Þjóðviljinn - 19.12.1980, Blaðsíða 9

Föstudagur 19. desember 1980 ÞJóÐVILJINN — SIÐA 9
Um lelkdómasafn Ásgeirs Hjartasonar:
Næmur og vandlátur
unnandi leikhússins
Ásgeir Hjartarson:
Leiknum er lokið.
Leikdómar og greinar
1959—1972.
Ölafur Jónsson
valdi og
sá um útgáfuna.
Leikdómarar hafa þá sérstöðu
fram yfir t.a.m. þá sem um bók-
menntir skrifa, að þegar leitað er
heimilda um sögu þeirrar iistar
sem þeir fást við eru ekki margar
aðrar heimildir til en ritgerðir
þeirra. Og þær verða ekki próf-
aðar með öðru cn meira eða
minna svikulu minni leikhús-
gesta, sem siðan týna tölunni á
sinni leið eftir vegi alls hoids.
Þessum aðstæðum fylgir mikil
ábyrgð, og Asgeir Hjartarson var
einn þeirra manna sem gerði sér
ofurvel grein fyrir henni. Og eins
og hver sá, sem litur yfir bækur
hans tvær, sem til þessa eru einu
leikdómasöfnin sem út hafa
komið hér á landi, getur sann-
færst úm, þá vill hann bera þá
ábyrgð sem best hann getur. 1
greinum hans lifir ósvikin ást á
leikhúsi, alúð og háttvísi i með-
ferð viðfangsefna. Hann fjallar i
grein, sem hann skrifaði árið
1964, um erfiðleika leikdómara:
hann kveðst sjálfur verg áhuga-
maður fyrst og fremst, og vonar
að senn komi þeir timar að hægt
sé að verða við kröfum um sér-
þekkingu leikdómenda á inn-
viðum leikhússins. En aðstæður
vilja haga þvi svo, að þeir sem
beinlinis læra til leikhúss gerast
sjaldan kritikerar. 1 litlu sam-
félagi eru þeir of nálægt leikhús-
mönnum, sem þeir hafa á öðrum
vettvangi margt saman við að
sælda. Sem fyrr eru það bók-
menntamenn með leikhúsáhuga,
sem einkum skrifa um leik-
sýningar i blöð. Asgeir Hjartar-
son var i þeirra hópi, skrifaði i
Þjóðviljann um aldarfjórð-
ungsskeið. Og hann er,
eins og fram gengur af grein-
um hans, prýðilegt dæmi um þá
kosti sem slikur bókmennta-
fróður áhugamaður og elskhugi
leikhússins getur haft — um leið
og hann gerði sér sjálfur grein
fyrir þeim takmörkunum sem
slikum manni eru settar.
Annmarkarnir koma best
fram þegar skoðaðar eru um-
sagnir um list einstakra leikara.
Leiðrétting:
Orkuverdid
er 6,7%
átti
að vera
10,1%
í frásögn Þjóðviljans i gær af
umræðum á Alþingi um súráls-
viðskipti álversins féll niður ein
lina i prentsmiðju, svo að merk-
ing brenglaðist.
Rétt átti þessi málsgrein i frá-
sögn af ræðu Hjörleifs Guttorms-
sonar iðnaðarráðherra að vera
svona:
— Þegar álsamningurinn var
gerður var gengið út frá þvf að
greiðslur ISAL fyrir orkukaup
hér yrðu yfir 10% af rekstrar-
kostnaði fyrirtækisins, en árið
1975 voru þessar greiðslur aðeins
6,7%, og á þvi hefur engin breyt-
ing oröið siðan.
Þær geta verið hjá Asgeiri vand-
aðri og ýtarlegri miklu en gengur
og gerist. En fáar þeirra geta náð
út fyrir tiltölulega almenna
einkunnagjöf um hæfni — ef að
reynt yrði að taka upp umfjöllun
um stefnu i persónutúlkun, þá
þyrfti að koma til sérþjálfun og
samanburður sem leikdómarar
hafa ekki átt kost á að afla sér við
islenskar aðstæður. Kostir
Asgeirs Hjartarsonar koma aftur
á móti best fram i umfjöllun um
verkin sjálf, listræna aðferð og
lifsviðhorf höfundarins. Bók sú,
sem nú kemur út, geymir greinar
og leikdóma frá tima þegar
margt nýstárlegt kom til Islands
og þegar islensk leikritun var að
rétta úr kútnum, og þvi er tiltölu-
lega fyrirferðarmikil umfjöllun
um verkin eðlileg og þörf.
