Þjóðviljinn - 01.05.1980, Síða 9

/
8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 1. mai 1980
Kjör og þjódarbúskapur í 10 ár
Þau 5 línurif með skýringum og töluröðum, sem hér
birtast.sýna þróun mála siðustu 10 ár, hvað varðar
þjóðartekjur, kaupmátt launa, viðskiptakjör, inn-
flutningsverðlag, verðbólgu og ráðstöfunartekjur.
Þjódartekjur á mann
’70 71 72 73
Linuritib sýnir þróun þjóöar-
tekna á mann frá 1970—1979. Hér
er miöaö viö vergar þjóöartekjur
á föstu verölagi ársins 1969.
Þjóöartekjur á mann áriö 1970
eru kaliaöar 100 og sýnir linuritiö
aö þær hafa hækkaö um 38,5% á
þessu árabili.
Hreyfingin milli ára er stund-
um jákvæö, en stundum neikvæö
eins og þessi töluröö sýnir:
1970 .................. 100,0
75 76 77 78 79
1971 .................... 114,3
1972 .................... 119,0
1973 ................... 130,7
1974 .................... 130,2
1975 .................... 121,2
1976 .................... 127,5
1977 .................... 137,8
1978 .................. 142,3
1979 .................... 138,5
Talan fyrir 1979 er áætluö
Heimildir: Þjóöhagsstofnun. -
Hagstofa Islands
— Kaupmáttur launa
140 t
130
120
110
100
Linuritiö sýnir þróun árlegs
meöaltals kaupmáttar kauptaxta
árin 1970—1979. Strikalinan er
fyrir kaupmátt allra helstu
launahópanna — óbrotna linan
fyrir kaupmátt launa verka-
manna sérstaklega.
Kaupmátturinn er talinn 100 ár-
iö 1970, en á síöasta ári er hann
talinn 128,1 hjá verkamönnum og
129,0 hjá launamönnum almennt,
eöa hefur meö öörum orðum
hækkaö um 28—29% á þessu
árabili. Hér er miðað viö þróun
verölags eins og lögboöin
framfærsluvisitala mælir.
Þessar töluraöir sýna þróun
kaupmáttarins ár frá ári:
Verka- Launa-
menn: menn
almennt:
1970............ 100.0 100.0
Allir launþegar
\
75 76 77 78 79
1971 .... 106.8 111.4
1972 125.2 127.1
1973 125.6 128.2
1974 .... 127.4 133.4
1975 114.4 113.8
1976 .... 110.0 107.9
1977 .... 119.8 120.6
1978 .... 129.0 129.7
1979 .... 128.1 129.0
Athyglisvert er aö samkvæmt
þessum opinberu upplýsingum er
kaupmáttur kauptaxta verka-
manna hærri 1978 og 1979 en
nokkru sinni fyrr og kaupmáttur
umsaminna iauna hjá launafólki
almennt lika hæstur þessi tvö
siöust ár, nema þar fer áriö 1974
litiö eitt hærra. — Heimildir:
Kjararannsóknanefnd, Hagstofa
Islands, Þjóöhagsstofnun.
— Viðskiptakjör — Innflutningsverðlag (vísitölur)
Linuritiö sýnir árlega þróun meöaltals
viöskiptakjara og innflutningsverölags á ár-
unum 1970—1979. Þróun innflutningsverðlags
er miöuö viö fast gengi. Staöa viöskipta-
kjara og innflutningsverölags árið 1970 er
sett á 100. Brotna linan sýnir innflutnings-
verölag, — sú óbrotna viöskiptakjör. A
siöasta ári var verö á okkar innflutningsvör-
um 146,3% hærra en 1970 og er þá miðaö viö
fast gengi. Samt sem áöur voru viöskipta-
kjörin f fyrra 9,9% betri en 1970 og byggist
þaö á þvi aö verö á okkar útflutningsvörum
hefur þó hækkaö heldur meira en á innfluttu
vörunum sé litiö yfir þaö árabil i heild, sem
lituritiö nær til. Hins vegar versnuöu
viöskiptakjörin á siöasta ári um 9—10% frá
árinu á undan.
Þessi töluröö sýnir þróun viöskiptakjara og
innflutningsverölags á árunum 1970—1979:
Viöskiptakjör Innfi. verölag
1970 100.0
1971 112.3 107.1
1972 113.0
1973 128.6 128.9
1974 116.1 172.6
1975 99.1 181.2
1976 111.7 190.2
1977 121.1 200.1
1978 121.1 207.4
1979 109.9 246.3
250
240..
