Þjóðviljinn - 05.07.1980, Page 10

10 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 5. — 6. júlí.
Halldór
Þórðarson
Laugalandi
„Mörk voru því svaðalegri sem eigandinn hafði
stærri búskap. T.d. mun Skálholtsbiskup hafa
skorið eyrun af fast við hausinn. Dýpra varð ekki
komist. Búmarkið er dálítið óljóst ennþá, en
mér sýnist það líkjast gamla Skálholtsmarkinu.”
Mark gamla mannsins
1 Heilagri ritningu er getiö um
biiskap israelsmanna til forna. I
þeirri bók mun fyrst getiö um
páskalömb. i nær þUsund ár hafa
Islendingar reynt aö breyta skv.
tillögum þessarar ágætu bókar —
með misjöfnum árangri þó. Ekki
áttu israelsmenn frystihUs og þvi
erfitt um geymslu nýmetis. NU
árið 1980 þegar við Islendingar
fórum eftir boöum Bibliunnar I
þessu máli — er allt fullt af frysti-
húsum. Viö þurftum þvi ekki aö
fylgja bókstafnum i blindni —
notuöum nýjustu „tækni og vis-
indi” og settum mest alla páska-
lambaframleiðsluna I frystihUs i
Danmörku.
Þaö kom nefnilega á daginn
skv. frétt i blööum — aö eftir
mikla leit „Nefndarinnar” meö
tilheyrandi „rannsóknar og leiö-
beiningarþjónustu” — aö þaö var
ekki markaöur i Danmörku fyrir
þessa smálambaskrokka. — Þaö
var misskilningur — enda getur
danskan veriö erfitt mál. Hvaö
um þaö kjötiö var flutt til Dan-
merkur. Þar meö voru komnir á
þaö flestallir kostnaöarliöimir.
Þaö var bara eitt atriði sem
brást I þessu öllu þrátt fyrir
aukna rannsóknar og leiöbein-
ingaþjónustu. Eitt atriöi er svo
sem ekki mikiö — en þaö var bara
dálitiö óheppilegt aö tekjurnar
voru allar I þessum eina liö. Slö-
asta gjaldaliöinn — flugfragt til
Danmerkur — heföi veriö hægt aö
sleppa viö ef „Nefndin” heföi
vitaö um verkfalliö en liklega
hefur simafjandinn eitthvaö verið
I ólagi og danskan þvl heyrst illa
um morguninn þegar þeir fóru af
staö meö kjötiö. NU er þaö komiö I
góöa geymslu þar ytra — gadd-
frosiö. Eftir er aö vita hvort
Danir vilja taka þaö upp I frysti-
og geymslukostnaöinn. Sá mögu-
leiki er llka til aö flytja þaö aftur
til Islands og nota þaö handa
aukabUgreininni „Refir og
minkar”. — Þannig mætti koma
þvi I gott verö og láta Utflutnings-
sjóö borga — annaö eins hefur
veriö brallaö. Þetta héti þá „aö-
stoö viö nýjar búgreinar”. Þetta
heföi llka mátt laga fyrr I at-
buröarásinni ef Markaösnefndin
heföi boöiö 170 manns I staö 70 I
veisluna frægu á Hótel Sögu. Þar
heföi aukin rannsóknar- og leiö-
beiningaþjónusta komiö sér vel —
t.d. meö þvl aö eta framleiöslu
Nefndarinnar. Vonandi dregur
þetta ekki Ur kaupi Markaös-
nefndar — nema hún vinni eftir
bónuskerfi — sem gefur góöa
raun I frystihúsum hér vestra, en
liklega hentar þaö illa I rann-
sóknar- og leiöbeiningaþjónustu
fyrir bændur.
Þaö er allt Utlit fyrir aö bændur
á Vestfjöröum veröi eitthvaö
lengur aö halda ánum meö gömlu
aöferöinni og láta þær bera á vor-
in og dilka taka allan sinn vöxt á
fjallagróöri eins og gert hefur
veriö siðan Irar slepptu hér fé á
fjall I fyrsta sinn. Hvaða mörk
Irar notuöu veit ég ekki, en þegar
kirkjuyfirvöldum óx fiskur um
hry gg komu hér til sögu svokölluö
soramörk. Búmark var þá ekki
til. Þessi soramörk notuöu stór-
bændur til aö marka skattpening
þeirra smærri. Mörk voru þvl
svaöalegri sem eigandinn haföi
stærri búskap. T.d. mun Skál-
holtsbiskup hafa skoriö eyrun af
fast viö hausinn. Dýpra varö ekki
komist. BUmarkiö er dálitiö óljóst
ennþá en mér sýnist þaö llkjast
gamla Skálholtsmarkinu.
