Þjóðviljinn - 30.08.1980, Síða 12

12 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 30.-31. ágúst 1980
Ágúst Vigfússon:
Hj arðar-
holtsskólinn
Fátt af nútiðarfólki gerir sér
grein fyrir hvað erfitt var aö afla
sér menntunar fyrir 60-70 árum,
þó ekki sé farið lengra aftur i tim-
ann. Menntastofnanir voru sára-
fáar og almenn fátækt hjá öllum
almenningi. Þvi eiga þeir menn
skilið þakklæti, sem af fórnfýsi,
eldmóð og hugsjón börðust fyrir
að mennta, upplýsa og manna
þjóðina. Þeir eiga það skilið að
nöfn þeirra falli ekki í gleymsku.
Þjóðin stendur i þakkarskuld við
þá.
Sr. Ólafur Olafsson, prófastur i
Hjarðarholti i Dölum var einn af
þessum mönnum. Hann starf-
rækti skóla i Hjarðarholti frá
1910-17. Sr. ólafur var fæddur
1860 og hefur þvi staöiö rétt á
fimmtugu er hann stofnaði skól-
ann.
t æsku minni heyrði ég mikið
talað um Hjarðarholtsskólann,
enda átti ég heima i næstu sveit.
Ég heyrði marga dást að þessu
framtaki Ólafs og töldu að skólinn
hefði verið rekinn með miklum
myndarbrag og að margir hefðu
haft mjög gott af veru sinni þar.
Ég hef hvergi séð neitt skrifað
um þennan skóla og veit ekki
hvort nokkur gögn eru fáanleg
um hann. Þar sem svo langt er
um liðið siðan skólinn hætti eru
þeir að likindum fáir sem geta
sagt frá veru sinni þar. Enn eru
þó nokkrir mitt á meðal okkar
sem sóttu skólann hjá sr. ólafi.
Einn þeirra hitti ég nýlega. Það
var Flosi Jónsson kennari, fyrr-
um bóndi á Hörðubóli i Miðdölum,
Dalasýslu. Hann var á skólanum
veturinn 1916-1917. Flosi var svo
vinsamlegur að skrifa minninga-
þátt um veru sina i skólanum um-
ræddan vetur og fylgir hann hér
með.
Skólinn mun hafa legið niðri frá
1917-1920, en þá tók hann aftur til
starfa undir forystu Björns H.
Jónssonar, siðar skólastjóra á
Isafirði. Björn var mikill áhuga-
maður um skóla-og menningar-
mál. Fjárhagsörðugleikar munu
hafa valdiö þvi að hann varð að
hætta rekstri skólans 1924.
Það mun hafa tiðkast öll árin
sem skólinn starfaði að taka
myndir af nemendum og kennur-
um. Mér tókst að fá tvö skóla-
spjöld og fylgja þau hér með
ásamt skýringum. Það skal að
lokum tekið fram að greinarkorn
þetta er aöeins skrifað til að vekja
athygli á málinu. Starfræksla
Hjarðarholtsskólans er svo merk-
ur þáttur I sögu Dalanna að hann
má ekki gleymast.
Flosi Jónsson:
Nemendur i Hjarðarholtsskóla 1916-17. Efsta röð f.v.: Erlendur Jónsson frá ölvaldsstöðum Mýrasýslu,
Sturlaugur Einarsson frá Gröf I Bitru, siöar bóndi I Múla við Djúp, sr. Ólafur ólafsson skólastjóri, pró-
fastur i Hjarðarholti, Guðmundur Guðmundsson kennari frá Kirkjubóli I Dýrafirði, siðar skóla- og
sparisjóðsstjóri i Keflavik Vaidimar Jónsson frá Stykkishóimi og Ólafur Óiafsson frá Lækjarkoti i
Borgarhreppi siðar bóndi þar og oddviti. Ónnur röð ofan frá: Benedikt Sveinsson frá Kolstöðum, siöar
kaupfélagsstjóri i Borgarnesi, Bjarni Sveinsson frá Kolsstöðum siðar bóndi i Eskiholti, Jónas Jónsson
frá Gilsbakka i Dölum, Kristln Guðmundsdóttir frá Skálpastöðum i Lundareykjadal, Amaiia Guð-
mundsdóttir frá Dunkárbakka Hörðudal og Ingiriður Kristjánsdóttir frá Gunnarsstööum Hörðudal.