230
220
210 ..
200 ..
190
180.. .
170
160
150
140 ..
130..
120
110
100

\'CA\lc’,
/;
1970 71
78 79

— Verdbólga og breytingar á innflutningsverdlagi
Linuritiö sýnir annars vegar hækkun fram-
færsluvisitölunnar hér á landi (óbrotna lin-
an) og hins vegar til samanburöar hækkun
innflutningsverölags miöaö viö fast gengi
(brotna linan). Hækkun innflutningsverðlags
er sá þáttur veröbólgunnar, sem Islensk
stjórnvöld ráöa ekki viö. Miöaö er viö hlut-
fallslega hækkun frá meðaltali eins árs til
annars. Athyglisvert er aö sum árin hækkar
verölagiö hér innanlands i svipuöum hlutföll-
um og svarar hækkun verölags á innfluttum
vörum, en I annan tima veröur veröbólguþró-
unin hér meö engu móti skýrö meö erlendum
veröhækkunum.
Erlent verö á innfluttum vörum hækkaöi
mest frá 1973—1974 um 33.9% og svo aftur
1978—1979 um 18.8%. Hins vegar hækkaö
framfærslukostnaöur hér innanlands mest
1974—1975, eöa um 49%, en þaö ár hækkaö
erlent verö á innfluttum vörum aðeins um
5%. Næst mest hækkaöi framfærslukostn-
aöurinn hér árin 1977—1978 um 44.1%, en þá
hækkaö erlent verö á okkar innfluttu vörum
hins vegar ekki nema um 3.6%.
Töluraðirnar hér á eftir sýna eins og linu-
ritiö hvernig framfærslukostnaöurinn hér
hefur hækkaö hlutfallslega frá einu ári til
annars og hvernig innflutningsverölag á
föstu gengi hefur hækkaö:
Fremri dálkur: Breytingar á vlsitölu
framfærslukostn.
Aftari dálkur: Breytingar á innflutnings-
veröi
%
50
40
30
20
10
Verðbólga miðað við
vísitölu framfærslu-
kostnaðar
*. 4— Innflutnings
\ verðbreytingar
1 1960-70 70-71 1 1 71-72 72-73 1— 73-74 1 1 74-75 75-76 1 1 76-77 77-78 1 78-79
1969—70 .4.7% 1975—76 32.2% 5.0%
1970—71 ....;.. 6.4% 7.1% 1976—77 5.2%
1971—72 5,5% 1977—78 44.1% 3.6%
1972—73 14.1% 1978—79 43.8% 18.8%
1973 74 33.9% Heimildir: Skýrsla Verðbólgunefndar.
1974—75 5.0% Þjóöhagsstofnun
Kauptaxtar og ráðstöfunartekjur sem hlutfall af þjóðartekjum
Linuritiö sýnir hvernig annars vegar kaup-
taxtar helstu launastéttanna og hins vegar
ráöstöfunartekjur heimilanna hafa breyst
boriö saman viö þróun þjóöarteknanna.
Linuritiö nær yfir árin 1970—1979.
Neöri linansýnir aö hækkun kauptaxtanna
hefur ekki haldiö i viö hækkun þjóöartekna á
mann, heldur hafa kauptaxtarnir falliö úr
grunntölunni 100 áriö 1970 niöur i 93.1 áriö
1979. Hins vegar sýnir efri linan aö ráöstöf-
unartekjur heimilanna hafa á sföasta ári
numiö hærra hlutfalli af þjóðartekjum en
nokkru sinni fyrr á þessum áratug og náö
116.2 stigum miöaö viö 100 áriö 1970.
Astæöur fyrir þessari misvisan milli ann-
ars vegar kauptaxta og hins vegar ráðstöf-
unartekna geta veriö af ýmsu tagi. Hærri
yfirborganir og meiri yfirvinna valda hækk-
unráöstöfunartekna, þóttkauptaxtar standi í
staö. Einnig hækka ráöstöfunartekjur, ef sá
hlu^i launanna, sem gengur til greiöslu
beinna skatta,fer lækkandi.
t Töluraöirnar hér á eftir sýna þróunina f
120
110
100
þessum efnum frá ári til árs. 1971 . ! 97.5 100.0
Fremri dálkur: Kauptaxtar helstu iauna- 1972. 106.8 106.7
stétta sem hlutfall af þjóöartekjum á mann. 1973 . 98.1 104.8
Aftari dálkur: Ráðstöfunartekjur sem hlut- 1974 . 102.5 : 112.1
fall af þjóöartekjum. 1975 . 93.9 107.2
1976 . 84.6 104.3
1970 100.00 100.0 1977 . " 87.6 108.2
1978 .
