Þjóðviljinn - 08.11.1980, Side 12

Þjóðviljinn - 08.11.1980, Side 12
12 StÐA — ÞJÓÐVlLJINN Helgin 8,—9. nóvember 1980 viö höfum verið aö lesa stuttu bindin fjögur. Þetta bindi bætir ef til vill ekki miklu við af beinum upplýsingum. En þar eru nokkrar nýjar áherslur: hér er alloft vikiö aö ókyrrö blóðsins sem rekur sig á óttann viö „dimma kvenlega of- ljómun” (81). Þessari kvenfælni erblátt áfram mjög skemmtilega lýst. Hún getur gengiö upp i skiln- ing okkar á Vefaranum mikla. Hún minnir lika á annaö: þaö for- dæmi sem Halldór hefur gefiö meö túlkun sinni á ástamálum hefur aö öllum likindum reynst furöu stór þáttur i þvi,. aö alllengi stilltu íslenskir rithöfundar sig yfirleitt um aö bjarga sér til at- hygli á svonefndri dirfsku i kyn- lifslýsingum. En þetta ku vera aö breytast, eins og annaö. Raunir og ummyndanir Þrautir ungs höfundar eru mikiö á dagskrá bæöi i Grikk- landsárinu og Cngur ég var. Þóröi i Kálfakoti miöar ekkert áfram, þaö er engu likara en Halldór sé búinn aö týna skáld- gáfunni. Þetta er vont mál, „stundum held ég hafi meira- segja farið aö skæla” (192). En þessi angist, sem kannski kom eftirminnilegast fram i stórum fögnuöi ungs manns yfir aö finna samúöarfullan lesanda i danskri kennslukonu ári fyrr, þessi angist er ekki miösækin eöa áleitin — hún vikur líka fyrir mildri birtu þeirra sigra sem siöar voru unnir: allt fór þaö vel. Viöhöfum þvi ekki veriö að lesa sjálfhverfa lýsingu á raunum skáldsins unga. Miklu fleira höfum viö frétt úr bókmennta- sögu, af þeirri krókóttu leiö sem liggur frá persónulegri reynslu og kynnum af óliklegustu bókum inn i Sölku Völku og Sjálfstætt fólk. Þessar upplýsingar eru ekki fyrirferöarmiklar i Grikklands- árinu, þó höfum við þar dýrleg dæmi af ummyndun staöreynda i skáldskap. Þaö kemur til aö mynda i ljós, aö Sigurlina móöir Sölku Völku á göngu milli heldri- manna á óseyri til að segja deili á sér, hún er meðal annars Halldór sjálfuraö kynnast heldrimönnum i Flatey! Hvað er list? En Grikklandsáriö geymir i samþjöppuðu formi allmikiö af eftirlætishugmyndum Halldórs um þá auömýkt og þá elju sem þarf i góöan texta. Og þær hugsanir hafa fyrr en varir fléttaö sig saman viö þá mynd af Islandi, af ákveönum kynslóöum, sem Halldór vill til skila halda. Hjá honum veröur skáldiö, lista- maöurinn, ekki niöurstaöa sér- hæfingar — hvað sem vandvirkni liöur. Hannminnir á takmarkanir bókmennta („fátt veröur sagt i sögu þótt laung sé” (202)) hann vill viöurkenna vanmátt bók- menntamanns andspænis þeirri „kýngi mannlegrar reynslu, sem hann kunni aö gefa útaf sér i frá- sögn” (201) — og er enn átt viö þann dýrðarmann Eymund i Dilksnesi. Það er lika list að sundriða tólf jökulfljót til að kom- ast i búö (195). „Skáldið i Nesj- um” (208) er blátt áfram sér- stæður vin — notandi, sem ekkert skrifar svo vitað sé. Dýrlegasta skáld bókarinnar er Gisli á Ei- riksstööum, húnvetnskur lausa- smiöameistari. Eins og i „1 tún- inu heima” er það stórt sem er smátt og öfugt. Skrýtnir menn Þaö er þetta ísland skálda — I viötækri merkingu — sem blasir viö i bókinni stuttu. Island ær- legra sérvitringa, þeirra manna sem leggja alúöarfyllstu rækt viö sinn persónuleika, sitt málfar, sinn lifsskilning (ég er þvi miöur oröinn leiöur á oröinu gildismat). Þessirmenn eru sæmilega á vegi staddir meö aö gera lif sitt aö listaverki og þeim fyrirgefst margt. Og taki menn eftir þvi, aö þeir nota ekki meööl heimsins. Þeir eru ,,litt i stakk búnir að af- greiða veraldlegar uppákomur liðandi stundar samkvæmt hygg- indum sem i hag koma” (164). Þaö er svosem ekkert misjafnt sagt um þá sem vasast i „verald- legum uppákomum”, ekki I þessu bindi aö minnsta kosti. Þeim er eins og visaö frá meö þögninni. Kannski eru þeir of leiöinlegir fyrir svona bók. Einnig er hinum hversdagslegu hliðum tilveru lifslistamanna otaö til hliöar. Dostoéfski var sannfæröur um þaö, aö óvenjulegir menn, sem afar fágætir eru í veruleikanum, séu eölilegt viöfangsefni skálda. Þvi þeir, sagöi þessi lifseigi Rússi, eru einatt raunverulegri en veruleikinn sjálfur. Viöhorf þessum lik sýnast mér vaka i mynd þeirri, sem gjörólikur höf- undur gefur af Islandi þeirra ára þegar mæöur