Þriðja röð, taiið ofan frá: Kristján Magnússon frá Seijaiandi, Jóhann Bjarnason frá Leiðólfsstöðum,
siðar lengi verslunarmaður i Búðardai, Guðmundur Jónsson frá Ljárskógum, Sigurður Bogason frá
Búöardal, Guðmundur Benediktsson frá Sauðhúsum og Jón Guðmundsson frá Felli I Kollafirði Stranda-
sýslu (siðar kaupmaður I Felli við Laugaveginn I Reykjavik). Neðsta röð f.v.: Eggert Guðmundsson frá
Eyri iFlókadal Borgarfiröi, Flosi Jónsson frá Harðarbóli, Þórður Benediktsson frá Háafelli og Ólafur
Benediktsson frá Háafelli. Myndin i miðiö sýnir ibúðarhús, skólahús, fjós og kirkju i Hjaröarholti.
Skólaspjaldiö 1914-15. Efsta röð
f.v.: Jón Jónasson Laxárdai
Hrútafirði, Jónas Jónsson Borð-
eyri, Jóhann Jónsson Laxárdal
Hrútafirði (þessir þrir bræður),
Einar Kristleifsson Stóra Kroppi
Reykholtsdal Borgarfirði, Helgi
Sigurðsson Hömrum Reykholts-
dal Borgarfirði og Pétur ólafsson
Stóru-Tungu Fellsströnd (faðir
Einar Gunnars cand mag.).
önnur röð aö ofan: Rikharður
Kristmundsson Vigholtsstöðum
Laxárdal Dalasýslu, (siöar
læknir), Asta óiafsdóttir (dóttir
skóiast jórans, kenndi söng),
Ólafur Ólafsson prófastur
Hjarðarholti, ólafur Sigurösson
kennari (siðar iengi hreppsstjóri
á Flateyri), Jóhannes úr Kötlum
og Brandur Búason Litlu-Hvalsá
Hrútafirði (siðar verslunarstjóri
á Borðeyri og starfsmaður Græn-
metisverslunarinnar). Þriðja röð
talið ofan frá: Þórður Jónsson
Baiiará Klofningshreppi Dala-
sýslu, Enok Helgason Deildar-
tungu Reykholtsdal (siðar skó-
smiður I Borgarnesi), Aðalsteinn
Magnússon Skeljavik Steingrims-
firði, Magnús Einarsson Staöar-
felii Fellsströnd, Kristófer Guö-
brandsson Kleppjárnsreykjum
Reykholtsdal og Þorsteinn Krist-
ieifsson Stóra-Kroppi Reyholts-
dal. Neðsta röð f.v.: Sigriður
Sigurðardóttir Glerárskógum
Hvammssveit (giftist Jóni
Einarssyni i Sveinadalstungu),
Sigurlaug Guönadóttir Glerár-
skógum (amma Ómars Ragnars-
sonar), Ingibjörg Grimsdóttir
Hjarðarholti (ilentist siöar i
Kaupmannahöfn) og Sigriður
Jónsdóttir Bailará (siðar eigin-
kona Stefáns skálds frá Hvltadal)
— Upplýsingarnar eru frá Geir
Sigurðssyni)
Er ég læt hugann reika tii iöngu
Iiðinna tlma, verður ávallt bjart
um minningarnar frá dvöl minni I
ungiingaskólanum I Hjarðarholti
veturinn 1916-1917. 20 nemendur
voru I skólanum þennan vetur og
kennarar 2. Drungalegan haust-
dag um miöjan október söfnuð-
umst við saman I skólastofunni,
en skólann átti að setja daginn
eftir.
Þetta var yfirleitt hlédrægt fólk
við fyrstu kynni allt frá 13 ára upp
I nokkra hátt á þritugs aldri, en
flestir voru um og innan við tvi-
tugt. Skólastjórinn Ólafur
Olafsson prófastur (f. 1860) var
ágætur kennari og stjórnandi.