1979 .
113.1
116.2
Tölur siöasta árs eru áætlaöar.
Heimildir: Þjóöhagsstofnun og þær
upplýsingar sem önnur linurit hér f opnunni
byggja á (sjá þar).
Fimmtudagur 1. mai 1980 þjóÐVILJINN — SIÐA 9
Þaö kostaöi langa og hat-
ramma baráttu aö knýja fram
stofnun atvinnuleysistrygginga-
sjóös verkafólks. 1 12 ár flutti
Brynjólfur Bjarnason frumvörp á
Alþingi um slikan sjóö, sem
aldrei fengust samþykkt. Þetta
mikla réttindamál var loks knúiö
fram eftir sex vikna verkfall
sumariö 1955. I því verkfalli voru
Dagsbrúnarmenn f fararbroddi
eins og oftast áöur. 1 þessu sama
verkfalli ætlaöi afturhaldiö sér aö
„brjóta verkalýöshreyfinguna á
bak aftur i eitt skipti fyrir öll”.
Það var þvi farið aö þrengja mjög
,um kost á heimilum verkamanna
i lok verkfalls og allir verkfalls-
sjóöir tómir.
En verkfallsmenn unnu sigur.
Þeir áttu kost á 16% kauphækk-
un en sömdu um aö fórna 4% af
henni til aö gera draum sinn um
atvinnuleysistryggingasjóö aö
veruleika. Atvinnurekendur
skuldbundu sig til aö greiöa til
hans sem svaraöi 1% af daglaun-
um Dagsbrúnarmanns, sveitar-
félög skyldu greiöa 1% og ríkis-
sjóöur 2%. Meö þessu sýndu verk-
fallsmenn óvenjulega framsýni
enda efldist sjóöurinn fljótt og
kom i góöar þarfir ekki sfst á at-
vinnuleysistimum viöreisnar-
áranna vföa um landiö.
Ofsjónir afturhaldsins.
En þaö leiö ekki á löngu þar til
stjórnarherrar afturhaldsins i
landinu fór aö sjá ofsjónum yfir
þessum sjóöi og seilast I hann
meö ýmsum hætti. Hann átti þó
aö vera eign verkalýöshreyf-
ingarinnar og lúta umsjá þeirra.
Ráö var fyrir þvf gert aö sjóöur-
inn yröi færöur á sérreikninga
viökomandi verkalýösfélags eöa
sambands eftir því sem innheimt-
ist á viðkomandi félagssvæöi.
Akvæöi um þaö er enn I lög-
um sjóösins, en hefur ekki veriö
framkvæmt um árabil.
Gengisfellingargleöi ihaldsins I
landinu hefur oft leikiö þennan
sjóö verkafólksins grátt, eins og
reyndar aöra sjóöi þess. Nægir i
þvi sambandi aö nefna aö I árs-
byrjun 1967 var sjóöurinn nálægt
1100 miljónum króna, sem sam-
svaraöi þá um 25 miljónum doll-
ara. Vegna gengisfellinga viö-
reisnarstjórnarinnar haföi
sjóöurinn hins vegar minnkaö
niður f um 15 miljónir dollara i
árslok 1968. Verögildi um 10
miljóna dollara haföi þannig á
tæpum tveim árum horfiö úr
þessum sjóöi verkafólksins.
Alþingi ráðskast
með sjóðinn
En þaö er ekki aöeins gengis-
fellingarstefna afturhaldsins sem
hefur gengiö I þennan trygginga-
sjóö verkafólks. Á undanförnum
árum hefur Alþingi margsett lög
og ráöstafaö meö þeim stærstum
hluta tekna og eigna sjóösins án
þess aö spyrja sjóösstjórnina eöa
eigendur sjóösins einu oröi og
gert þannig aö engu sjálfstæöi
sjóösstjórnarinnar til aö sinna
markmiðum hans. Mér er sem ég
sæi upplitiö á atvinnurekendum I
landinu ef Alþingi setti lög um hin
ýmsu hlutafélög sem ráöstöfuöu
stærstum hluta tekna þeirra án
vitundar stjórnar og hluthafa eöa
byndufé og eignir hlutafélaga til
ákveöinna verka.