Ljóst er aö offramleiöslan
kemur ekki frá minni búunum og
aö hagur sauöfjárbænda væri
betur kominn, ef kjöt og gæru-
framleiösla minnkaöi á stóru bú-
unum niöur I framleiöslu vísitölu-
bús. Einnig hefur komið fram —
hjá forsjármönnum ullariönaöar-
ins aö hans tap myndi minnka.
Sama er að segja um kjötversl-
anir — ekkert nema grenjandi
tap. Þeirra tap hlýtur aö minnka
viö samdrátt I kjötframleiðslu.
Þau ráö sem fulltrúar okkar
bænda hafa fest sig viö — fara al-
fariö I þá átt aö bregöa fæti fyrir
smærri búin — reyna aö Utrýma
þeim — sérstaklega þeim sem
byggja á nýtingu Islenskra
náttúruauölinda — fjallagróöurs
og beitar á úthaga. í þeim til-
gangi er seilst ákaflega langt til
aö verja hagsmuni stóru búanna
án tíllits til þessa hver er nettó-
arður bóndans af hverju fram-
leiddu kjöt kg. Þessi framkvæmd
er varin af flestum fulltrúum á
Stéttarsamban dsfundi og
BUnaöarþingi. Ég verö aö vona aö
mln skoöun sé byggö á algjörum
misskilningi — sem ég kem þó
ekki auga á — enda framkvæmd-
in lltiö Utskýrö — en vonandi
hugsuö.
Okkur er sagt aö allt miöi aö þvi
aö „viöahlda” byggö um allt land
og gæta hagsmuna þeirra meö
smærri búin. Frá mér séö valda
stóru búin offramleiðslunni en
smærri búin ekki. Stærsti gjör-
andinn I þessu kjöt- og smjör-
fjallsmáli er rlkisvaldiö. Viö
veröum aö gera upp viö okkur
strax hvort viö eigum aö nýta
náttúruauölind eins og fjalla-
gróöur — breyta honum I peninga
— eða hvort viö eigum aö Utrýma
byggöum sem þaö gera — t.d.
með þvl aö almannasjóöur rækti
mest allt fóöur sem til þarf.
Mér eru ekki tiltækar nýjar
tölur en ef fram hefur fariö sem
horföi þá mun rlkiö leggja til
áburö á 4000 hektara af græn-
fóðurökrum (graskögglabú eru
ekki I tölunni) — auk áburð-
ardreyfingar á úthaga. Ein-
hvern tlma töldu ráöunautar
hæfilegt aö hafa 100 lömb á ha. af
grænfóðri.. Þaö er enginn smá-
ræöisaukning á kjötframleiöslu
sem grundvallast á þessari auka-
aöstoö ríkisins viö þá sem besta
hafa aöstööu til heyöflunar.
Smjörfjallsmenn mættu ef til vill
lita á þessa hliö llka — þ.e.a.s.
þessir meö smærri búin.
Þá hefur rlkið I nær 60 ár rekið
þá stefnu aö greiöa stærri hluta af
ræktunarkostnaði þar sem
ræktun er ódýr. I framhaldi af
þessu og I samræmi viö þaö — er
Uthlutun kjötframleiösluleyfanna
I dag. Ég fæ ekki betur séö en há-
karlamir sem fyrir atbeina rlkis-
valdsins og I þess skjóli valda of-
framleiöslu — eigi aö fá lög-
helgaöan eignarrétt á markaöin-
um, margfaldan rétt á viö smærri
og meöalbændur.
Okkur er sagt aö þaö séu stóru
búin sem fari verst Ut úr kvóta-
kerfinu — meira aö segja aö þaö
komi lítiö viö þá smærri. Ég efast
um aö hægt sé aö fyrirgefa þeim
er svo tala á þeirri forsendu aö
þeir viti ekki hvaö þeir eru aö
gjöra. Þaö væri einum of gróft aö
bregöa þeim um slika vanvisku.