Mér fundust kennslustundir hans
I skólanum liða alltof fljótt. Hann
kenndi aðallega ensku og íslands-
sögu.
Hinn kennarinn var Guð-
mundur Guðmundsson frá
Kirkjubóli i Dýrafirði (f. 1893)
siðar lengi skólastjóri og spari-
sjóðsstjóri i Keflavik. Á honum
hvildi mestur þungi kennslunnar.
Hann var skemmtilegur og dug-
legur kennari og mjög samvisku-
samur. Þó hann væri á svipuðum
aldri og yngri en sumir náms-
manna hafði hann góða stjórn i
skólanum og gat veriö fyndinn og .
gamansamur, þegar þvi var aö
skipta.
I lestimum á kvöldin sat annar
hvor kennarinn ávallt I skólastofu
og var þá ævinlega hljótt og þvi
gott næði að lesa, mest ef talað
var hljóðskraf við næsta sessu-
naut. Stundum voru flutt fræð-
andi erindi, einkum um helgar.
Var prófastur fundvls á skemmti-
legt og fræðandi efni og flutti það
velsvoallirhlutuaðfylgjast meö.
A kvöldin, eftir lestima^voru oft
kvöldvökur og var þá lesið ýmis-
legt og rætt um efnið. Ég man til
dæmis aö Guðmundur kennari las
skáldsöguna „Sálin vaknar” eftir
Einar H. Kvaran, sem þá var ný
komin út. Vakti hún mikla eftir-
tekt og biðum við með eftirvænt-
ingu eftir framhaldinu. Þessar
kvöldvökur gáfu okkur innsýn og
vöktu áhuga okkar fyrir fögrum
bókmenntum. Ekki var aðstaöa
til iþróttaiðkana, en þó æföi Guö-
mundur kennari með okkur
Möliersæfingar á sunnudags
morgnum og fengum við steypi-
bað á eftir. Skólinn var þá hitaður
fo\ínu i ^ítvt^rtvVoUi \& Uji?
upp snemma eins og aðra daga.
Af þessu sést að timinn var not-
aöur til hins ýtrasta.
Þá er eftir að minnast á
heimilishaldið á þessu stóra
heimili, þar sem voru um og yfir
30 manns auk gesta, en gesta-
koma var allmikil, einkum um
póstferðir, en I Hjarðarholti var
um þessar mundir miðstöð land-
póstanna fyrir Vesturland, þar
mættust Sunnanpóstur, Vestan-
póstur, Stykkishólmspóstur og
Strandapóstur.
En stjórnartaumarnir innan-
bæjar voru fyrst og fremst i hönd-
um prófastsfrúarinnar Ingi-
bjargar Pálsdóttur og hjálpar-
kvenna hennar. Með reglusemi og
myndarbrag gekk allt svo að
segja, að okkur fannst. af sjálfu
sér, svo þetta var eitt fyrir-
myndarheimili.
Ég hafði hugsaö mér að sækja
um skólavist þarna næsta vetur,
þvi þó að skólinn starfaði aðeins i
einni deild voru oft teknir nem-
endur annan vetur; voru þeir þá
utan skóla með framhaldsnám i
tungumálum og reikningi. En það
fór á annan veg. Þetta varð sið-
asti veturinn, er skólinn starfaði.
Um þetta leyti i lok heims-
styrjarldarinnar fyrri fór allt
verðlag stórhækkandi, skólinn
hafði notið litilsháttar styrks úr
sýslusjóði og fór prófastur fram á
smávegis hækkun á honum vegna
dýrtiðarinnar, þvi hann sagðist
ekki vilja hækka skólagjaldið til
muna, en sýslunefndin synjaöi
um þessa hækkun og mun prófasti
hafa sárnað og fundist ráðamenn
sýslunnar hafa litinn skilning á
þéssu menningarmáli, enda kom I
ljós slðar, að sýslunefndin hafði
gert þarna mikil mistök fjárhags-
lega séö.
Minningar úr Hjarðarholti 1916-17