Ef viölitum á rekstrarreikning
atvinnuleysistryggingasjóös áriö
1978, en þaö er siöasta uppgjör
sem fyrir liggur, kemur i ljós að
aöeins 27,1% af gjöldum sjóösins
renna í atvinnuleysisbætur eöa
389 miljónir króna. 1 fæöingar-
orlof aftur á móti 36.4% eöa 522
miljónir, til eftirlauna aldraöra i
stéttarfélögum 26.3% eöa 377
miljónir og i kauptryggingu i fisk-
vinnu 4.9% eöa 70 miljónir. A
þessu sést glöggt aö rikisstjórn og
Alþingi hefur faliö þessum sjóöi
verkafólks aö leysa allt önnur og
ólik verkefni en sjóöurinn er
stofnaöur til. Satt aö segja
undrast ég hversu hávaöalitiö
verkalýösfélögin hafa setiö undir
þessum óhæfuverkum almanna-
valdsins.
Raungildi höfuðstóls
hraðminnkar.
Eöa er þá kannkki alveg nægi-
legt fé i þessum sjóöi? Því fer
auðvitaö viös fjarri. Höfustóll
sjóösins var i árslok 1978 tæpir 8
miljaröar króna. Þótt sjóöurinn
hafi vaxiö ár frá ári I krónutölu
á dagskrá
Alþingi hefur falið þessum sjóði
verkafólks að leysa allt önnur og ólik
verkefni en sjóðurinn er stofnaður til.
Satt að segja undrast ég hversu hávaða
lítið verkalýðsfélögin hafa setið undir
þessum óhæfuverkum almannavaldsins
Baldur
oskarsson
Útreiðin á
Atvinnuleysis-
tryggingasjóði
hefur raungildi hans fariö hraö-
minnkandi nú siöustu árin.
Höfuöstóiiinn deilt meö uphæö
dagpeninga einstaklinga I árslok,
þeas. hve marga daga höfuöstóll-
inn dugar til aö greiöa einstak -
vera i höndum sjóösstjórnar og
verkalýössamtakanna.
Bótagreiðslur
verði stórauknar
Þær bótareglur sem settar voru
viö stofnun sjóösins voru sist lak-
ari en þekktust á hinum
noröurlöndunum. Þessar bóta-
greiöslur eru nú fyrir neöan allar
hellur hér á landi og viö höfum
oröið langt á eftir nálægum lönd-
tekjur en sem svarar tvöföld-
um dagvinnutaxta Dagsbrúnar
missibætur algerlega. Þetta er
auövitaö algerlega óviöunandi
ákvæöi og ber aö afnema þegar
i staö.
Hér er aö sjálfsögöu hvergi
nærri allt taliö, en augljóst er
aö sjóöurinn ætti auðvelt meö aö
standa undir þessum auknu bóta-
réttindum ef hann fengi aö þróast
og starfa án íhlutunar
stjórnvalda.
„Skandali aldarinnar”
Viö tslendingar höfum á siöasta
áratug veriö afar lánsamir
aö þvi leyti aö atvinnuleysi hefur
veriö hér mjög óverulegt. Um-
sköpun togaraflotans á vinstri
stjórnar árunum 1971—1974 olli
þáttaskilum i atvinnulifi lands-
byggöarinnar. Nú fyrstu þrjá
mánuöi þessa árs er skráö at-
vinnuleysi td. aöeins taliö 0.4% af
mannafla. Hér er óliku saman aö
jafna viö þaö gifurlega atvinnu-
leysi sem viögengst I ýmsum
nálægum löndum.
Þaö er þvf ekki nema von aö
menn hrökkvi viö nú, á staö eins
og tsafiröi, þar sem vinna og tekj-
ur fólks hafa veriö meö eindæm-
um miklar undanfarin ár, þegar
frystihúsin nú stöövast og mest-
um hluta verkafólks á staönum er
sagt upp i einu lagi. Aldrei opin-
berast eins áþreifanlega og þá
1972 1973
1974
1975 1976 1977 1978
1979
Ariö 1972tíugöi höfustóll atvinnuleysistryggingasjóös tilaögreiöa 1000 einstaklingum bætur i 6536daga.