Ölafur Jónsson hefur valið i
safnið og hefur gert það vel. Hann
segir i eftirmála, að Asgeiri
Hjartarsyni hafi verið ,,þær leik-
sýningar og þau leikrit best að
skapi sem opinskátt sömdu sig að
raunsæislegri frásagnaraðferð á
sviðinu”. Þetta er alveg rétt. Það
er lika rétt að hann var ekki
ónæmur á aðrar aðferðir. Þegar
hann t.a.m. hefur sina fyrirvara
um framúrstefnumenn eins og
Beckett eða Ionesco, þá er það
ekki vegna þess að hann hafni
viðleitni þeirra til að „færa út
takmörk sviðsins” eins og hann
segir um Godot Becketts. Heldur
fremur af þvi, að húmainistanum
Ásgeiri Hjartarsyni er um og ó,
eftir
/
Ama
Bergmann
Það var fyrir nokkrum árum að
nokkrar ýfingar urðu með ungum
mönnum austur i Sovétrikjum —
kölluðu sumir sig „eðlis-
fræðinga” en aðrir „lýrikera”.
Þeir eðlisfróðu gerðu gys að
skáldskap og ýmiskonar
húmanisku vafstri, sem þeir
reiknuðu til ónytjungsháttar og
töldu vita gagnslaust. Ýmsir
mætir menn gengu á milli og
reyndu að sannfæra mannskap-
inn um að raunvisindi og fagrar
menntir færu prýðilega saman i
rúmi og mættu raunar ekki eiga i
illu.
Þetta rifjast allt i einu upp
þegar það spyrst að gamall kenn-
ari okkar margra, Eirikur
Jónsson, sé sextugur. Sá sem
þetta skrifar kynntist Eiriki á
Laugarvatni, þegar þar var að
fara af stað Menntaskóli: hann
kenndi okkur stærðfræði og
þegar hann mætir þeirri útmálun
fánýtis, þeirri grimmu bölsýni,
sem svo sterk er i þessum
verkum.
Það er um margt ánægjulegt að
þessi bók, sem gefin er út i tilefni
þess, að Asgeir Hjartarson hefði
orðið sjötugur nú i nóvember,
skuli út komin. Hún er verðugur
vitnisburður um frábærlega vel
skyldar listir. Við máladeildung-
ar urðum að sönnu nokkuð fyrir
barðinu á skopi Eiriks, þvi hann
hélt stift fram sinum fræðum eins
og vonlegt var. Hann gat trútt um
talað, þvi að sjálfur hafði hann
byggt sér góðar brýr yfir gjárnar
i menntakerfunum og sameinað
sina skörpu stærðfræðigáfu
lifandi áhuga og þekkingu á bók-
menntum. Hann blandaði
geómetriuna gömlum og
spánýjum skáldskap og svo
auðvitað Halldóri Laxness, sem
hann vissi fleira um en aðrir
menn.
Seinna varð Eirikur
stærðfræðikennari við Kennara-
háskólann — og fræðimaður i
öllum þeim efnivið sem saman er
kominn i Islandsklukkunni. Með
öðrum orðum, hann hefur haldið
áfram að vera einn af þessum
skemmtilegu mönnum, sem eiga
Ásgeir Hjartarson
ritfæran alúðarvin leiklistar — og
hún er — meðal annars —■ tæki-
færi þeim sem i leikhús hefur
gengið til að rifja upp sinar minn-
ingar um leiklist, prófa þær.
A.B.
sér fleiri en einn garð, en gæta
þess að rækta báða eða alla af
alúð og hafa góðan rétt til að iáta
sér fátt um ýmislegt fúsk finnast.
Með bestu kveðjum og árnaðar-
óskum.
Arni Bergmann.
UOÐ VEGA MENN
er önnur Ijóðabók Sigurðar Pálssonar.
Fyrsta bókin LJOÐ VEGA SALT kom út árið 1975 og
hlaut afbragðs góða dóma.
LJÓÐ VEGA MENN mun ekki þykja minni tíðindum sæta.
Bókin skiptist í átta bálka, hvern öðrum ferskari. Allt frá upphafsbálkinum
þar sem skáldiðtekur lesandann með sér í för út á hringveg Ijóðsins er hann
genginn þessum Ijóðum á vald.
r ti'v'í.í
LJOÐ VEGA MENN er kannski glannalegur titill á þessum timum þegar
máttur Ijóðsins þykir fara dvínandi, en þessi Ijóð
kveikja f ögnuð í huga þeirra sem lesa.

^ent
LJÓÐ VEGA MENN
£ lifandi Ijóð
mm
og menning
Sextugur í dag
Eiríkur Jónsson