minnar kynslóöar voru aö læra stafrófið og vissu ekki einu sinni aö Dóri frá Lax- nesi væri mesta skáld sem uppi haföi veriö I Gullbringu og Kjós. AB. Halldór Laxness: Grikklands- áriö. Helgafell 1980. Þá hefur Halldór Laxness lokiö bálki sinum um bernsku- og unglingsár. Hann siglir heim frá Danmörku eftir langa harm- kvælaglimu viö Þórö kotbónda, sem átti eftir aö veröa Bjartur i Sumarhúsum. Hann heilsar uppá gamla vini og eignast nýja, hefur vetursetu i Hornafiröi sem heimiliskennari og heldur aftur Ut I lönd meö sama farkosti og Jóhann skáld Jónsson — fer þá aö styttast i þau tiöindi sem sagt er frá i' Skáldatima. Ýmsir möguleikar Þaö er hægt aö bregöa á mörg ráö eftir lestur slikrar bókar. Maour getur svosem sett upp besserwissersvip og sagt: plágur Egyftalands voru ekki sjö heldur tiu. Maöur getur þóst vera llfs- þreyttur og sagt: æ, er ekki búiö aö skamma þessa fjandans lút- ersku nóg. Þaö er lika hægt aö bregöast viömeö þjóölegum hætti og hnoða saman leir út frá textanum. Hér er athúgasemd viö niöurlag fjóröa kapitula: Ekki orö i grisku Kristur kunni klúöur semiskt gekk fram af hans munni Til hvers geysa allir þessir gojím ? Geturöu ekki útskýrt þaö, elohlm? 130 titlar frá Iðunni Árni Bergmann skrifar r Island skáldskaparins Ærlegast er náttúrlega aö segja blátt áfram kærar þakkir fyrir skemmtunina. Fjör Þessi bók er i skemmstu máli sagt skrifuð af undarlega aölaö- andi fjöri. Þar er, sem og i fyrri bókum, aö finna hnyttnar mann- lýsingar, stórkostlega gullhamra og lævislegt háð, sem eins vist er aö hitti fyrir höfund sjálfanÆkki þarf lengi aö rýna i frásagarvef- inn til aö finna ýmislega smámuni sem kannski láta ekki mikiö yfir sér, en eltast svo viö lesandann, honum til góörar upp-* lyftingar. Ég ne&ii hér nokkur dæmi af þvi hvernig samliking skáidskapar eg feröalags smýgur um textann: „Gaunguferöir i óbygöum eru i rauniMB skáld- ssf«r ÍMnar meö fótunum" (178) „G4ter stibsti er eiuseg úlfaldi Maa laæst idbur m eöan veriöer aö klyfjaiaiw meö öUu þvi dóti sem *t vírfti að vera ftutt yfir (l»), kvæöi eftír „hefur týnet i straMtávirflaan þMi papfdrs- flóös þv aaaa Sg awkirA” (213). Þama er aö finna iadæia para- doxa — um afrek Eymundar 1 Dilksnesi f Kanada segir, aö hann hafi skirt bðrn sem hann tók á móti vendilega til lúterstrúar „þótt ekki væri i honum meiri trúarglæta en svo aö rétt dugöi til aö gera kraftaverk” (204). Mætti ég áöur en upptalningu lýkur minna á einsöng höfundar i skóla- húsinu i Flatey: „þetta er eina timabiliö á ævi minni sem guö einn hefur haft friö til aö heyra migsýngja” (22) svonasetninger undarlega nálæg en ber um leið með sér andblæ af fjörrum ströndum, jafnvel af hassidisma eins og óvart. Grikklandsævintýriö er máske enn fremur en ýmsir aörir partar þessa minningabálks borin upp af þeirri upphöfnu gamansemi, sem er i ætt viö hæversku ljóösins. Persónan Halldór segir á einum staö (193) aö hann sé aö skrifa stutta bók, hún er i „aöeins fjórum bindum”. Þetta er ekki nema satt og rétt, sá sem leitar aö liönum tima getur fyllt eins mörg bindi Og kraftar i skrifandi fingrum hans leyfa. Og þá er komiö aö þvl aö vitaskutd er mjög margt sagt meö áherslum, meö þvi sem kosiö er aö halda eftir þegar sundriöiö er duttlungarfullt fljót minning — anna. Og hvaö er látiö berast hjá út á gleymskusjóinn? Viö lesendur höfum af eöli- legum ástæöum veriö forvitnir um persónu drengsins sem á eftir aö skrifa frægar bækur, meöan Itaii er at Mrfn Mivti- mesta fertec á >rta«á> um þeeur muadir: I yflrMU frá átgáfunai segir at frá hemii komi m 13« titlar I ár, li endurprentunum frátöldum. Til nýrra frumsamdra islenskra bókmennta teljast sjö tok«r,m«. «r «m á «prri ljóöa- bók eftlr II—os Péturssen. Frumsamdm islsnstsr barna- bmkur eru fkmm, m.a. ein eftir Guörúnu Kelgadáttur um Jón Odd og Jón Bjarna. Þýddar skáldsögur eru ellefu, meöal þeirra Kvennaklósettiö um Höfundur meö Jóhanni skáidi Jónssyni skömmu eftir aö Grikklandsári lýkur. Freneh. Þýddar eru 13. Auk þeirra át fjöldi myndasagna. Hjá löunni koma út ellefu bæk- ur i flokknum námsbækur, hand- bækur og fræöirit.

x

Þjóðviljinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.