
auglýsingunum er ætlaö að skapa
og draga fram I dagsljósið reyk-
ingamannin andfúla og kossana
sem eru eins og öskubakki á
bragðið.
Hið eina eðlilega
Heilbrigðismálaráöherra Bret-
lands lét eftirfarandi orð falla ný-
lega: „Vandamál læknisfræöinn-
ar verða oft ekki leyst á
rannsóknarstofum sjúkrahúsa
okkar heldur i þinginu. Litum á
sjúkdómana sem helst granda
okkur i dag. Nátturan veldur
þeim ekki, heldur lifshegðan okk-
ar. Gegn þessum sjúkdómum hef-
ur læknisfræðin þegar best lætur
dýrar og árangurslitlar lækning-
ar eða þegar verst tekst til alls
, enga lækningu. Besti mótleikur-
inn gegn þessum sjúkdómum er
ekki að lækna heldur koma i veg
fyrir þá”.
Takmarkiðer að breyta félags-
legu andrúmslofti þannig að litið
verðiá reykingar sem ósið en það
að reykja ekki sem hið eina eðli-
lega.
Lokaorð þessarar greinar eru
tekin úr ávarpi dr. Mahler, fram-
kvæmdastjóra Alþjóðaheil-
brigöisstofnunarinnar:
„theilsugæslu er lögö áhersla á
að hver einstaklingur taki aukna
ábyrgð á heilsu sinni og fjöl-
skyldu sinnar með því aö móta
sjálfur umhverfi sitt og lffsvenjur
á heilbrigðan hátt. Herferð gegn
reykingum, og sér i lagi gagn út-
breiðslu þeirra, meðal barna og
unglinga, yrði gott dæmi um það
hvernig fólk getur bætt beilsu
sina sjálft með stuðningi og leið-
sögn yfirvalda. A alþjóðlega heil-
brigðisdeginum gefst þjóðum
heims tækifæri til þess að miðla
hver annarri af reynslu sinni og
hefja viðtæka baráttu gegn reyk-
ingum”.
j Krabbameinsfélag Reykjavíkur
“1
Eflum reykingavarnir
Aðalfundur Krabbameins-
félags Reykjavikur 1980 vekur
athygli á þvi að Alþjóða heil-
brigðisstofnunin helgar á þessu
ári alþjóðlega heilbrigðisdaginn
baráttunni gegn reykingum. Er
þaðijós vottur um hve stofnunin
telur þessa baráttu mikilvæga
enda hefur hún itrekað hvatt
beita sér fyrir markvissum
aðgerðum f þvf skyni að draga
úr reykingum.
Fundurinn bendir sérstaklega
á að sérfræðingar stofn-
unarinnar telja afar nauð-
synlegtaö löggjafar, stjórnvöld,
félagasamtök og áhrifamiklir
stéttir og kennarar, taki
höndum saman um reykinga-
varnir.
Leggja þeir i þvi sam-
bandi einkum áherslu á öfluga
fræðslu, upplýsingar og aðvar-
anir á tóbaksumbúðum, algjört
bann við tóbaksauglýsingum,
hömlur við reykingum á opin-
j^rikisstjórnir aðildarrikja til að hópar, svo sem heilbrigðis- berum stöðum og i almennings
farartækjum, bann við að selja I
börnum tóbak og skipulega
aðstoð við fólk sem vill hætta að
reykja.
Fundurinn heitir á alla hér- *
lenda aðila, sem hlut eiga, að
bregðast vel við þessu kalli
Alþjóða heilbr igðisstofn-
unarinnar.
erlendar
bækur
The Penguin Dictionary of
Decorative Arts
John Flemming and Hugh
Honour.
Penguin Books 1979.
Bókin kom fyrst út hjá Allen
Lane og er nú endurprentuð.
Þetta er mikið rit,alls 896 blaðsíö-
ur, tvidálka meö fjölda mynda auk
lista yfir vörumerki frægra
postulinsfabrikka og silfursmiða.
Alls eru uppsláttarorðin um fjög-
ur þúsund og myndir I texta um
eitt þúsund. Ttlmamarkið er, hvað
Evrópu varðar, miðaldir fram á
okkar daga, auk þess er fjallað
um kinverskt og japanskt postu-
lin. Meginhluti ritsins varðar hús-
gögn og innanhússskreytingu,
teppi, veggtjöld, silfur, postulin
og aðra þá hluti sem menn hafa
notað og skreytt með hibýli sfn
fyrr og nú. Undanskilin eru mál-
verk, veggmálverk bg höggmynd
ir, um þau efni má leita i Pelican
History of Art. Höfundarnir miða
uppsláttarorðin við: skilgrein-
ingu hinna ýmsu stila og tækni-
hugtök, lýsingu efnis sem notað
er í munina og vinnslu þeirra
sömu efna, æviþætti fremstu
handverks- og listamanna og frá-
sögn af helstu verkstæöum og
verksmiðjum sem unnið hafa
margvislega muni og framleitt
kunnar vörur. Bókaskrár, stuttar
þó, fylgja mörgum kaflanna og
eiga að verða notendum til frek-
ari leiðbeininga um lesningu.
Höfundarnir hafa stuðst við mörg
lykilverk i listiðnaði og skreyt- og
húsgagnalist svo sem Thieme u.
Becker: Allgemeines Lexi-
konder, bildenden Kúnstler, Leip-
zig 1907-1950; Honey: European
Ceramic Art, from the End of the
Middle Ages to about 1815,
London 1952; Charleston: World
Furniture, London 1965, ásamt
fleiri. Þetta er ágætt rit, viðamik-
iö og nákvæmt.handhægt öllum
þeim sem áhuga hafa á bibýla-
prýði svo og þeim sem safna sliku
ogsvoþeim sem versla meö slikt.
The Portable Voltaire.
Edited, and with an introduction,
by Ben Ray Redman. Penguin
Books 1979.
Hér eru birtar: Candide og
Zadig óstyttar, greinar úr heim-
spekiorðabókinni, nokkur bréf-
annajkaflar úr Siðum og eðlisfari
nokkurra þjóða og sitt nvað
fleira. Þetta er ekki nema brota-
brot af öllum. skrifum Voltaires,
en veitir þó nokkra hugmynd um
manninn og inntak verka hans.
Það er sagt að Viking-útgafan
hafi hvatt marga til frekari lest-
urs með þessum handhægu út-
dráttum, sem gefnir voru út um
og upp úr miðri þessari cld og er
það ekki óliklegt. Penguin-útgáfa
endurprentananna ætti að ná viö-
ar, þar sem Penguin-útgáfan er
mun ódýrari en frumútgafan.