Ariö 1979 dugöi höfuöstóllinn aöeins til aö greiöa 1000 einstaklingum bætur 1313 daga. — Súluritiö sýnir
hvernig sjóöurinn hefur rýrnaö samkvæmt þessari viömiöun og er nú aöeins einn fimmti hluti þess sem
var 1972.
lingibætur, hefur veriö sem hér
segir aö undanförnu:
1972 6.535.970
1973 3.213.653
1974 2.665.957
1975 , 2.390.806
1976 2.228.458
1977 1.783.509
1978 1.582.409
1979 táætluð tala)1.313.000
Lausafjárstaða
nánast á núlli
En þetta segir ekki alla sögu.
Langmestur hluti sjóðsins er
bundinn i veröbréfum til langs
tima. Þannig fer til aö mynda allt
framlag rfkissjóös til sjóösins
beint til kaupa á bréfum
byggingarsjóös ríkisins. Hand-
bært fé sjóösins var í árslok 1978
kr. 603. miljónir aö mestu í vörslu
Seölabankans. Hinn 11. apríl sl.
nam þessi upphæö aöeins 538
miljónum króna og hefur lausa-
fjárstaöa sjóösins þannig ennþá
fariö hrföversnandi. Miöaö viö 45
þúsund króna bótagreiöslu á viku
til einstaklings dygöu þessar 538
miljónir f tvær vikur ef greiöa
ætti 5000 manns atvinnuleysis-
bætur.
Ráöstöfun og varljveiála sjóös-
ins á auövitaö skilyröislaust aö
um hvaö þetta varöar. Ég vil f þvf
sambandi nefna nokkur atriöi
sem krefjast veröur úrbóta á:
1. Aö greiöa beri bætur svo lengi
sem atvinnuleysiö varir.
2. óeölilegt er aö miöa bótarétt
viöreglubundiö starf eins og nú
er gert. Fjöldi verkafólks, ekki
sfst konur, vinnur óreglubundiö
en skilar stórum hluta vinnu-
dags þegar til lengri ttma er
litiö.
3. Núgildandi reglur miöa bóta-
rétt viö vinnu sl. 12 mánuöi.
Nauösynlegt er aö stytta þenn-
an tima, td. i hálft ár.
4. Atvinnuleysisbætur eru nú
aöeins 80% af dagvinnutekjum
miöaö viö næst lægsta taxta
Dagsbrúnar fyrir giftan mann
eða konu sem talin er aöalfyrir-
vinna heimilisog aöeins 70% af
sömu viðmiðun fyrir einstakl-
ing.
Þessar bótagreiöslur þurfa aö
vera jafnar til allra og ber aö
stórauka þær þannig aö bóta-
f járhæöir veröi sem næst raun-
verulegu meöaltali þeirra
kauptaxta sem hinir tryggöu
taka laun eftir.
5. Sú regla gildir nú, aö sá sem á
maka, sem á sföustu 12
mánuöum hefur haft hærri
hversu bótagreiöslur úr þessum
sjóöi eru ófullkomnar og óréttlát-
ar. Þetta dæmi minnir okkur
einnig áþreifanlega á þá staö-
reynd aö viö getum alltaf átt von
á áföllum i okkar sveiflukennda
atvinnulífi. Eöa hvar yröi fslenskt
verkafólk statt ef hér yröi lang-
varandi 5—10% atvinnuleysi, sem
þykir heldur vel sloppiö i ýmsum
nálægum löndum, eftir þá útreiö
sem atvinnuleysistrygginga-
sjðöurinn hefur fengiö og eins og
bótagreiðslum hans er háttaö?
Eðvarö Sigurösson, sá yfir-
vegaöi baráttumaöur verka-
manna i Reykjavfk, sem átti hvaö
stærstan þátt í aö gera atvinnu-
leysistryggingarsjóöinn aö veru-
leika i verkfallinu mikla 1955, tók
svo til oröa á Alþingi i fyrra I
einni af sinni siöustu ræöu i þeirri
stofnun, aö meöferöin á Atvinnu-
ley sistry ggingasjóöi væri
skandali aldarinnar. Er ekki mál
aö linni?
Helstu heimildir:
Réttur 1. hefti 1978, Fylgiskjal I
meö kjarasamningunum 1955,
Félagsmál 2 tbl. 1979, Lög um at-
vinnuleysistryggingar, Umsögn
ASI um frumvarpsdrög um at-
vinnuleysistryggingar, Frétta-
bréf ASI 14. tbl. 1979.