Þaö mun ætlunin aö leyfi allra
bænda skerðist um 8% upp aö 300
ærgilda markinu. Þaö sem um-
Framhald á bls. 27
Einar Karl Haraldsson
11
„Bakkabræðurnir 1
borginni smíða brú
# i vetur hefur fariö fram all
sérstæö umræöa I borgarkerfinu
um gerö brúar yfir Elliöaár
milli Arbæjar- og Breiöholts-
jónum til viöbótar yröi veitt til
þeirra.
% Alþýöubandalagsmenn i
borgarstjórn voru andvlgir þvl
þeirri niöurstööu aö Höföa-
bakkabrúin væri ekki brýn
tenging á næstu fimm árum.
Deila má um hverfatengingu á
■ j « ■ ' " , ■ vtz r "
Hraöbrautarferllki I smágeröu landslagi.
hverfa. Sá meirihluti sem hefur
ráöiö feröinni I þessu máli er
ekki hinn formlegi heldur ein-
kennilegur samblástur embætt-
is- og stjórnmálamanna sem
hvorki hafa viljaö hlýöa á rök né
hlusta á vilja Ibúa. Allir fimm
borgarfulltrúar Alþýöubanda-
lagsins svo og fulltrúar þess I
borgarnefndum hafa lagst gegn
smiöi Höföabakkabrúar I nú-
verandi mynd. Má vera aö þaö
sé ástæöan til þess aö brýnt þyk-
ir aö breyta i engu áformum um
brúarsmlöina. En hversu brýnt
sem þaö kann aö vera aö
klekkja I einhverju á Alþýðu-
bandalaginu er sú spaugsemi
dýru veröi keypt ef rétt er aö
spara mætti 500 milljónir króna
meö breyttri hönnun á fyrirhug-
aöri framkvæmd. Ýmis önnur
brýn verk og þörf eru á
verkefnaskrá borgarinnar og
hvergi nærri aö öll félagsleg úr-
lausnarefni þryti þótt 500 mill-
aö ráöist yröi I smlöi Höföa-
bakkabrúar nú af eftirtöldum
ástæöum: Upphaflega átti
Höföabakkinn aö þjóna tvenns-
konar tilgangi, — annarsvegar
átti hann sem framhald af Foss-
vogsbraut aö vera önnur af
tveimur meginstofnæöum inn
og út úr bænum. Hinsvegar átti
hann aö þjóna samgöngum milli
hverfanna I Arbæ og Breiðholti.
% Forsendur fyrir fyrra hlut-
verkinu eru löngu úr sögunni.
Umferöarspá og skipulagsfor-
sendur eru gjörbreyttar og
Fossvogsbrautin sem vera átti
hraðbrautaræö inn á Höföa-
bakkaveg veröur aldrei lögö. Þá
fengu Breiöholtsbúar þvl fram-
gengt vegna umhyggju fyrir
vinsælu útivistarsvæöi aö tengi-
braut viö Breiöholtsbrautina
milli Breiöholts I og III veröur
einnig felld út af skipulaginu.
Allir umferöarsérfræöingar
sem til voru kvaddir komust aö
þessum staö en aö minnsta kosti
ætti stærö mannvirkja aöeins aö
miöast viö þarfir ibúanna.
# Arbæingar risu gegn þeim
áformum aö leggja hraöbraut
um friösælt Ibúahverfi og beina
I gegnum þaö umferö af Suöur-
nesjum og byggöunum sunnan
Reykjavikur út úr borginni I
austur eöa noröur. Bent var á
ýmsa aöra kosti sem betur væru
fallnir til þess aö greiöa fyrir
þeim umferöarstraumi.
# Fjórtán hundruö Ibúar I Ar-
bæ skrifuöu undir mótmæla-
skjal til borgaryfirvalda, en
ekki náöist samstaöa um þaö aö
halda fund til þess aö ráöamenn
borgarinnar gætu kynnt sér við-
horf Ibúanna. Brúarmönnum I
borgarkerfinu þótti viöur-
hlutaminna aö taka ákvöröun
án samráös viö þá og töldu aö
um „pöntuö” mótmæli heföi
veriö aö ræöa.
Ritstjórnargrein
# Niöurstaöan var sú aö veg-
urinn og brúin voru keyrö I gegn
I borgarstjórn gegn atkvæðum
Alþýöubandalagsmanna, en þó
ákveöiö aö Höföabakkavegi
skyldi hnikaö til og miöaö viö aö
hann yröi hraöbraut. Höföa-
bakkabræöur reyndust þvi ekki
alveg samviskulausir gagnvart
vilja ibúanna.
# En eftir stóö sem sagt
brúarferllki I smágerðu lands-
lagi, tvlbreiö meö hraöbrautar-
sniöi. Byggingarnefnd borgar-
innar kraföist nú réttar sins og
vildi segja sitt um útlit og hönn-
un brúarinnar enda þótt skipu-
lagslegar ákvaröanir heföu þeg-
ar veriö teknar. Borgarlögmaö-
ur varö aö láta I minni pokann
fyrir úrskuröi félagsmálaráöu-
neytisins, en þegar til kom sam-
einuöust kratar og Ihald I bygg-
inganefnd og vildu engu breyta
frá fyrri hönnun.
# Þar meö eru úrslitin ráöin,
en undanfari þeirra voru mikil
umbrot i borgarkerfinu. Hönn-
unarfyrirtæki viö brúar- og
vegageröina kynnti tvo nýja og
ódýrari vaikosti sem upp komu
vegna breyttra forsendna.
Annarsvegar benti fyrirtækiö á
aö leggja mætti veginn á
fyllingu yfir dalinn I staö brúar
og gæti slfk fylling á sinum tlma
tekiö viö hlutverki Arbæjar-
stiflu. Hinsvegar kynnti fyrir-
tækiö þann möguleika aö hafa
mætti vegarstæöiö á iágri fyll-
ingu, rétt neöan viö stifluna og
væri þaö mun ódýrari lausn en
brúin. Taldi fyrirtækiö sér skylt
aö kynna þessa nýju kosti vegna
þess aö þvi haföi veriö faliö aö
vaka yfir verkinu I heild og i
augsýn möguleikar á aö spara
stórfé.
# En „Bakkabræður” I
borgarkerfinu höföu engan
áhuga á sparnaöi og höfnuöu
þessum hugmyndum án þess að
sýna þær byggingarnefnd.
Fylgir sá slöbúni rökstuöningur
aö tillögurnar séu skemmdar-
starfsemi, stórhættulegar frá
umferöarsjónarmiöi og lega
vegarins náttúruspjöll og verk-
tæknileg mistök.
# Magnús Skúlason formaöur
byggingarnefndar hefur sagt aö
verkfræöingar borgarinnar hafi
engan kost gefiö á frekari úr-
vinnslu tillagna ráögjafafyrir-
tækisins og dæmt þær óhæfar án
þess aö rökstyöja þaö fyrir opn-
um tjöldum. „Þegar máliö
kemur siöan til nefndarinnar
hlýtur hún aö taka þaö upp aö nú
eins og öll mál og skoöa þaö ofan
i kjölinn. Þá ber þaö hinsvegar
til aö verkfræöingar borgarinn-
ar ætla sér greinilega aö stinga
nýjum upplýsingum og tillögum
hönnunarfyrirtækisins undir
stól. Þaö er engu likara en þaö
sé eitthvert ómetanlegt metnaö-
armál aö Höföabakkabrúin
veröi byggö I upprunalegri
mynd þrátt fyrir aö bent hafi
veriö á aö brúna megi laga og
tillögur komi fram um nýjar
lausnir sem bjóöa upp á gifur-
legan sparnaö. öllu sllku er
hafnaö. Brúin skal byggö hvaö
sem þaö kostar.”
# A fundi sem borgarfulltrúar
Alþýöubandalagsins héldu meö
ibúum Arbæjarhverfis I mars sl.
spuröi einn af forsvarsmönnum
Ibúamótmæla, hvort embættis-
menn gætu farið sinu fram óháö
vilja borgarstjórnar. Vitnaöi
hann til þess aö um veturinn
heföi veriö safnaö I „hauga
ósvifninnar”viö brúarstæöiö án
þess aö nokkur ákvöröun heföi
veriö tekin um brúarsmlöina.
Auövitaö geta „Bakkabræö-
ur” I borgarkerfinu ekki fariö
slnu fram nema þeir njóti stuön-
ings „Bakkabræöra” I borgar-
stjórn. Þeir ætla aö reisa sér
minnisvaröa, hraöbrautarbrú
þar sem ekkert hraöbrautar-
kerfi er, og hvaö eru 500 milljón-
ir milli vina þegar minnisvaröi
er annarsvegar?
—ekh.